Realizacja projektu

Czas trwania projektu przewidziano na okres między III kwietnia 2008 roku a III kwietnia 2013 roku. Jego realizacja obejmuje następujące etapy:

1. Zakup sprzętu - wyposażenie Pracowni Rekonstrukcji Taśmy Filmowej w specjalistyczny sprzęt umożliwiający konserwację, digitalizację i rekonstrukcję materiałów filmowych na taśmie nitro.

2. Szkolenie - w zakresie obsługi sprzętu oraz wymiana doświadczeń ze specjalistami z innych archiwów filmowych.

3. Ekspertyza materiałów filmowych - pozwala na szczegółowe określenie stanu zachowania nośników pod kątem jakości obrazu oraz identyfikację zniekształceń, w tym określenie, co jest wartością integralną obrazu a co stanowi uszkodzenie. Ekspertyza pod kątem estetyki obrazu umożliwia ustalenie spójnej koncepcji estetycznej filmu, która będzie zachowana w procesie digitalizacji i rekonstrukcji. Dzięki temu możliwe będzie przywrócenie filmom dawnej świetności i zmniejszenie ryzyka rozminięcia się z oryginalną koncepcją nieżyjących już autorów dzieł filmowych.

4. Podczas konserwacji manualnej taśma filmowa zostaje oczyszczona a następnie przygotowana do procesu digitalizacji, podczas którego przeniesiony zostaje

str. 74

obraz analogowy z taśmy NTRO do pliku cyfrowego, poprzez skanowanie pojedynczych klatek filmowych. Docelowo realizacja projektu umożliwi cyfrowe zabezpieczenie 43 tytułów z klasyki przedwojennego kina, które będą dostępne w formacie kina cyfrowego i telewizji HD.

5. Podczas etapu rekonstrukcji cyfrowej usuwane są poszczególne zanieczyszczenia i zniekształcenia obrazu klatka po klatce.

6. Premiery filmowe - zwieńczeniem procesu rekonstrukcji trzech tytułów będzie uroczysta premiera kinowa. Odrestaurowanym, niemym filmom towarzyszyć będzie specjalnie na tę okazję skomponowana muzyka wykonana na żywo przez wybitnych artystów.

4. Konserwacja

Konserwacja materiałów filmowych jest procesem złożonym i wymagającym współpracy szeregu specjalistów. Dzisiaj już wiemy, że przez samo obniżenie temperatury i wilgotności powietrza jesteśmy w stanie zachować filmy nitro przez kolejne dziesiątki lat.

W przeszłości zakładano, że najlepszym rozwiązaniem problemu związanego z bezpiecznym magazynowaniem filmów nitro jest kopiowanie ich na nowe, bezpieczne podłoże, a następnie niszczenie. Działania te stały się powszechną praktyką, zwłaszcza w latach 50. i 60. XX wieku.

Konserwacja często jest utożsamiana z duplikacją. Jednakże należy zaznaczyć, że jest to pojęcie zawierające zarówno działania pośrednie, np. stworzenie optymalnych warunków przechowywania, transportu, czy wyświetlania, jak i działania bezpośrednie polegające m.in. na naprawach uszkodzonej taśmy. Pisząc o konserwacji materiałów filmowych powinno się mieć na uwadze wątpliwości związane ze ścisłym określeniem zakresu działań i czynności. Albowiem niektóre decyzje podejmowane podczas bezpośrednich prac z taśmą wchodzą w zakres pojęć związanych z restauracją i rekonstrukcją filmu.

Projekt Filmoteki Narodowej: Konserwacja i digitalizacja przedwojennych filmów fabularnych

str. 75

4.1. Taśma filmowa

Nitroceluloza jest historycznym, nieprodukowanym już od ponad pół wieku, podłożem taśmy filmowej. Wyrabiana z azotanów celulozy mimo ewidentnych zalet, takich jak: wytrzymałość mechaniczna i elastyczność, jest wysoce łatwopalna. Podczas rozkładu, przy obniżonej wilgotności powietrza, gdy temperatura przewyższa 45°C, taśma może ulec samozapłonowi. Pożar nitrocelulozy jest bardzo niebezpieczny, gdyż do spalania nie potrzebuje tlenu.

4.2. Uszkodzenia

W wyniku naturalnego starzenia i zależnie od warunków przechowywania taśma filmowa ulega postępującej degradacji. Warto także zwrócić uwagę na uszkodzenia powstałe podczas produkcji filmu. Wady trudne do usunięcia, które pomimo kontroli niekiedy były ponownie przekopiowywane. Podczas produkcji filmu mogło dochodzić do: naświetleń nachodzących na obraz i ścieżkę dźwiękową, nierównomiernego zaczernienia powierzchni klatki filmowej, nieostrości obrazu, różnic w kontrastowości i zaczernieniu między poszczególnymi fragmentami taśmy łączonymi sklejkami, naświetleń spowodowanych wyładowaniem elektrostatycznym, przekopiowania rys i plam, nieprawidłowego rozmieszczenia napisów lub ich nieczytelności lub zakłóceń dźwięku. W wyniku naturalnego starzenia i zależnie od warunków przechowywania taśma filmowa ulega postępującej degradacji. W zależności od przyczyn zniszczeń uszkodzenia materiałów filmowych możemy podzielić na mechanicznie, fizykochemiczne oraz biologiczne.

a. Mechaniczne - zjawisko tarcia powierzchni materiałów filmowych o poszczególne elementy urządzeń w czasie projekcji było nie do uniknięcia. Podczas wyświetlania kopie filmowe były wielokrotnie przeciągane przez liczne rolki i kanały aparatury projekcyjnej, na której osiadał kurz i odpryski emulsji. Kontakt zabrudzonej powierzchni projektora z taśmą filmową mógł spowodować zarysowanie lub zadrapanie emulsji i podłoża. Kruche i mało wytrzymałe materiały wykonane na bazie azotanów celulozy mogły z łatwością zostać rozerwane podczas projekcji. Największy wpływ na odkształcenia taśmy miały warunki klimatyczne w jakich

str. 76

kopia była przechowywana. Taśma przechodząc przez aparaturę projekcyjną lub urządzenia kopiujące, ze względu na układ rolek prowadzących podlegała wielokrotnemu przeginaniu. Zjawisko to było powodem trwałych bądź czasowych odkształceń. Sklejenie fragmentów taśmy było podstawową czynnością konserwa-torską wykonywaną podczas użytkowania kopii. Sklejki ze względu na kształt były szczególnie narażone na uszkodzenia. Jakość projekcji zależała od czystości powierzchni materiałów filmowych. Głównymi zanieczyszczeniami taśmy był kurz, włókna z ubrań, zatłuszczenia, odciski palców i klej. Podczas użytkowania materiały filmowe były wielokrotnie czyszczone przy pomocy miękkich ściereczek nasączonymi różnymi roztworami. Szczególnie niebezpieczne było przecieranie suchą szmatką, która powodowała naładowania elektrostatyczne powierzchni taśmy przyciągając drobinki kurzu.

b. Biologiczne - jeżeli filmy są przechowywane w temperaturze przekraczającej 21°C i wilgotności powietrza przewyższającej 60% RH, istnieje duże prawdopodobieństwo rozwoju mikroorganizmów na powierzchni emulsji fotograficznej. W wyniku bezpośredniego zalania taśmy powstają warunki umożliwiające szybki i dynamiczny rozwój grzybów i bakterii. Mikroorganizmy mogą spowodować zmiany gęstości optycznej obrazu lub miejscowe wyblaknięcie koloru. Zniszczona żelatyna w warstwie emulsji staje się lepka i łatwo rozpuszczalna w wodzie.

c. Fizykochemiczne - mogą być spowodowane zarówno czynnikami wewnętrznymi jak i zewnętrznymi. Do czynników wewnętrznych można zaliczyć wzajemne oddziaływanie materiałów z jakich wykonano taśmy filmowe, natomiast do czynników zewnętrznych należy wpływ warunków klimatycznych, zanieczyszczeń powietrza, czy materiałów użytych wtórnie, np. taśm samoprzylepnych wykorzystywanych do napraw. Przywysokiej temperaturze i niskiej wilgotności powietrza taśma filmowa traci sprężystość i wytrzymałość mechaniczną. Wahania zawartości wody powodują kurczenie bądź rozszerzenie nośnika. Kopia, której skurcz przekroczył 1% nie nadaje się do wyświetlania, gdyż założona na projektor pęka lub zsuwa się z zębatek i bębnów transportujących.

Projekt Filmoteki Narodowej: Konserwacja i digitalizacja przedwojennych filmów fabularnych

str. 77