W początkowej, programowej perykopie całego swego dzieła Syrach przeciwstawia się dotychczas rozpowszechnionemu w biblijnej tradycji mą-drościowej przekonaniu, że człowiek nie może poznać mądrości i jej osiągnąć (por. Hi 28,12-14; Koh 7,23-25), choć Prz 1–9 jednoznacznie wyraża myśl, że mądrość zaprasza ludzi do poznania jej i wejścia z nią w głęboką relację międzyosobową (por. zwłaszcza 1,20-23; 4,1-12; 8,1-5.17; 9,1-6). Mędrzec z Jerozolimy stwierdza, że pochodzi ona od Boga (por. 1,1), ponieważ On ją stworzył jako pierwsze swe dzieło (por. 1,4a.9a) i zna ją doskonale (por. 1,9b). Pan jest jedynym mądrym (por. 1,8a) i nikt inny nie poznał jej tak doskonale jak On. Jednak Bóg nie zatrzymał mądrości tylko dla siebie. Podzielił się nią z każdym stworzeniem (por. 1,9c). Każde dzieło Jego rąk zawiera w sobie jakąś jej część. W sposób szczególny zostali nią obdarzeni ludzie, którzy Go miłują (por. 1,10b). Znajomość mądrości nie jest zarezerwowana wyłącznie dla Boga, mogą ją poznać ludzie, choć nigdy nie zdobędą jej w takim stopniu,
w jakim On ją posiada 223. Syr 14,20–15,10, nawiązując do tego
początko-wego przekonania mędrca, stanowi jego praktyczne rozwinięcie (autor daje konkretne rady, co należy czynić, aby osiągnąć mądrość). Oba teksty łączy ponadto bojaźń Boża. W 1,8a Bóg jest przedstawiony jako budzący bojaźń, w 15,1 człowiek szukający mądrości został określony jako bojący się Pana (por. 15,1). Centralny werset 14,20–15,10, tj. 15,1, nawiązuje pośrednio także do 1,10b. Bojaźń Boża (por. 15,1a) i znajomość nie tylko teoretyczna, ale
221 Zob. Marböck, Weisheit im Wandel, 110-111.
222 Zob. Bardski, „Duchowa wędrówka mędrca: od pragnienia mądrości do uwielbienia Boga”, 23.
223 Zob. Piwowar, „Początkowa koncepcja mądrości według Syracha. Syr 1,1-10 jako perykopa
Artic
les – OT
przede wszystkim praktyczna Prawa, tzn. umiejętność postępowania zgodnego z Nim (por. 15,1b), są wyrazem miłości Boga, który w sposób szczególny obdarza mądrością tych, którzy Go kochają (por. 1,10b). Syr 15,1 nawiązuje więc do 1,10b i wskazuje w duchu mądrościowym, jak w życiu codziennym
człowiek powinien realizować przykazanie miłości Boga 224.
Jeszcze większe i wyraźniejsze zbieżności istnieją pomiędzy 4,11-19 (drugą perykopą mówiącą o szukaniu mądrości i dążeniu do jej zdobycia) i 14,20–15,10. Oba teksty mówią o działaniu mądrości wobec pragnącego ją zdobyć. Ona wywyższy go (por. 4,11a i 15,5a) i będzie mu pomagała (por. 4,11b i 15,2-3). Należy jednak podkreślić, że 14,20–15,10 o wiele mocniej akcentuje i uwydatnia działanie mądrości wobec dążącego do jej zdobycia. Metafory matki i oblubienicy (por. 15,2-3) wynoszą tę relację na najwyższy, nigdzie w innych księgach mądrościowych nie spotykany, poziom.
Obie perykopy mówią także o miłości ucznia do jego mistrzyni – mą-drości (por. 4,12a.14b i 15,1). W 4,11-19 mowa jest o niej w sposób bezpo-średni (por. 4,12a.14b), zaś w 15,1 implicite (zob. powyżej). Także obietnice (nagroda dla szukającego mądrości), które są wyrażone w obu tekstach, są prawie identyczne w swej treści, choć czasami sformułowane w nieco od-mienny sposób. Pierwszą jest radość (por. 4,12b.18a i 15,6a), dalszymi są: chwała (por 4,13a i 14,27; 15,6b – wieczne imię), błogosławieństwo (por. 14,13b i 15,2-5) i bezpieczeństwo (por. 4,15b i 14,26-27). Oba teksty mówią także o tym, że ten, kto zdobędzie mądrość, będzie sądził innych (por. 4,15a i 15,5b – otwarcie ust w zgromadzeniu powinniśmy interpretować także w znaczeniu wykonywania funkcji sądowych), oraz o wejściu w szczególnie bliską relację z mądrością (poznanie jej sekretów – 4,18b, zamieszkanie bli-sko niej i bezpośredni dostęp do niej – 14,23-27). Dobrodziejstwa, których człowiek dążący do zdobycia mądrości doświadczy od niej, nie będą odno-siły się jedynie do niego, ale zostaną rozszerzone także na jego potomstwo (por. 4,16b i 14,26a). Choć w 14,20–15,10 Syrach nie mówi bezpośrednio o służeniu mądrości (por. 4,14a), to jednak z kontekstu i przesłania całej tej perykopy możemy wnioskować, że dążenie do zdobycia jej zakłada przyję-cie takiej postawy i opisuje je. Bez oddania (podporządkowania) się jej nie można stać się mądrym.
Obie jednostki literackie łączy także ostrzeżenie skierowane do tych, którzy sprzeciwiają się mądrości (zob. 4,19 – odrzucenie jej – i 15,7-8 – nieprzyjęcie jej). Obecny jest w nich także motyw drogi jako metafora postępowania moralnego człowieka (por. 4,18a i 14,22b) oraz zaufania jej (por. 4,15b.16a.17c i 15,4b).
Mędrzec – ideał człowieka poszukującego mądrości (Syr 14,20–15,10)
Artykuły – ST
W 14,20–15,10 nie dostrzegamy jednak elementu próby, której mądrość podda szukającego jej. Temat ten został zaś rozbudowany i wyeksponowa-ny poprzez mocne stwierdzenia (lęk, bojaźń, tortury; zob. 4,17) w 4,11-19. Perykopa sławiąca mędrca o wiele bardziej podkreśla natomiast głębię in-terpersonalnej więzi pomiędzy mądrością i człowiekiem dążącym do niej oraz troskę jej o niego (por. 14,23-27; 15,2-3) 225.
Liczne wspólne idee teologiczno-sapiencjalne łączą także Syr 14,20–15,10 z Syr 6,18-37, której głównym tematem jest także zdobycie mądrości. Należą do nich: idea zbliżenia się do niej (por. 6,6,26a i 14,22-25), motyw drogi (por. 6,26b i 14,22), metafory dotyczące myślistwa (por. 6,27 i 14,22), odpoczy-nek po zdobyciu jej (por. 6,28 i 14,27), radość, którą ona obdarzy tego, kto ją osiągnął (por. 6,28a.31b i 15,6a), chwała – wywyższenie (por. 6,29b.31a i 15,5a.6b), uprzywilejowana pozycja w społeczności – zgromadzeniu (por. 6,34a i 15,5b), Prawo – przykazania (por. 6,37ab i 15,1b), intelektualne zaangażowanie się w poszukiwanie mądrości (por. 6,37a i 14,20-21) oraz umocnienie człowieka przez mądrość (por. 6,37c i 15,4a). Oba teksty mocno akcentują również rolę słuchania w procesie dążenia do zdobycia mądrości (por. 6,33.34b i 14,23b). Jednak tylko 6,18-37 mówi o wielkiej roli mędrca w staniu się mądrym (por. 6,36). W 14,20–15,10 zaś to sama mądrość staje się mistrzynią w stosunku do poszukującego jej. To ona jest zarazem na-uczycielem i przewodnikiem dla człowieka dążącego do jej zdobycia oraz tym, czego pragnie.
Pomimo tych wielu zbieżności perykopy 6,18-37 i 14,20–15,10 różnią się w sposób widoczny atmosferą towarzyszącą poszukiwaniu mądrości. W pierwszym z tych tekstów przeważa podkreślanie trudów i ciężarów z nią związanych (metafory dotyczące ciężkiej pracy [por. 6,19a] i niewolnictwa [por. 6,24-25]), w drugim zaś radość i łatwość zrealizowania tego celu (wy-raźny jest nastrój świętowania i uroczystej uczty) 226. 6,18-37 podkreśla rolę formacji – wychowania w zdobyciu mądrości (por. 6,18a.32a), o czym nie ma zupełnie mowy w 14,20–15,10. Syr 6,18-37 pomija natomiast zupełnie rolę bojaźni Bożej 227 w procesie stania się mądrym (por. 15,1a) i kładzie mniejszy akcent na rozważanie – intelektualną aktywność człowieka (por. 14,20-21). Mniej eksponuje także rolę Boga w zdobyciu mądrości (por. 15,1.9-10) 228.
225 Zob. Reitemeyer, Weisheitslehre als Gotteslob, 261-262.
226 „A lo largo de este poema descubrimos lo que podríamos llamar «eros espiritual». Si la
au-diencia de Ben Sira estaba constituida por jóvenes educandos, las imágenes no podían ser más felices y atractivas” (Morla Asensio, Eclesiastico, 82).
227 Zob. Haspecker, Gottesfurcht bei Jesus Sirach, 140.