W REWOLCIE 1042 ROKU ✴

Spośród wszystkich znanych historykom wikingów Harald Hardrada wydaje się jedną z najbardziej interesujących postaci i mimo że badaczom historii wczesnośrednio-wiecznej Norwegii żywot jego jest dobrze znany, pozostawia on jednak wiele niewy-jaśnionych kwestii . Jako że dzieje Haralda w rodzinnej Skandynawii są bogato opisane przez średniowiecznych skaldów i sagamadrów, ich ustalenie nie nastręcza większych problemów . Zupełnie inaczej jest w przypadku 15-letniego okresu, który Harald spędził na Rusi i w Bizancjum . Zagadką ciągle pozostają szczegóły jego udziału w kampanii ruskiej przeciwko państwu Mieszka II oraz w kampaniach bizantyńskich skierowanych przeciwko Arabom, Pieczyngom i Bułgarom, niewiele wiadomo także o jego rzekomej podróży do Jerozolimy . Problemy te wynikają głównie z nieścisłości przekazów skan-dynawskich oraz z braku informacji w przekazach ruskich i bizantyńskich, dlatego też szczególnie zagadkowa wydaje się kwestia udziału Haralda w rewolcie, do jakiej doszło w Konstantynopolu w 1042 roku .

Przyjmuje się, że Harald przyszedł na świat około 1015 roku i choć nie ma źródła, które by o tym wprost informowało, to jak zaznacza skald Þjóðolfr Arnórsson w wierszu Sexstefja (1065 r .) oraz autor Fagrskinny, sagi królewskiej powstałej przed 1220 rokiem¹, w dniu stoczonej w 1030 roku bitwy pod Stiklestad miał on 15 lat² . Jego ojcem był Sigurðr Sýr, władca Ringerike (okręgu znajdującego się w południowej Norwegii), który być może pochodził od pierwszego króla Norwegii, Haralda Pięknowłosego, ale nie ma na to mocnych dowodów . Matką Haralda była Ásta Guðbrandsdóttir, wdowa po Haraldzie Grenske, władcy Vestfoldu (niewielkiego okręgu położonego w pobliżu Ringerike), a jego przyrodnim bratem – Olaf Święty, syn Ásty z pierwszego małżeństwa i król Norwegii w latach 1016-1028³ .

1 J . Morawiec, Wolin w średniowiecznej tradycji skandynawskiej, Kraków 2010, s . 66 .

2 Den Norsk-Islandske Skjaldedigtning (dalej: Skjd), t . A I, wyd . F . Jónsson, København–Kristiania 1908, s . 369, t . B I, wyd . F . Jónsson, København–Kristiania 1910, s . 339; Fagrskinna, a Catalogue of the Kings of Norway (dalej: Fagrskinna), tłum . A . Finlay, Brill–Leiden–Boston 2004, s . 159 .

3 M . Magnusson, H . Pálsson, Intorduction, [w:] Snorri Sturluson, King Harald’s Saga, red .

✴ Dziękuję profesor Teresie Wolińskiej oraz profesorowi Jarosławowi Dudkowi za okazaną pomoc .

Harald był zatem nieprzeciętnego pochodzenia, jednak najważniejsze dla jego losów okazało się pokrewieństwo z królem Olafem Świętym, który w czasie swoich rządów zmagał się z ekspansywną polityką Knuta Wielkiego, króla Danii i Anglii . Tracąc poparcie norweskich elit rodowych na skutek swej polityki chrystianizacyjnej połączonej z budową jednolitego państwa zrywającego z dawną, federacyjno-plemien-ną strukturą⁴, Olaf został zmuszony do opuszczenia kraju w 1028 roku . Schronienie znalazł na dworze księcia ruskiego, Jarosława Mądrego, gdzie udało mu się zebrać siły i wyruszyć z powrotem do Norwegii, by odzyskać władzę . Jego armia okazała się jednak zbyt słaba, by pokonać cieszących się poparciem Knuta buntowników . Olaf poległ w bitwie pod Stiklestad⁵, podczas której bliski utraty życia był także Harald .

Według Snorriego Sturlusona, autora Heimskringli, najsłynniejszej sagi królewskiej spisanej między 1220 a 1230 rokiem⁶, rannemu Haraldowi życie ocalił towarzysz broni, jarl Orkadów Rǫngvaldr Brúsason, który ukrył przyszłego króla w chłopskiej chacie położonej głęboko w lesie⁷ . Tam Harald wyleczył rany, a następnie udał się do Szwecji, gdzie spotkał Rǫngvaldra i wielu innych żołnierzy zmarłego Olafa⁸, z którymi następnie wyruszył na Ruś .

Snorri podaje, że po życzliwym przywitaniu przybyszów książę Jarosław Mądry prze-kazał dowództwo nad wojskami obronnymi Haraldowi i Eilífrowi Rǫgnvaldssonowi⁹, Waregowi od lat walczącemu w służbie Jarosława¹⁰ . Nie zgadza się to z przekazem Fagrskinny oraz tekstem spisanej między 1217 a 1222 rokiem Morkinskinny¹¹ . Pierwsza

M . Magnusson, H . Pálsson, wyd . 2, London 2005, s . 45, przyp . 1; W . Swoboda, Harald Srogi, [w:]

Słownik Starożytności Słowiańskich (dalej: SSS), t . VIII, red . A . Gąsiorowski, G . Labuda, A . Wędzki, Wrocław–Warszawa–Kraków 1995, s . 329; S . Bagge, Eleventh Century Norway: the Formation of a Kingdom, [w:] The Neighbours of Poland in the 11^th Century, red . P . Urbańczyk, Warszawa 2002, s . 33, przyp . 36, s . 41 .

4 M . Lubik, Pogańska swojskość a chrześcijańska obcość w okresie formowania się państwowości norweskiej, na przykładzie dziejów Olafa II Świętego, [w:] Funeralia Lednickie. Spotkanie 14, Poznań 2012, s . 47-52 .

5 T .B . Wilson, History of the Chuch and State in Norway. From the Tenth to the Sixteenth Century, wyd . 2, Michigan 1971, s . 69-89 .

6 J . Morawiec, op. cit., s . 68 .

7 Snorri Sturluson, Heimskringla. Nórges konunga sǫgur (dalej Heimskringla), red . B . Aðalbjarnarson, t . III, wyd . 4, Reykjavik 2002, s . 68; wspominają o tym także inne nordyckie przekazy: Theodoricus Monachus, Monumenta historica Norvegiæ: Latinske kildeskrifter til Norges historie I middelalderen, red . G . Storm, Christiana 1880, s . 35-36; Flateyjarbók: En samling af Norske Konge-Sagaer, red . G . Vigfusson, C .R . Unger, t . I-III, Christiania 1860-1868, II 357-358, 408; S . Blöndal, The Varangians of Byzantium.

An aspect of Byzantine history, red . B .S . Benedikz, Cambridge 1978, s . 54 . Z dzieła Teodoryka oraz z Flateyjarbók dowiadujemy się jedynie o pomocy udzielonej Haraldowi przez Rǫngvaldra, tylko Snorri zaś podaje szczegóły, zob . K . DeVries, The Norwegian Invasion of England in 1066, Woodbridge 1999, s . 25, przyp . 12 .

8 Heimskringla, s . 69 .

9 Ibidem, s . 70 .

10 S . Blöndal, op. cit., s . 55 .

11 J . Morawiec, op. cit., s . 63 .

zaznacza, że Jarosław uczynił Haralda drugim dowódcą swojej armii¹², w drugiej zaś można przeczytać, że Harald został mianowany samodzielnym dowódcą sił obron-nych państwa ruskiego¹³ . Wszystko to wydaje się wątpliwe, biorąc pod uwagę młody wiek Haralda i jego niewielkie doświadczenie . Bardziej prawdopodobne jest, że obaj, Harald i Eilífr, zostali dowódcami kontyngentu wareskiego, a Harald mógł otrzymać niższą rangę oficerską¹⁴ .

Konfrontując Powieść minionych lat z przekazem Heimskringli, można ustalić, że jeszcze w roku przybycia do Nowogrodu skandynawscy najemnicy wyruszyli na pierw-szą wyprawę wojenną, którą zorganizował Jarosław Mądry wespół ze swoim bratem Mścisławem . Wyprawa była skierowana przeciw królowi polskiemu Mieszkowi II . Snorii, opisując bitwę Waregów z Polakami, powołuje się na skomponowany przez Þjóðolfra Arnórssona Runhent digt om Harald hårdråde (1055 rok), według którego Harald i Eilífr przeprowadzili dobrze zorganizowany atak, nie okazując przeciwnikom większego miłosierdzia¹⁵ . Staroruski latopis potwierdza, że wyprawa zakończyła się peł-nym sukcesem, a dodatkowo informuje, iż ziemie polskie splądrowano, wielu ich miesz-kańców wzięto w niewolę, a co najważniejsze – zdobyto Grody Czerwieńskie¹⁶ .

Według K . DeVries Harald podczas swego pobytu na Rusi mógł walczyć także przeciwko Pieczyngom, Czudom (których Jarosław najechał w 1030 r .¹⁷) oraz noma-dom stepowym, choć w rzeczywistości żadne źródła nie wymieniają ich jako prze-ciwników Haralda . Niewykluczone również, że Harald mógł towarzyszyć Jarosławowi w umacnianiu obrony południowej części kraju wzdłuż rzeki Roś (1032 r .)¹⁸, czego także niełatwo dowieść¹⁹ .

12 Fagrskinna, s . 182 .

13 Morkinskinna. The Earliest Icelandic Chronicle of the Norwegian Kings (1030-1157) (dalej:

Morkinskinna), przeł . T .M . Andersson, K .E . Gade, Ithaca–London 2000, s . 131 .

14 S . Blöndal, op. cit., s . 54 .

15 Heimskringla, s . 70; Skjd, A 1, s . 368, B 1, s . 338 .

16 „Jarosław i Mścisław zabrali wojów mnogich, poszli na Lachów i zajęli Grody Czerwieńskie znowu, i spustoszyli ziemię lacką, i mnóstwo Lachów przywiedli, i rozdzielili ich . Jarosław osadził swoich nad Rosią, i są do dziś dnia”, Powieść minionych lat (dalej: Powieść), przeł . F . Sielicki, Wrocław–

Warszawa–Kraków 1999, s . 117 .

17 S . Chmielewski, Jarosław Mądry, [w:] SSS, t . II, red . W . Kowalenko, G . Labuda, T . Lehr- -Spławiński, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964, s . 322 .

18 K . DeVries, op. cit., s . 27 .

19 Podobnie trudno potwierdzić, czy Harald brał udział w książęcych objazdach odbywających się zwyczajowo na Rusi od jesieni do wiosny (A . Stender-Petersen, Le mot varègue Pólútasvarf, „Classica et Mediaevalia” 1940, Vol . 3, s . 1-19; J . Shepard, A Note on Harold Hardraada: the Date of his Arrival at Byznatium, „Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik” 1973, Bd . 22, s . 145-146; T . Wolińska, Wareg w Bizancjum. Sycylijska przygoda Haralda Hardraade, „Balcanica Posnaniensia . Acta et studia”, t . XV, Poznań 2009, s . 67, przyp . 12) .

W 1034 roku Harald wyruszył do Konstantynopola wraz z oddziałem Waregów liczącym około 500 wojów²⁰ . Prawdopodobnie udał się tam, chcąc znaleźć zatrud-nienie w siłach zbrojnych Cesarstwa Bizantyńskiego, dzięki czemu mógłby znacząco się wzbogacić . Może już wówczas myślał o tym, jak zapewnić sobie odpowiednie podstawy finansowe, dzięki którym mógłby kiedyś powrócić do ojczyzny i odzyskać tron norweski . Morkinskinna jednak zaznacza, że Harald, udając się do Bizancjum, miał na celu zgromadzenie jak największej ilości bogactw, dzięki czemu mógłby zdobyć rękę Elżbiety, córki Jarosława Mądrego, który nie zgodził się na ich ślub ze względu na stan majątkowy (a dokładnie brak ziemi) młodego Warega²¹ .

W Bizancjum od 1025 roku brakowało stabilizacji na najwyższych szczeblach wła-dzy . Po śmierci bezdzietnego cesarza Bazylego II samodzielnych rządów dostąpił jego brat Konstantyn VIII, który zmarł niebawem po zaledwie trzech latach panowania²² . Na łożu śmierci zdążył jeszcze zaaranżować małżeństwo swej najstarszej córki Zoe z Romanem Argyrosem²³, którego poślubienia odmówiła wcześniej młodsza z córek, Teodora²⁴ . Jego rządy nie trwały jednak długo, gdyż w 1034 roku został zamordowany podczas kąpieli (zresztą za wiedzą małżonki), na kolejnego męża zaś cesarzowa wybrała Michała IV Paflagońskiego – brata wpływowego Jana Orfanotrofa²⁵ .

Po przybyciu do stolicy Bizancjum Harald zaoferował swe usługi parze cesarskiej²⁶ . Michał IV z chęcią go przyjął – zależało mu na Waregach, gdyż mógł wykorzystywać ich umiejętności walki morskiej do zwalczania Saracenów na Morzu Egejskim²⁷ .

Niektórzy Skandynawowie przybywający do Bizancjum zasilali szeregi gwardii wa-reskiej, stanowiącej element najemnych wojsk zagranicznych walczących na usługach cesarza . Zarówno warescy, jak i ruscy najemnicy pojawili się w Bizancjum jeszcze przed panowaniem Michała III i jak wiele oddziałów złożonych z zagranicznych najemników wchodzili w skład hetairia – straży czuwającej nad bezpieczeństwem stolicy, której dowódca, megas hetairarchos, był jedną z najważniejszych osób w państwie . Gwardziści z hetairia nie tylko stacjonowali w Konstantynopolu, lecz również wyruszali z cesarzem

20 W . Swoboda, op. cit., s . 329; tylko Edward August Freeman jest zdania, że Harald przybył do Konstantynopola później – w 1038 r ., zob . E .A . Freeman, The History of the Norman Conquest, wyd . 2, Oxford 1869-1875, t . II, s . 581-582, pozostali historycy obstają przy 1034 r ., zob . K . DeVries, op.

cit., s . 29, przyp . 27 .

21 Morkinskinna, s . 131-132 .

22 M . Angold, Cesarstwo Bizantyńskie 1025-1204. Historia polityczna, tłum . W . Brodzki, Wrocław–

Warszawa–Kraków 1993, s . 12; R . Browning, Cesarstwo Bizantyńskie, tłum . G . Żurek, Warszawa 1997, s . 117 .

23 J . Bonarek, Bizancjum w dobie bitwy pod Mantzikert, Kraków 2011, s . 26 .

24 J . Dudek, Pęknięte zwierciadło. Kryzys i odbudowa wizerunku władcy bizantyńskiego od 1056 roku do ok. 1095 roku, Zielona Góra 2009, s . 134; J . Bonarek, op. cit., s . 26 .

25 M . Angold, op. cit., s . 12; R . Browning, op. cit., s . 117; J . Bonarek, op. cit., s . 30 .

26 Heimskringla, s . 71; W . Swoboda, op. cit., s . 329 .

27 S . Blöndal, op. cit., s . 59 .

na wyprawy zagraniczne, stanowiąc jego straż przyboczną . Od czasów Bazylego II, który uczynił ze Skandynawów osobny oddział, szczególną rolę w hetairia zaczęła odgrywać gwardia wareska . Jej członkowie stali w najbliższym otoczeniu cesarza – stanowili jego straż przyboczną, strzegli pomieszczeń, w których przebywał (również w pałacu cesarskim), a także, przy odpowiednich okazjach, dzierżyli jego tarczę i sztan-dar oraz towarzyszyli mu w przemarszach . Podczas wypraw zagranicznych namioty wareskich gwardzistów rozlokowane były w pobliżu cesarskiego, a w ich obowiązku było strzeżenie kluczy do miasta, gdzie zatrzymał się cesarz²⁸ . Dowódca gwardii wa-reskiej otrzymywał tytuł akoluthos²⁹ i mógł bezpośrednio towarzyszyć cesarzowi przy różnych okazjach, wyżsi rangą gwardziści podlegający jego komendzie byli zaś określani mianem primikerioi³⁰ .

Nie należy sądzić, że Harald od razu wszedł w szeregi elitarnej gwardii wareskiej, gdyż początkowo młody Norweg został wcielony do zagranicznego kontyngentu wspomagającego regularną armię w walkach na rubieżach państwa, o czym dalej . Istnieje jednak duże prawdopodobieństwo, że, jak informują nordyckie źródła, został on dowódcą regimentu skandynawskich najemników, choć niewykluczone, iż pod jego komendą służyli także Rusowie, których Harald mógł zabrać ze sobą do Bizancjum, oraz wojowie szwedzcy podarowani Olafowi Świętemu przez króla Ananda Jakuba³¹, którzy po bitwie pod Stiklestad mogli wraz z Haraldem udać się na Ruś .

Według Heimskringli³², Waregowie byli wykorzystywani w wielu rejonach Bizancjum . Zaraz po przybyciu do Konstantynopola, Harald został wcielony do wojsk wybitnego bizantyńskiego dowódcy Jerzego Maniakesa³³, pod komendą którego miał walczyć z Arabami na Morzu Egejskim i w Afryce, którą Snorri prawdopodobnie pomylił z Azją Mniejszą – tam, we wschodniej i zachodniej części, Waregowie byli zaangażowani w ciągłe walki między 1034 a 1036 r .³⁴ Na udział Haralda w walkach w tym regionie może wskazywać Zarys Dziejów autorstwa XI-wiecznego kronikarza bizantyńskiego Jana Skylitzesa, według którego w 1034 r . wojska Maniakesa zostały wysłane do walki z Arabami w Waspurakanie graniczącym z terenami armeńskimi na

28 S . Blöndal, op. cit., s . 20-21, 178-181 .

29 Akolouthos, [w:] Oxford Dictionary of Byzantium [dalej: ODB], t . I, red . A . Kazhdan, New York 1991, s . 47 .

30 S . Blöndal, op. cit., s . 184-185 .

31 C . Krag, The early unification of Nowary, [w:] The Cambridge History of Scandinavia, Vol . I:

Prehistory to 1520, red . K . Helle, Cambridge 2003, s . 194 .

32 Heimskringla, s . 71-87 .

33 Zasłużył się on wcześniej w walkach z Arabami, zdobywając m .in . Edessę (1031 r .), T . Wolińska, op. cit., s . 72, przyp . 53 .

34 Snorri Sturluson, King…, kom . M . Magnusson, H . Pálsson, s . 51, przyp . 2; podobny błąd w Morkinskinnie (s . 135) i Fagrskinnie (s . 185) .

Zakaukaziu i arabskimi w północnej Mezopotamii³⁵ – prawdopodobnie to tam Harald rozpoczął swą wojskową karierę na służbie cesarza i do zmagań na tych terenach odno-szą się skandynawskie wzmianki o walkach Haralda na Morzu Egejskim i w Afryce . Harald miał walczyć także na Sycylii (między 1038 a 1040 r .³⁶), gdzie zarówno według Snorriego, jak i bizantyńskiego pisarza Kekaumena, miał odnieść spore suk-cesy³⁷, co podobnie opisują Fagrskinna oraz Morkinskinna³⁸ .

Pod względem geopolitycznym kampania sycylijska miała duże znaczenie . W la-tach 827-902 na skutek inwazji arabskiej Cesarstwo utraciło wyspę, dzięki której wcześniej mogło kontrolować zachodnią część Morza Śródziemnego oraz Adriatyk . Będąc w posiadaniu Arabów, Sycylia przez dwa wieki stanowiła doskonałą bazę wy-padową do ataków na bizantyńskie terytoria położone na Półwyspie Apenińskim oraz na Bałkanach, dlatego jej odzyskanie stało się głównym celem zachodniej polityki Cesarstwa³⁹ . Nieudane próby odbicia wyspy Bizancjum prowadziło niemal natychmiast od momentu jej utraty, lecz dopiero w latach 30 . XI wieku szanse na sukces wzrosły . Wówczas to Michał IV postanowił wykorzystać wewnętrzne konflikty, jakie narosły między muzułmanami, i zdecydował się pozytywnie odpowiedzieć na prośbę o pomoc (1035 r .), jaką skierował do niego kablicki emir Ahmad al-Akhal, przeciwko któremu zbuntował się jego brat Abu Hafs wsparty oddziałami z Afryki . W 1037 roku na Sycylię wysłano wcześniej urzędującego w Italii katepana Konstantyna Oposa, któremu po-mimo odparcia wojsk Abu Hafsa i zajęcia wschodniej części wysypy nie udało się tam dłużej utrzymać . Natychmiast po jego porażce na Sycylię zostali wysłani patrycjusze Jerzy Maniakes i Stefan dowodzący odpowiednio wojskami lądowymi i flotą⁴⁰ . Po wylądowaniu na wyspie w 1038 roku Maniakes uzyskał wsparcie w liczbie 15 tysięcy

35 Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum [dalej: Skylitzes], red . H . Thurn, Berlin–New York 1973, s . 896-897, 899-900 .

36 T . Wolińska, Sycylia w polityce Cesarstwa Bizantyńskiego w VI-IX wieku, Łódź 2005, s . 74, przyp . 69-70 .

37 Sovety Vasilievsu, [w:] Soviety i rasskazy. Poučenie vizantijskogo polkovodca XI veka (dalej:

Kekaumen), wyd . 2, G .G . Litavrin, Sankt Peterburg 2003, c . 81; nie do końca wiadomo, kim był Kekaumen, autor spisanych w XI w . Rad dla cesarza, gdzie można znaleźć jedyną bizantyńską wzmiankę na temat Haralda . Z pewnością pochodził z arystokratycznego rodu Kekaumenosów posiadającego swoje wpływy w Tesalii i czasem mylony jest z osobą znanego wodza bizantyńskiego Katakalona Kekaumenosa (J . Dudek, Wizerunek bizantyńskiego arystokraty-wojownika w Radach Kekaumenosa, [w:] Etos rycerski w Europie Środkowej i Wschodniej X-XV w., red . W . Peltz, J . Dudek, Zielona Góra 1997, s . 65-66) . Bardziej prawdopodobne wydaje się jednak, że był on arystokratą, który w 1040 r . wziął udział w kampanii skierowanej przeciwko buntowi Piotra Deljana . To właśnie w jej trakcie miał okazję poznać Haralda Hardradę (A . Savvides, The Byzantine Family of Kekaumenos (Cecaumenus) (Late 10^th-early 12^th Century), „Diptycha” 1986-1987, 4, s . 16-17; zob . też: Kekaumenos, [w:] ODB, t . II, red . A . Kazhdan, New York–Oxford 1991, s . 1119) .

38 Fagrskinna, s . 186-187; Morkinskinna, s . 137-143; ze wszystkich źródeł Morkinskinna najbardziej szczegółowo, a tym samym epicko, opisuje udział Haralda w kampanii sycylijskiej .

39 T . Wolińska, Wareg…, s . 70-71 .

40 Eadem, Sycylia…, s . 258-266 .

Sycylijczyków, dzięki czemu w 1040 roku zajął Mesynę, a następnie zwyciężył pod Rametą i Troiną . Sukcesy swe zwieńczył zdobyciem jeszcze tego samego roku Palermo i Syrakuz . W zmaganiach tych na pewno mieli swój udział Waregowie, jednakże nie od samego początku, gdyż jak zwróciła uwagę Teresa Wolińska, dołączyli oni do wojsk bizantyńskich, kiedy te już prowadziły kampanię⁴¹ .

Harald prawdopodobnie uczestniczył także w najniebezpieczniejszym konflik-cie wewnętrznym w dobie panowania Michała IV, jakim było powstanie Bułgarów . Ostatecznie doprowadziło do niego zwiększenie obciążeń fiskalnych w okresie głodu oraz najazdów pieczyńskich, a także osadzenie w Ochrydzie nieznanego miejscowym biskupa Leona . Od dawna niegodzących się z obcym panowaniem Bułgarów zmobi-lizował przeciwko Bizancjum przypisujący sobie carskie pochodzenie Piotr Deljan . Prawdopodobnie na przełomie lata i jesieni 1040 roku doszło do pierwszych wystąpień w okolicach Morawy i Belgradu, niedługo potem zajęto Nisz i Skopje . Sytuacja zaczęła szybko przybierać niekorzystny dla Cesarstwa obrót, do powstańców przyłączyły się regularne oddziały armii bizantyńskiej oraz mieszkańcy temu Nikopolis, modlący się zaś w Tesalonice o zdrowie Michał IV postanowił wycofać się do Konstantynopola . Jednakże gdy w obozie buntowników pojawił się Alusian, syn wcześniejszego cara Bułgarii Jana Władysława, dość szybko doszło do rozłamu . Prawdopodobnie, by ratować swą pozycję po nieudanym oblężeniu Tesaloniki, Alusian podstępnie oślepił Deljana, a następnie, być może po próbie samodzielnego dowodzenia powstaniem, przeszedł na stronę Michała IV . Taki rozwój wydarzeń umożliwił cesarzowi skuteczną kontrofensywę, po której już jesienią 1041 roku mógł on tryumfalnie powrócić do stolicy⁴² . W pacyfikacji zbuntowanej Bułgarii uczestniczyli również Waregowie⁴³ i nie jest wykluczone, że w ich szeregach znajdował się Harald . Wskazuje na to zarówno przekaz Kekaumena⁴⁴, jak i wzmianka skalda Þjóðolfra Arnórssona, nazywającego Haralda „Bolgara brennir” (niszczycielem Bułgarii)⁴⁵ .

Ponadto dzięki tajemniczemu zapiskowi w Morkinskinnie oraz jego interesującej interpretacji, jakiej dokonała badaczka Krinje Ciggaar, można dojść do śmiałego wnio-sku, że Harald brał udział także w walkach przeciwko Pieczyngom, które rozgorzały nad Dunajem w 1036 roku, odnosząc przy tym spory sukces⁴⁶ .

41 Eadem, Wareg…, s . 74 .

42 J . Bonarek, op. cit., s . 32-39 .

43 J . Dudek, Cała ziemia dyrracheńska pod panowaniem bizantyńskim w latach 1005-1205, Zielona Góra 1999, s . 18 .

44 Kekaumen, c . 81 .

45 Skjd, A I, s . 369, B I, s . 339; Heimskringla, s . 68 . Strofa otwierająca utwór Sexstefja autorstwa Þjóðolfra Arnórssona jest pierwszym wierszem zacytowanym przez Snorriego w części Heimskringli poświęconej Haraldowi .

46 K . Ciggaar, Harald Hardrada: his expedition against the Pechenegs, „Balkan Studies . A Biannual Publication of the Institute for Balkan Studies” 1980, Vol . 21, s . 385-401 . Ataki Pieczyngów na

bał-Jeśli wierzyć przekazom Fagrskinny i Morkinskinny oraz podaniu Snorriego, anga-żując się w wielu zapalnych regionach ówczesnego Cesarstwa, Harald szybko zaczął zyskiwać popularność wśród wojów . W świetle tych źródeł walczący na Morzu Egejskim żołnierze zaczęli domagać się, by to on objął dowództwo zamiast gorzej sprawującego się Jerzego Maniakesa⁴⁷, ten zaś, co zaznacza Morkinskinna, świadom zagrożenia ze strony rosnącego w siłę Norwega, począł nakłaniać Michała IV do pozbawienia go komendy, na co cesarz nie chciał przystać, gdyż kontyngent wareski pod wodzą Haralda prezentował zbyt dużą wartość militarną dla zaognionego konfliktami państwa⁴⁸ .

Mimo zasług Michał pozostawał jednak ostrożny wobec Haralda i być może dlatego postanowił nie obdarzać go zaszczytnymi funkcjami . Za swoje osiągnięcia na Sycylii otrzymał jedynie stanowisko manglabitesa⁴⁹ – honorowego członka manglabionu, oddziału cesarskich gwardzistów (manglabitai), którzy towarzyszyli cesarzowi w czasie ceremonii, otwierali bramy pałacu, a czasami używani byli do aresztowania lub egze-kucji cesarskich wrogów . Ich dowódcy, zwani epi tou manglabion lub protomanglabita, zajmowali wysoką pozycję w Wielkim Pałacu, lecz pod koniec XI wieku stanowisko to uległo zanikowi⁵⁰ . Z kolei po zwycięskiej kampanii bułgarskiej Harald otrzymał tytuł spatharokandydata⁵¹, co raczej nie było wielkim zaszczytem dla dowódcy zasłużonego w walkach na wielu frontach Cesarstwa . To, że został on uhonorowany nieadekwatnie do swoich zasług, Kekaumen zaznaczył słowami: „Ale Araltes [tj . Harald – M .L .] nie oburzał się z tego powodu, że ofiarowano mu tylko godności manglawita czy spatha-rokandydata”⁵² . Autor Rad zapewne nie napisałby w ten sposób, gdyby Harald został dowódcą hetairii lub akoluthosem, lecz takich informacji brak⁵³ .

Być może obawa cesarza przed wzrostem znaczenia wystarczająco już popularne-go Haralda (tym bardziej, że był on królewskiepopularne-go pochodzenia, o czym Michał IV wiedział) stanowiła również przyczynę braku zezwolenia na dedykowanie Olafowi Świętemu kościoła, jaki Waregowie mieli wznieść w Konstantynopolu po zwycięskiej

kańskie prowincje Cesarstwa Bizantyńskiego rozpoczęły się niemal bezpośrednio po śmierci cesarza Bazylego II . Po kilku seriach najazdów w 1034 r . udało im się dotrzeć pod mury Tesaloniki, pustosząc przy tym tereny Tracji i Macedonii, lecz najbardziej dotkliwy w skutkach okazał się najazd z 1036 r ., kiedy to Pieczyngowie pobili armię cesarską, biorąc do niewoli pięciu bizantyńskich strategów . Kolejny atak nastąpił dopiero na przełomie 1046/1047 r . (J . Dudek, Ludy tureckie w Cesarstwie Bizantyńskim

kańskie prowincje Cesarstwa Bizantyńskiego rozpoczęły się niemal bezpośrednio po śmierci cesarza Bazylego II . Po kilku seriach najazdów w 1034 r . udało im się dotrzeć pod mury Tesaloniki, pustosząc przy tym tereny Tracji i Macedonii, lecz najbardziej dotkliwy w skutkach okazał się najazd z 1036 r ., kiedy to Pieczyngowie pobili armię cesarską, biorąc do niewoli pięciu bizantyńskich strategów . Kolejny atak nastąpił dopiero na przełomie 1046/1047 r . (J . Dudek, Ludy tureckie w Cesarstwie Bizantyńskim