5. OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY DARŁOWO USTANOWIENIA PRAWNE
5.1. REJESTR ZABYTKÓW
Jak wyżej wspomniano (rozdz. 2) formy ochrony krajobrazu kulturowego i zabytków reguluje art. 7 ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (wraz z późn. zmianami). Rejestr nie jest zbiorem zamkniętym. Wpisy dokonywane są na wniosek właściciela lub z urzędu przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Skreślenie z rejestru zabytków leży w kompetencji MKDNiS.
W odniesieniu do obiektów wpisanych do rejestru zabytków wykonywanie wszelkich prac budowlanych (remontowanie, modernizacja, nadbudowa, rozbudowa, wymiana stolarki i pokrycia dachowego, prace ziemne, ogradzanie, podział działki, wycinka drzew i zmiana sposobu użytkowania) wymaga wydania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, uzgodnionej z organem właściwym d/s ochrony zabytków (za wyjątkiem obszarów objętych mpzp), wydania decyzji o zezwoleniu na budowę po uzyskaniu zaleceń konserwatorskich tego organu i uzyskaniu przez wykonawcę pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na prowadzenie prac konserwatorskich, robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków.
64 STANOWISKA ARCHEOLOGICZNE - wpisane do rejestru zabytków
Na terenie gm. Darłowo zarejestrowano stanowiska archeologicznych od epoki kamienia do średniowiecza, w tym 5 w strefie WI – pełnej ochrony archeologiczno-konserwatorskiej, z czego 4 wpisane do rejestru zabytków.
Pełną ochroną konserwatorską objęto:
1. Dąbki - osada – wpis do rejestru zabytków 2. Dąbki – osada – strefa WI (grodzisko)
3. Kopań – grodzisko, ślad osadniczy - wpis do rejestru zabytków 4. Kopań – osada - wpis do rejestru zabytków
5. Porzecze – osada - wpis do rejestru zabytków
Dziedzictwo archeologiczne stanowi zasób w wojewódzkiej ewidencji zabytków i tym samym wchodzi w skład gminnej ewidencji zabytków.
Należy podkreślić, że ewidencja stanowisk archeologicznych nie jest zbiorem zamkniętym – nadchodzące lata mogą przynieść nowe odkrycia lub negatywna weryfikację obecnie zaewidencjonowanych stanowisk. W niniejszym Programie oparto się na stanie wiedzy z 2015 r., na podstawie kart Gminnej Ewidencji Zabytków.
Wykaz zabytków (stanowisk) archeologicznych załącznik nr 4
65 ZABYTKI NIERUCHOME - wpisane do rejestru zabytków
W rejestrze zabytków nieruchomych wpisane są 23 obiekty i obszary (22 wpisy) z terenu gminy Darłowo - stan na dn. 30 czerwca 2021 r.
Obiekty wpisane do rejestru zabytków znajdują się w 13 miejscowościach: Barzowicach (1), Bukowie Morskim (2), Cisowie (1), Dąbkach (5), Dobiesławiu (1), Domasławicach (1), Jeżycach (1), Kowalewicach (1), Krupach (3), Palczewicach (1), Rusku (1), Słowinie (4), Starym Jarosławiu (1).
Są to zarówno zabytki pojedyncze (np. kościoły i chałupy), jak również obiekty występujące w obrębie zespołów wpisanych do rejestru (np. wielobudynkowe zagrody).
Największą grupę zabytków stanowią obiekty sakralne oraz ludowe (chałupy i zagrody.
Dominują budynki i obszary o XIX-wiecznej metryce oraz budowle średniowieczne (kościoły).
Uwaga!
W wykazie znajdują się także obiekty nieistniejące już fizycznie, lecz nie wykreślone z rejestru (chałupy rybackie w Dąbkach, kościół w Domasławicach).
Wykaz zabytków nieruchomych - załącznik nr 1
66 ZABYTKI RUCHOME – opis ogółem
Na terenie Gminy Darłowo największa grupa zabytków ruchomych zachowała się w kościołach, które powstały w dwóch okresach, w XV-XVI wieku - jako budowle gotyckie i późnogotyckie oraz w 2 połowie XIX wieku - jako obiekty neostylowe. Wyposażenie tych obiektów tylko w części można wiązać z okresem ich powstania.
Z zabytków o proweniencji średniowiecznej wyróżnia się kilka obiektów, w tym:
stanowiąca fragment stalli gotycka ścianka szczytowa z kościoła w Dobiesławiu, grupa Ukrzyżowania z kościoła w Krupach, gotycka szafka ścienna, a głównie jej drzwiczki, w kościele w Barzowicach, czy też płyta nagrobna w Bukowie Morskim. Ciekawy zespół obiektów stanowią także średniowieczne kropielnice.
Zasadnicze znaczenie dla ukształtowania się wystroju wnętrz starszej grupy kościołów z terenu gminy Darłowo miał XVII wiek. Powstały wtedy zwarte zespoły wystroju wnętrz, w których skład wchodziły ołtarze, ambony, empory, ławy wraz z przedpiersiami, głównie barokowe, nawiązujące jednak w części jeszcze do form renesansowych, zazwyczaj bogato rzeźbione i polichromowane. W większym lub mniejszy stopniu elementy takiego wystroju zachowały się w Bukowie Morskim, Cisowie, Krupach i Starym Jarosławiu.
Kościoły powstałe w 2 połowie XIX wieku posiadają wystrój z okresu swego powstania.
W jego skład wchodziły: ołtarz, ambona, chrzcielnica, empory, prospekt organowy wraz z instrumentem. Wykonywane były zazwyczaj w kolorze materiału, czyli drewna, często
67 z niewielkimi podmalówkami. Tego rodzaju elementy pojawiały się także w starszych kościołach, w miejscu zlikwidowanego starszego wystroju. Ciekawym przykładem wtórnego, dla czasu powstania obiektu, elementem wystroju jest neobarokowy polichromowany strop w kościele w Starym Jarosławiu.
W kościołach Gminy Darłowo zachował się zespół dzwonów od późnogotyckiego dzwonu w Krupach, przez XVII-wieczne dzwony w Barzowicach, po występujące w naj-większej ilości dzwony XIX i XX wieczne.
Zabytkami, często o znacznej wartości artystycznej, są obiekty stanowiące wyposażenie kościołów takie jak świeczniki, lichtarze, monstrancje, krucyfiksy i krzyże ołtarzowe, naczynia liturgiczne, meble itp. Świadectwem wysokiego poziomu rzemiosła jest stolarka drzwiowa z takimi elementami jak zawiasy, zamki, okucia, wykładki i klamki. Tego typu elementy zachowały się także w obiektach świeckich (chłopskiej), ale przedstawiają mniejszą wartość artystyczną.
Rejestr zabytków ruchomych z terenu Gminy Darłowo jest dostępny w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Szczecinie Delegatura w Koszalinie. W większości są to elementy wyposażenia kościołów (ołtarze, chrzcielnice, kropielnice, świeczniki, ławki, empory, stropy, prospekty organowe). Obecnie w rejestrze zabytków nieruchomych jest 50 obiektów, w ramach 11 wpisów, dotyczących 7 kościołów.
Do rejestru wpisuje się zabytek ruchomy na podstawie decyzji wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, ale na wniosek właściciela tego zabytku. WKZ może wpisać z urzędu zabytek ruchomy do rejestru, jeśli istnieje uzasadniona obawa zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywozu za granicę.
68 5.2. WOJEWÓDZKA EWIDENCJA ZABYTKÓW
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia
26 maja 2010 roku w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Szczecinie opracował „wykaz zabytków nieruchomych z terenu Gminy Darłowo ujętych w Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków”17. Na podstawie tego wykazu Gmina Darłowa włączyła te obiekty – po weryfikacji terenowej i merytorycznej - do Gminnej Ewidencji Zabytków, przyjętej Zarządzeniem Nr KW.0050.122.2018 Wójta Gminy Darłowo z dn. 25 października 2018 roku.
Wojewódzka Ewidencja Zabytków Gminy Darłowo obejmuje aktualnie 264 pozycje (adresy) zabytki nieruchome, co nie jest tożsame z ilością obiektów.
W WEZ dominują trzy kategorie obiektów, tj. zagrody, domy (chałupy) i budynki gospodarcze. Inne typy zabytków w tej kategorii to: układy ruralistyczne, zespoły dworsko-folwarczne, budynki publiczne, poprzemysłowe, kapliczki i cmentarze.
W WEZ znajdują się także 475 stanowisk archeologicznych.
Wykaz zabytków ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków - załącznik nr 3
17 Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego1) z dnia 10 września 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków (…) nie dotyczy GEZ uchwalonych przed wejściem w życie tym w.w. rozporządzenia.
69 5.3. INNE
Na terenie Gminy Darłowo nie występują obiekty uznane przez Prezydenta RP za Pomnik Historii.
Na obszarze gminy nie powołano Parku Kulturowego.
70