- NA PODSTAWIE WYPOWIEDZI STUDENTÓW MATEMATYKI
W próbie badawczej znalazło się 38 studentów matematyki: 16 osób z Kielc, 13 - z Krakowa i 9 - ze Słupska. Wśród nich było 28 kobiet i 10 mężczyzn. Większość z nich pragnie po ukończeniu studiów podjąć pracę w oświacie (78,90%, wobec 69,20% w całej próbie).
Jedyną istotną statystycznie różnicą między studentami mate matyki trzech uczelni pedagogicznych stwierdzoną w badaniach ankietowych okazały się motywy podejmowania studiów (p < 0,05,
C = 0,23). W Kielcach i w Słupsku studenci kierowali się przede wszystkim zainteresowaniami przedmiotowymi (odpowiednio 68,70% i 63,60%), nie bacząc na profil uczelni. Zwykle podejmo wali studia w WSP, gdyż była to jedyna humanistyczna uczelnia w mieście lub najbliższej okolicy; brali pod uwagę względy fi nansowe i odległość od domu rodzinnego, a nie motyw zdobycia zawodu. Inaczej rzecz się ma w WSP w Krakowie. Wobec mo żliwości studiowania w wielu uczelniach tego miasta, wybór szko ły wyższej ze względu na zainteresowania pracą zawodową był najczęstszy (62,80%).
Okazuje się, że to, co różniło studentów trzech uczelni u progu studiów - motywacja prozawodowa, w końcu studiów nie odgrywa już większej roli w kształtowaniu opinii wobec zagadnień kształ
cenia w uczelni i wybranych problemów zawodowych. Czynni kiem różniącym są, podobnie jak w całej badanej grupie, przede wszystkim płeć, plany zawodowe i kierunek studiów, sporadycznie średnia ocen i miejsce zamieszkania. Poglądy studentów są zbli żone niezależnie od uczelni, w której się kształcą. Sądzę, że na tę jednolitość ocen składają się plany i programy studiów nauczy
cielskich, do niedawna jeszcze obligatoryjne dla wszystkich szkół, oraz wspólna dla wszystkich respondentów perspektywa podjęcia pracy zawodowej, która wyostrza kryteria.
Wydaje się, że motywacja zawodowa u progu studiów jest sła bym wskaźnikiem przydatności zawodowej i w małym stopniu wpływa na przebieg studiów. „Dla zawodu” przede wszystkim ważni są ci, którzy kończąc studia, pragną - z różnych względów - podjąć pracę w oświacie.
Studenci matematyki w istotny sposób wśród innych respon dentów wyróżnili się wysokim wskaźnikiem deklaracji o umiejęt ności rozwiązywania problemów. Prawie 60,00% zadeklarowało taką umiejętność, wobec 31,00% w całej badanej grupie. Najbar dziej cenionym aspektem studiów jest dla nich wiedza (47,40%) i możliwość samorozwoju (28,40%). W nauce najczęściej uzysku ją najwyższe bądź najniższe oceny. Pominę całościową analizę
wyników z badań studentów matematyki trzech uczelni pedagogicz nych i ich porównanie z pozostałymi osobami ankietowanymi, gdyż dla potrzeb pracy jest ona nieistotna.
Podobieństwa w opiniach studentów matematyki świadczą 0 jednolitości kształcenia i braku inicjatyw w wyższych szkołach pedagogicznych. Sugerują, iż problemy kształcenia nauczycieli są tam podobne i wszystkie wymagają innowacji w zakresie szeroko rozumianego przygotowania do pracy zawodowej. Dotychczasowe kształcenie jest przestarzałe, nieadekwatne do potrzeb i aspiracji studentów, którzy swoje macierzyste uczelnie w jednakowym stop niu krytykują, wyrażając takie oto opinie:
„Na studia składa się zbiór przypadkowo dobranych przedmio tów; chyba z uwagi na specjalizacje naukowe pracowników, a nie potrzeby zawodowe studentów. Podręczniki są stare, a np. kursy komputerowe odbywaliśmy w ramach... zajęć dodatkowych (!)” (m, S, m., 7).
„Chciałabym być »nowoczesną« nauczycielką. Cóż z tego, jeśli chcąc te marzenia realizować, zmuszona będę jeszcze raz studio wać - tym razem »na własną rękę«, samodzielnie podjąć poszu kiwania odpowiedniej literatury. To, co zaoferowała uczelnia, jest namiastką wobec oczekiwań” (k, K, m., 9).
„Doskonale znam tajniki subdyscyplin matematycznych. Cóż z tego! Zaledwie ułamek z tego przekażę dzieciom, a resztę po kilku latach zapomnę. Czyż nie lepiej ten mój wysiłek intelektu alny było przeznaczyć podczas studiów na coś bardziej pożytecz nego” (k, K, m., 3).
Najważniejszym wnioskiem jest w tych rozważaniach stwier dzenie braku różnic w opiniach na temat wybranych problemów kształcenia kandydatów na nauczycieli. Oczekiwania zmian i aspi racje studentów matematyki WSP w Kielcach, w Krakowie 1 w Słupsku są podobne. Pozwala to na przypuszczenie, że usprawnienia w istniejącym trybie kształcenia w jednej z tych uczelni dałyby prawdopodobieństwo osiągnięcia podobnego rezul tatu w pozostałych szkołach.
PROBLEMATYKA KSZTAŁCENIA STUDENTÓW W WSP W OPINII NAUCZYCIELI AKADEMICKICH
Studenci, udzielając odpowiedzi na pytania ankietowe, w róż nych miejscach wskazywali na osoby (pracowników uczelni), któ re uważają za najbardziej twórcze, których zajęcia miały znamiona oryginalnych, które określali wręcz jako nowatorskie. Kryteria, ja kimi się kierowali, były różne. W rezultacie jednak wskazano na swoistą elitę pracowników naukowo-dydaktycznych, cieszących się uznaniem studentów. Sądzę, że świadomie przeprowadzony ranking twórczych pracowników mógłby różnić się od tej otrzy manej niejako „przy okazji” klasyfikacji, ale zapewne nie zabra kłoby w nim osób wyłonionych w niniejszych badaniach. Otrzy mana próba jest niepełna, ale z pewnością reprezentatywna dla całej grupy twórczych pracowników WSP w Kielcach.
Uznałam za istotne podjęcie próby uzupełnienia opinii studen tów, wyrażonych w ankietach, o wypowiedzi pracowników. Uwa żałam za interesujące poznanie poglądów na temat kształcenia na uczycieli, jakie mają pracownicy uczelni pedagogicznych uznani przez studentów za twórczych.
Przeprowadziłam analizę ankiet i wyłoniłam grupę 33 osób wskazanych przez studentów. W październiku 1993 roku do miejsc pracy wszystkich tych osób przekazałam ankietę. Na prośbę o udział w badaniach pozytywnie zareagowało U osób. Wbrew moim przypuszczeniom, większość nie odpowiedziała. Wobec re spondentów nie stosowałam żadnych - poza umieszczonymi w kwestionariuszu - form wzbudzania motywacji do udziału w badaniach. Wydawało mi się, że wystarczającym motywem winna być informacja o znalezieniu się w grupie pracowników uznanych za twórczych i pytanie respondenta jako reprezentanta elity akademickiej. Mając świadomość, że ankieta może być uzna na za trudną, zamieściłam w instrukcji do niej - aby rozwiać wszelkie wątpliwości - następujące zdanie: „Jeżeli pytania ankiety
dotyczą spraw dla Pani(a) nowych, trudnych lub czuje się Pani (Pan) wobec nich niekompetentna(y) - prosimy o tym napisać”. Wzór kwestionariusza zamieszczam w aneksie 2.
Respondentów prosiłam o nadsyłanie wypełnionych ankiet dro gą pocztową w dołączonej do kwestionariusza kopercie zwrotnej. Uznałam, że taka forma będzie najbardziej dogodna.
Zestawienie statystyczne zebranych danych, z uwagi na wiel kość próby, są niecelowe. Pozostanę jedynie przy opisie. Pewne opinie pojawiły się we wszystkich wypowiedziach. Pragnę raz jesz cze podkreślić, że autorami analizowanych opinii są osoby uznane przez studentów WSP w Kielcach za nowatorskie i które jedno cześnie skorzystały z okazji (rzadkiej), by publicznie wypowie dzieć się w ważnych kwestiach kształcenia nauczycieli.
Wśród tych, którzy odpowiedzieli na ankietę, znalazło się 7 kobiet i 4 mężczyzn. Osiem osób pracuje na stanowisku adiunkta, a trzy - asystenta. Średni staż pracy w tej grupie wyniósł 17 lat. Znaleźli się w niej reprezentanci następujących kierunków: filo logia polska (2), psychologia (2), bibliotekoznawstwo, biologia, chemia, filologia rosyjska, historia, muzyka, organizacja i zarzą dzanie (po 1 osobie). Pracownicy ci prowadzą wszelkie możliwe formy zajęć ze studentami: od seminariów magisterskich i wykła dów monograficznych po fakultety i praktyki.
Kwestionariusz ankiety zawierał 8 pytań otwartych. Analizę wyników przedstawię zgodnie z problematyką podejmowaną w kolejnych pytaniach kwestionariusza:
1. Poglądy pracowników na temat niedostatków w systemie kształcenia studentów w WSP.
2. Opinie na temat kierunków modernizacji kształcenia nauczy cieli.
3. Samodzielność studentów w opinii twórczych pracowników. 4. Obecność problematyki twórczości w nauczanych przedmio tach.