STRUKTURALIZM GENETYCZNY
Etap 4 Recepcja teorii uczenia się dorosłych w Polsce
W obrębie literaturoznawstwa sformułowanych jest wiele metodologicznych podejść, w ramach których można by badać recepcję teorii uczenia się dorosłych w Polsce. Upraszczając, można powiedzieć, że proces recepcji z jednej strony obejmuje odczytanie znaczeń, które są wpisane w przekaz, a z drugiej strony jest interpretacją tegoż przekazu (Mrozowski 2001). Badając recepcję danego teks-tu, bada się zarówno znaczenia zawarte w tekście, jak i znaczenia nadane temu tekstowi przez odbiorcę. Często istnieje rozbieżność między przytoczonymi ro-dzajami znaczeń. Jednakże ważniejsze jest znaczenie, jakie nadaje się tekstowi aniżeli znaczenie przypisane mu przez autora, dlatego też wysiłek poznawczy powinien koncentrować się wokół znaczeń, jakie nadane zostały kolejnym teo-riom uczenia się przez andragogów, jak i badaczy związanych z tą dyscypliną.
Przy analizie tekstów naukowych istnieje pewna łatwość w odczytywaniu znaczeń, ponieważ styl pracy naukowej charakteryzuje się prostotą, jednoznacz-nością oraz precyzją, inaczej niż ma to miejsce przy analizie dzieł literackich, które z zasady są semantycznie bardziej otwarte (Eco, Rorty, Culler, Brooke-Rose 2008). Jednakże pomimo jednoznaczności tekstów naukowych oraz ich dosłow-ności niepozwalającej na zbyt dużą swobodę interpretacyjną nie można narzucić odbiorcy tylko jednego sposobu interpretacji (Mrozowski 2001). Dlatego też mogą istnieć rozbieżności w rozumieniu zrekonstruowanych teorii uczenia się, ponieważ istnieje wiele potencjalnych odczytań.
Badanie recepcji w najprostszej formie polega na zebraniu i uporządkowaniu wypowiedzi odbiorców (polskich badaczy) oraz nadawców, czyli twórców teorii uczenia się lub innych autorów piszących w języku powstania analizowanej teorii.
Kolejnym krokiem jest próba porównania tych wypowiedzi między sobą (Wienold 1986). Przy czym wzorcem dla przeprowadzonych porównań będą zrekonstruowa-ne teorie uczenia się dokonazrekonstruowa-ne przez badacza. Zatem badania komparatystyczzrekonstruowa-ne de facto dotyczyć będą porównań pomiędzy znaczeniami, jakie przypisane zostały teoriom uczenia się przez badacza dokonującego rekonstrukcji, a znaczeniami na-danymi tym teoriom przez innych badaczy.
Zamiast zakończenia
Opisana formuła badań strukturalistycznych z czasem się wyczerpała. Sam strukturalizm, jak pisał jeden z czołowych krytyków tego nurtu, Roland Barthes (1970), jest pojęciem, którego znaczenie jest mgliste, bowiem kryją się pod nim poczynania rozbieżne, a często przeciwstawne. Na fali krytyki strukturalizmu pojawił się nurt poststrukturalistyczny reprezentowany przez Rolanda Barthesa, Jacques’a Derridę, Michela Foucaulta i Julię Kirstevę. Opozycja langue-parole
została zanegowana. Postrukturalizm dążył do wyjścia poza strukturę, a jako metodę zaproponowano między innymi derriderowską dekonstrukcję. Barthes ogłosił „śmierć autora” (Barthes 1999) oznaczającą de facto jego usunięcie. Od-tąd obecność autora nie jest potrzebna do prawidłowego odczytania jego teks-tu. Struktury zastąpiono dyskursem (Foucault) i wskazano, że teksty są niczym więcej, jak tylko zbiorem rozmaitych cytatów i zapożyczeń, które się na siebie nawarstwiają (Kirsteva). Ten miażdżący ton krytyki został znacznie osłabiony przez Jeana-François Lyotarda (1997), który wyjaśnia znaczenie bycia „post”.
Jego zdaniem, przedrostek ten odnosi się do następstwa czasowego „po moder-nizmie, po strukturalizmie” oraz do krytycznej analizy założeń wcześniejsze-go paradygmatu. W tym to znaczeniu poststrukturalizm jest opcją krytyczną w stosunku do strukturalizmu, gdzie z jednej strony jest on kwestionowany, a z drugiej nadal rozwijany. Tak więc badacz wykorzystujący podejście struk-turalistyczne sytuuje się w jednym z najpłodniejszych kierunków dwudziesto-wiecznej humanistyki, który pomimo niechęci wspomnianych krytyków odcisnął głębokie piętno na rozumieniu otaczającej rzeczywistości, szczególnie na polu językoznawstwa (F. de Saussure, Ch. Bally, N. Trubiecki), antropologii struktu-ralnej (C. Lévi-Strauss), teorii filmu (Ch. Metz), psychologii (J. Piaget), peda-gogiki (K. Sośnicki), psychoanalizy (J. Lacan), socjologii (P. Bourdieu, L. Gold-mann), historii idei (M. Foucault), filozofii nauki (M. Sevres) czy marksizmie (L. Althusser). Obecnie trwają próby syntezy zróżnicowanych idei występują-cych pod wspólnym hasłem strukturalizm. Bodaj najbardziej znacząca jest teo-ria strukturyzacji rozwijana przez jednego z czołowych brytyjskich socjologów Anthony’ego Giddensa.
Bibliografia
1. Ablewicz K. (1994), Hermeneutyczno-fenomenologiczna perspektywa badań w pedago-gice, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
2. Barthes R. (1970), Od nauki do literatury, [w:] W. Błońska, J. Błoński, J. Lalewicz, W. Tatarkiewicz (red.), Mit i znak. Eseje, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
3. Barthes R. (1999), Śmierć autora, „Teksty Drugie”, nr 1/2.
4. Bottomore T.B. (2002), The Frankfurt School and its critics, Routledge, Londyn.
5. Broekman J.M. (1974), Structuralism: Moscow, Prague, Paris, D. Reidel Publishing Company, Dordrecht.
6. Ciczkowski W. (1995), Strukturalizm genetyczny w badaniach nad rozwojem myśli pe-dagogicznej, [w:] W. Jamrożek, (red.), Stan i perspektywy historii wychowania, Wydaw-nictwo Eruditus, Poznań.
7. Eagleton T. (1976), Marxism and literary criticism, University of California Press, Berkeley CA.
8. Eco U., Rorty R., Culler J., Brooke-Rose Ch. (2008), Interpretacja i nadinterpretacja, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków.
9. Flis M. (red.) (2000), Antropologia społeczna Radcliffe’a-Browna. Z wyborem pism, Wydawnictwo Nomos, Kraków.
10. Gadamer H.G. (2007), Prawda i metoda, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
11. Goldmann L. (1976), Metoda strukturalno-genetyczna w historii literatury, [w:] H. Mar-kiewicz (oprac.), Współczesna teoria badań literackich za granicą, t. 3, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
12. Goldmann L. (1978), Geneza i struktura, [w:] M.J. Siemek (red.), Drogi współczesnej filozofii, Czytelnik, Warszawa.
13. Hinkle R.C. (1980), Founding theory of American sociology, 1881–1915, Routledge &
Kegan Paul Books, Londyn.
14. Kenneth A. (2005), Explorations in classical sociological theory. Seeing the social world, Pine Forge Press, Thousand Oaks CA.
15. Korzeniowska A., Kuhiwczak P. (2005), Successful polish-english translation. Tricks of the trade, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
16. Kuderowicz Z. (1978), Przegląd metod historii filozofii, Zakład Narodowy im. Osso-lińskich, Wrocław – Kraków.
17. Kuhn T. (1968), Struktura rewolucji naukowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
18. Larraín J. (1979), The concept of ideology, Hutchinson Education, Londyn.
19. Lévi-Strauss C. (2009), Antropologia strukturalna, Wydawnictwo Aletheia, Kraków.
20. Guba E., Lincoln Y. (2005), Paradigmatic controversies contradictions and emerging confluences, [w:] N. Denzin, Y. Lincoln, (red.), The Sage handbook of qualitative re-search, Sage Publication, Thousand Oaks CA.
21. Lyotard J.F. (1997), Postmodernizm. Antologia przekładów, Wydawnictwo Baran i Suszczyński, Kraków.
22. Makaryk I.R. (1993), Encyclopedia of contemporary literary theory. Approaches, scholars, terms, University of Toronto Press, Toronto.
23. Malewski M. (2001), Edukacja dorosłych w pojęciowym zgiełku, Teraźniejszość – Czło-wiek – Edukacja 2.
24. Malewski M. (2010), Od nauczania do uczenia się. O paradygmatycznej zmianie w andra-gogice, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław.
25. Miles M., Huberman M. (2000), Analiza danych jakościowych, Wydawnictwo Transhu-mana, Białystok.
26. Mills Ch.W. (2005), Obietnica, [w:] P. Sztompka, M. Kuci, (red.), Socjologia, Wydaw-nictwo Znak, Kraków.
27. Mokrzycki E. (1975), Metodologiczny dogmat naturalizmu, „Studia Filozoficzne”, nr 7.
28. Morris B., 1991, Western conceptions of the individual, Berg Publishers, Oxford.
29. Mrozowski M. (2001), Media masowe. Władza i rozrywka i biznes, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa.
30. Nowak S. (2008), Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-szawa.
31. Nowiński Cz. (1972), Wstęp, [w:] J. Piaget, Strukturalizm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
32. Opara S. (2005), Filozofia. Współczesne kierunki i problemy, Fundacja Innowacja, War-szawa.
33. Piaget J. (1966), Studia z psychologii dziecka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
34. Piaget J. (1972), Strukturalizm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
35. Ricoeur P. (2006), Model tekstu. Znaczące działanie rozważane jako tekst, [w:] A. Jasiń-ska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowski, (oprac.), Współczesne teorie socjologiczne, t. 2, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
36. Solarczyk H. (2008), Andragogika w Niemczech. Warunki rozwoju dyscypliny pedago-gicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika, Toruń.
37. Sztobryn S. (2004), Historia doktryn pedagogicznych, [w:] T. Jałmużna, I. Michalska, G. Michalski (red.), Konteksty i metody w badaniach historyczno-pedagogicznych, Ofi-cyna Wydawnicza Impuls, Kraków.
38. Śliwerski B. (1998), Współczesne teorie i nurty wychowania, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków.
39. Śliwerski B. (2004), Metateoretyczne badania teorii wychowania, [w:] T. Jałmużna, I. Michalska, G. Michalski (red.), Konteksty i metody w badaniach historyczno-pedago-gicznych, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków.
40. Topolski J. (1973), Metodologia historii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
41. Wienold G. (1986), Przetwarzanie tekstu. Uwagi o tworzeniu kategorii strukturalnej historii literatury, [w:] H. Orłowski, (oprac.), Współczesna myśl literaturoznawcza w Re-publice Federalnej Niemiec, Czytelnik, Warszawa.
42. Zamiara K. (1979), Epistemologia genetyczna Piageta a społeczny rozwój nauki, Wy-dawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Poznań.
Genetic structuralism
Key words: genetic structuralism, Lucien Goldmann, adult learning theories.
Summary: The purpose of this article is to present a set of assumptions and pro-pose data analysis method using genetic structuralism, which can be used among others for reconstruction of adult learning theories. The literature lacks precise ana-lyses on this subject. The first part of the paper contains an overview of theoretical development of andragogy. Choice of appropriate methods for theory reconstruction will be emphasized. Last but not least, foundations of genetic structuralism and its use for data analysis will be the main focus of discussion.
Dane do korespondencji:
Dr Marcin Muszyński
Zakład Andragogiki i Gerontologii Społecznej Wydział Nauk o Wychowaniu
Uniwersytet Łódzki ul. Pomorska 46/48 91-408 Łódź
email: mlodziako@go2.pl