Regionalny układ sił

Podział na regiony – ze względu na mnogość kryteriów – jest zawsze kwestią umowną, opartą na mniej lub bardziej uzasadnionych przesłankach. W tym względzie poszliśmy za praktyką Banku Światowego.

W tabeli 9 przedstawiamy zmiany w regionalnym układzie sił, zaznaczając

jednak, że zmiany te nie muszą współgrać ze zmianami w układzie globalnym. Przy-kładowo państwo tracące w skali global-nej może zyskiwać w skali regionalglobal-nej i odwrotnie.

Wykres 1 prezentuje regiony w latach 1992-2017.

Tabela 9. Regiony według potęgi gospodarczej (ogólnej) w latach 1992 i 2017 (świat = 100%)

Pozycja 1992 2017

Region % potęgi świata Region % potęgi świata

1 Europa i Azja Środkowa 30,25 Azja Wschodnia i Pacyfik 29,27

2 Azja Wschodnia i Pacyfik 25,32 Europa i Azja Środkowa 22,52

3 Ameryka Północna 18,59 Ameryka Północna 17,41

4 Ameryka Południowa i Karaiby 7,07 Ameryka Południowa i Karaiby 8,75

5 Bliski Wschód i Afryka Północna 3,47 Azja Południowa 6,34

6 Azja Południowa 3,23 Bliski Wschód i Afryka Północna 5,12

7 Afryka Subsaharyjska 2,87 Afryka Subsaharyjska 4,30

44

Wykres 1. Regiony według potęgi gospodarczej (ogólnej) w latach 1992-2017 (świat = 100%)

PODSUMOWANIE

Ogólny układ sił

Wyniki obliczeń oparliśmy na mo-delu Sułka. Naszym zdaniem jest on łatwy do zrozumienia i zastosowania, także dla niespecjalistów. Model ten pozwala obli-czyć trzy rodzaje potęgi państw: potęgę gospodarczą (ogólną), potęgę wojskową oraz potęgę geopolityczną jako wypad-kową dwu poprzednich. Na potęgę gospo-darczą składają się czynniki gospodarcze (PKB – produkt krajowy brutto), czynniki demograficzne (liczba ludności) oraz czynniki przestrzenne (powierzchnia te-rytorium). Na potęgę wojskową składają się czynniki wojskowo-ekonomiczne (wy-datki wojskowe), czynniki

demograficzno-wojskowe (liczba żołnie-rzy służby czynnej) oraz powierzchnia.

Potęga geopolityczna liczona jest jako średnia arytmetyczna potęgi gospodar-czej (ogólnej) oraz podwojonej potęgi wojskowej

Przyjmując jako kryterium potęgę go-spodarczą (ogólną), w 1992 roku ukształ-tował się system zdecydowanie jednobie-gunowy, wyznaczony przez Stany Zjedno-czone. Na drugim miejscu była Japonia, następnie Niemcy, Chiny, Francja, Wło-chy, Rosja, Wielka Brytania i Indie.

W 2017 roku układ sił znacznie się zmienił – powstał system dwubiegunowy z Chi-nami i StaChi-nami Zjednoczonymi, przy czym Chiny po raz pierwszy po zimnej wojnie wysunęły się na pierwsze miejsce.

Dalsze miejsca zajęły: Indie, Japonia,

45

Brazylia, Niemcy, Rosja, Francja, Wielka Brytania oraz Kanada.

Przyjmując jako kryterium potęgę wojskową, w 1992 roku ukształtował się system zdecydowanie jednobiegunowy ze Stanami Zjednoczony na czele. Będąca na drugim miejscu Rosja była prawie trzy razy słabsza. Pozostałe miejsca zajęły:

Chiny, Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Indie, Japonia, Arabia Saudyjska i Wło-chy. W 2017 roku system pozostał jedno-biegunowy ze Stanami Zjednoczonymi na czele, które miały ponad dwukrotną prze-wagę nad Chinami (miejsce 2). Na pozo-stałych miejscach znalazły się: Indie, Ro-sja, Arabia Saudyjska, Brazylia, Francja, Japonia, Wielka Brytania i Niemcy.

Przyjmując jako kryterium potęgę geopolityczną, w 1992 roku system pozo-stał jednobiegunowy, wyznaczony przez Stany Zjednoczone, które utrzymały trzy-krotną przewagę nad Rosją. Na dalszych miejscach znalazły się: Chiny, Japonia, Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Indie, Włochy, Kanada. W 2017 roku powstał system dwubiegunowy, tworzony Stany Zjednoczone i Chiny. Jest to „słaby” sys-tem dwubiegunowy, gdyż przewaga Sta-nów Zjednoczonych jest niemal dwu-krotna.

Trzeba pamiętać, że najbardziej wia-rygodne porównania zmian w międzyna-rodowym układzie sił w dłuższych okre-sach powinny się opierać na potędze go-spodarczej (ogólnej). W polityce bieżącej na czoło wysuwa się potęga wojskowa i co za tym idzie – potęga geopolityczna.

Militaryzacja

Militaryzację potęgi gospodarczej (ogólnej) liczymy w trzech postaciach jako: militaryzację gospodarczą (ogólną), będącą udziałem potęgi wojskowej w po-tędze gospodarczej, militaryzację PKB bę-dącą udziałem wydatków wojskowych

w PKB w oraz militaryzację demogra-ficzną, będącą udziałem liczby żołnierzy służby czynnej w populacji generalnej (z odpowiednimi wykładnikami potęgo-wymi – zgodnie z modelem).

W 1992 roku do najbardziej zmilitary-zowanych krajów w ujęciu gospodarczym (ogólnym) należały: Laos, Wietnam, Mongolia, Jordania, Oman, Bułgaria, Ar-menia, Turkmenistan, Zjednoczone Emi-raty Arabskie oraz Rosja. Nieco inaczej przedstawiał się układ państw według mi-litaryzacji PKB. Tu na pierwszych miej-scach znalazły się: Laos, Kuwejt, Mongo-lia, Wietnam, Turkmenistan, Bułgaria, Oman, Mozambik, Armenia, Jordania.

Jeszcze inny ranking powstaje na bazie kryterium militaryzacji demograficznej.

Najwyższe miejsca zajęły: Izrael, Syria, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Jordania, Chorwacja, Irak, Tajwan, Rosja, Libia i Oman.

W 2017 roku kolejność państw według powyższych kryterium zmieniła się znacznie. Do najbardziej zmilitaryzowa-nych krajów w ujęciu ogólnym należały:

Oman, Arabia Saudyjska, Afganistan, Izrael, Irak, Armenia, Jordania, Algieria, Sudan Południowy. Kolejność państw we-dług militaryzacji PKB była następująca:

Oman, Arabia Saudyjska, Afganistan, Irak, Algieria, Kongo Izrael, Kuwet, Mali, Bahrajn. Państwa najbardziej zmilitaryzo-wane demograficznie w 2017 roku to: Ko-rea Północna, Izrael, Brunei, Armenia, Su-dan Południowy, Grecja, Singapur, Cypr, Korea Południowa i Sri Lanka.

M ocarstwowość

W badanym okresie (1992-2017)

żadne państwo nie uzyskało statusu

su-permocarstwa pod względem potęgi

go-spodarczej (ogólnej). Stany Zjednoczone

utrzymały status mocarstwa światowego,

Chiny awansowały na tę pozycję

46

z poziomu regionalnego, natomiast Japo-nia, Niemcy i Francja spadły do poziomu regionalnego. Pod względem potęgi woj-skowej Stany Zjednoczone utrzymały po-zycję jedynego supermocarstwa, nato-miast Chiny awansowały z pozycji mocar-stwa regionalnego w 1992 roku na poziom wielkiego mocarstwa. w tym czasie Rosja spadła z pozycji wielkiego mocarstwa na poziom regionalny. Pod względem potęgi geopolitycznej Stany Zjednoczone utrzy-mały w 2017 roku poziom supermocar-stwa, natomiast Chiny awansowały z po-zycji regionalnej na pozycję wielkiego mo-carstwa. Rosja pozostała na poziomie re-gionalnym.

Wygrani i przegrani

Państwa najbardziej wygrane i naj-bardziej przegrane rozpatrujemy wyłącz-nie w kategoriach potęgi gospodarczej (ogólnej), jako najbardziej wiarygodnej w dłuższych przedziałach czasowych. Jest to obraz bardzo interesujący, częściowo też zaskakujący. W rozpatrywanym okre-sie 1992-2017 mamy sporo spektakular-nych wygraspektakular-nych i kilku spektakularspektakular-nych przegranych. Państwa zostały uszerego-wane według procentowych przyro-stów/spadków potęgi.

Do pierwszej grupy należą – z więk-szych państw – Chiny, Wietnam, Nigeria, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Indie, Bangladesz, Indonezja, Rumunia, Paki-stan. Po stronie wygranych są też Chile, Czechy, Słowacja, Turcja, Polska, Izrael.

Rosja znalazła się po stronie wygranych, ale przyrost jej potęgi był symboliczny.

W grupie największych przegranych w czołówce są: Japonia, Ukraina, Włochy, Republika Środkowoafrykańska, Libia,

Grecja, Niemcy. Na liście państw najbar-dziej przegranych są także Stany Zjedno-czone, ale spadek ich potęgi jest niewielki.

Łatwo zauważyć, że w kategoriach potęgi największymi zwycięzcami są kraje średnio i słabo rozwinięte, które włączyły się w procesy globalizacji. Dzięki nim po-ziom rozwoju się wyrównuje, a to ozna-cza, że liczba ludności staje się coraz do-kładniejszą miarą potęgi państw. Gdyby poziom rozwoju był jednakowy w całym świecie, liczba ludności byłaby zadowala-jącą miarą potęgi. Największymi przegra-nymi – z nieliczprzegra-nymi wyjątkami – są kraje Zachodu.

W układzie regionalnym, największy przyrost potęgi gospodarczej (ogólnej) odnotowały Azja Południowa oraz Afryka Subsaharyjska. Największym przegranym regionem – i praktycznie jedynym - jest Europa i Azja Środkowa (nieznaczny spa-dek odnotowała też Ameryka Północna).

Nastąpiło dalsze osłabienie Zachodu.

Jedną z „powszechnych mądrości”

jest twierdzenie, że wskutek globalizacji podział na biednych i bogatych pogłębia się. W świetle przeprowadzonych badań teza ta okazuje się fałszywa (jaskrawym przykładem są chociażby Chiny i Indie).

Przedstawione zmiany w międzynarodo-wym układzie sił prowadzą do wniosku, że istniejący w ostatnich 26 latach system międzynarodowy przyczynił się do zdecy-dowanej poprawy pozycji państw słabo rozwiniętych, głównie w Azji i Afryce.

Duży udział w tym procesie miały zmiany demograficzne, ale one nie podlegały bliż-szej analizie.

Zmiany w międzynarodowym

ukła-dzie sił wpłyną na politykę

poszczegól-nych państw – wzrost potęgi i pozycji

międzynarodowej ośmieli je, natomiast

spadek – zniechęci, bądź poprowadzi do

awanturnictwa. Jest to niezwykle ciekawy

obszar do dalszych badań

Potęga Państw 2019. Rankingi potęgometryczne

47

O AUTORACH

Robert Białoskórski – dr hab. inż., profe-sor uczelni w Zakładzie Bezpieczeństwa Międzynarodowego i Studiów Strategicz-nych Instytutu Nauk SpołeczStrategicz-nych i Bez-pieczeństwa w Wydziale Humanistycz-nym Uniwersytetu Przyrodniczo-Humani-stycznego w Siedlcach. Specjalista w za-kresie bezpieczeństwa międzynarodo-wego. Ostatnio opublikował monografię pt. The Geostrategic Position of the Russian Federation. A Powermetric Study (Pozycja geostrategiczna Federacji Rosyjskiej. Stu-dium potęgometryczne), Wyd. UPH, Sie-dlce 2018. Współautor: Potęga państw 2018.

Raport potęgometryczny, Oficyna Wydaw-nicza ASPRA-JR, Warszawa 2018.

E-mail: robert.bialoskorski@uph.edu.pl Łukasz Kiczma – doktorant w Zakładzie Międzynarodowych Stosunków Gospodar-czych oraz Integracji Europejskiej w Insty-tucie Studiów Międzynarodowych

Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Wrocławskiego, przedsiębiorca. Współau-tor: Potęga państw 2018. Raport potęgome-tryczny, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2018.

E-mail: lukasz@kiczma.pl, lukasz.kiczma@uwr.edu.pl Web: http://kiczma.pl

Mirosław Sułek – prof. dr hab., ekonomi-sta, prakseolog, analityk studiów strate-gicznych, pracownik Instytutu Stosunków Międzynarodowych Wydziału Nauk Poli-tycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego. Ostatnio opublikował monografię pt. Potęga pań-stw. Modele i zastosowania, Wydawnictwo Rambler, Warszawa 2013. Współautor: Po-tęga państw 2018. Raport potęgometryczny, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, War-szawa 2018.

E-mail: m.sulek@uw.edu.pl

48 Stowarzyszenie „Powermetric

Re-search Network” z siedzibą w Warsza-wie jest wpisane do Ewidencji stowarzy-szeń zwykłych prowadzonej przez Wy-dział Spraw Obywatelskich Urzędu m.st.

Warszawy pod numerem: 165; REGON 367573651.

Stowarzyszenie zostało założone w 2017 roku przez trzech autorów tego Raportu. Jego misją jest rozwój i propago-wanie potęgometrii jako nauki stosowanej zajmującej się pomiarami, szacunkami i oceną potęgi/władzy uczestników życia

społecznego, zwłaszcza państw oraz mo-delowaniem, symulacjami i prognozowa-niem relacji między nimi w wymiarze glo-balnym, regionalnym i lokalnym.

Stowarzyszenie wypełnia swoją misję poprzez realizację takich celów, jak: pro-wadzenie badań naukowych w dziedzinie potęgometrii, popularyzację wiedzy na te-mat potęgometrii, organizowanie konfe-rencji, warsztatów, odczytów, działalność popularno-naukową, w tym wydawniczą.

Oddajemy w Państwa ręce Raport w ramach bezpłatnego wykorzystania.

Autorzy będą wdzięczni za wszelkie wsparcie działań statutowych Stowarzyszenia „Powermetric Research Network”.

Darowizna przeznaczona zostanie, między innymi, na:

• prowadzenie badań naukowych w dziedzinie potęgometrii

• popularyzację wiedzy na temat potęgometrii

• organizowanie konferencji, warsztatów, odczytów

• działalność popularno-naukową, w tym wydawniczą.

Wpłaty z dopiskiem „Darowizna na cele statutowe”, można przekazywać na konto Stowarzyszenia:

ING Bank Śląski S.A. (Kod BIC Swift: INGBPLPW) PLN: PL 62 1050 1012 1000 0090 3135 1522

EUR: PL 40 1050 1012 1000 0090 3135 1530

Wszelkie niezbędne informacje znajdą Państwo na stronie Stowarzyszenia:

http://prnet.org.pl lub pod adresem email: info@prnet.org.pl

49

ISBN 978-83-7545-949-4

ISBN 978-83-7545-949-4

W dokumencie View metadata, citation and similar papers at core.ac.uk (Stron 43-0)