Jak wykazały badania ankieto-we, przeprowadzane wśród miesz-kańców Rzeszowa i innych osób co-dziennie przebywających w mieście, respondenci mają zdecydowane glądy co do tego, jakie funkcje po-winna pełnić dolina Wisłoka – w nie-których przypadkach przeciwne do obecnych projektów jej zagospo-darowania. Za pomocą ankiety prze-badano 132 osoby, które mieszkały, pracowały bądź studiowały w Rze-szowie. Ponad 40% respondentów dobrze zna okolice rzeki, gdyż przy-chodzi tutaj co najmniej kilka razy w miesiącu. Najczęściej podawa-nym powodem były sport i rekre-acja – 55% odpowiedzi (ryc. 3). Wie-le osób, bo aż 31%, przychodzi
ob-Ryc. 1. Wisłok na tle Rzeszowa
Fig. 1. The Wisłok river against the background of Rzeszów
na rzeszowski zamek. Na potrzeby inwestycji rozebraniu musi ulec kil-ka drewnianych domów stojących przy Wisłoku, w tym jeden zabyt-kowy. Wydaje się, iż to właśnie ten odcinek doliny wymaga największej staranności w planowaniu jego funk-cji, a ich dobór powinien być zgodny z tym, co obecnie dla doliny przewi-duje Studium uwarunkowań i
kierun-ków zagospodarowania przestrzen-nego miasta Rzeszowa9, a więc re-kreację, turystykę i sport na terenach zieleni urządzonej.
Najbardziej na północ położo-na część doliny ma jeszcze inny cha-rakter. Trudno dostępne brzegi spra-wiają, że pełni ona głównie funkcje przyrodnicze, a z dostępu do rze-ki korzystają raczej tylko wędkarze (tab. 1). Inni mieszkańcy zaglądają tutaj rzadko. Koryto rzeczne wyraź-nie się pogłębia. Dostępne dla lu-dzi terasy zalewowe prawie nie wy-stępują. Na wyższych wypłaszcze-niach przeważa przemysł, a strome zbocza koryta rzecznego porasta-ją zarośla i resztki lasów łęgowych (ryc. 2). W tą część doliny intensyw-nie wkracza migrujący wzdłuż
do-lin rzecznych10, pochodzący z Indii, niecierpek gruczołowaty (Impatiens
glandulifera) oraz nawłoć późna
(ol-brzymia) (Solidago gigantea). Zwarte zarośla tworzone przez te rośliny do-datkowo utrudniają dostęp do rzeki, chociaż podwyższają walory wizual-ne samej doliny. Na północ od Mostu Lwowskiego można zaobserwować także ślady bytowania bobrów. Do-tychczas nie zaznaczały się wyraźne konflikty w zagospodarowaniu brze-gów tej części rzeki. Zdaniem plani-stów powinna tu przeważać zieleń nieurządzona i urządzona.
69
serwować przyrodę, co należałoby brać pod uwagę w decyzjach o za-chowaniu cennych przyrodniczo części doliny, zwłaszcza jej połu-dniowego odcinka.
Mieszkańców zapytano o opi-nię na temat zagospodarowania są-siedztwa rzeki – co im się podoba, a co ich drażni (tab. 2). Na podsta-wie udzielonych odpopodsta-wiedzi wyli-czono wskaźniki „siły opinii” o da-nym zagadnieniu jako średnie wa-żone z odpowiedzi: „tak” (waga 2), „nie wiem” (waga 1) i „nie” (waga 0). Wskaźniki te mogły przybierać war-tości od 0 do 2. Im wyższy wskaźnik, tym silniejsza opinia na temat jakie-goś zjawiska. Respondentom najbar-dziej nad Wisłokiem podobały się za-gospodarowane parki, alejki spacero-we, miejsca do wypoczynku (wskaź-nik 1,79) oraz otwarte tereny zielone (1,78). Zaś najmniej coraz liczniejsza
zabudowa (0,4). Natomiast szczegól-nie uciążliwe dla przebywających w sąsiedztwie rzeki było zanieczysz-czenie otoczenia (1,81) oraz wody (1,71). Prawie w ogóle nie przeszka-dzała im natomiast duża liczba in-nych osób odpoczywających nad Wisłokiem (0,36), co może świad-czyć o znacznym potencjale doliny
w tym zakresie. Ankietowani doce-nili też ładne otoczenie rzeki (1,61).
Kluczowym pytaniem ankiety pozostaje wybór najbardziej odpo-wiednich dla sąsiedztwa rzeki funk-cji. Respondenci zdecydowanie opo-wiadają się za rolą rekreacyjną doli-ny Wisłoka oraz przyrodniczą – po-nad 85% osób (ryc. 4). Dostrzega-ją też potencjał dla edukacji – 65%, a także możliwości organizacji im-prez miejskich przy muszli koncer-towej – 42%. Są natomiast przeciw-ni wprowadzaprzeciw-niu zabudowy miesz-kalnej i przemysłu. Tych funkcji pra-gnie jedynie 1 osoba. Za możliwością rozwoju transportu wzdłuż rzeki opo-wiadają się tylko 2 osoby (1,5%) wy-pełniające ankietę.
Należy podkreślić, że mimo zdecydowanych poglądów rzeszo-wian co do funkcji, jakie powinna pełnić duża dolina rzeczna w ich mieście, 41% osób nie wie czy jest ona prawidłowo zagospodarowa-na. Natomiast aż 37% ankietowa-nych udziela negatywnej odpowie-dzi na to pytanie.
Ryc. 3. Powody spędzania czasu nad Wisłokiem podawane przez ankietowanych
Fig. 3. Reasons given by respondents for spending time by the Wisłok river
Ryc. 4. Optymalne funkcje dla sąsiedztwa rzeki w opinii Rzeszowian
Fig. 4. The most suitable functions for the river vicinity in a Rzeszów citizens’ opinion
Podsumowanie
Conclusion
Dolina Wisłoka w Rzeszowie ze względu na swój zróżnicowany wygląd i w dużej części dobry do-stęp do wody, jest z pewnością jed-ną z największych wartości miasta, którą należy pielęgnować. Świadczy o tym fakt, że mieszkańcy chętnie ko-rzystają z sąsiedztwa rzeki i w nim wypoczywają.
Najbardziej pożądane przez Rzeszowian funkcje doliny to, cza-sem niedoceniane przez decyden-tów: przyrodnicza i rekreacyjna, a w dalszej kolejności jej potencjał edukacyjny. Zabudowywanie nad-brzeży jest wręcz przez nich odrzu-cane. Ten pogląd na możliwości za-gospodarowania sąsiedztwa Wisłoka jest zbieżny z polityką przestrzenną, zawartą w Studium. Dlatego wydaje się, że jego zapisy powinny być bez-względnie przestrzegane tam, gdzie nie ma miejscowych planów zago-spodarowania przestrzennego.
Powinno się również w szer-szym stopniu uwzględniać opinię mieszkańców na temat rozwoju ich miasta. Będzie można wówczas nie tylko wzmacniać i chronić walory rzeki w mieście, ale także realizo-wać konstytucyjną zasadę zrówno-ważonego rozwoju godzącą łady: go-spodarczy, społeczny, środowiskowy i przestrzenny.
Należałoby w większym stopniu nie tylko dbać o czystość wód i są-siedztwa rzeki, wprowadzać nową
infrastrukturę rekreacyjną i chronić prawidłowe funkcjonowanie hydro-logiczne, klimatyczne i ekologicz-ne doliny, ale także promować samą rzekę jako dużą wartość w systemie miejskim Rzeszowa.
Ryciny i tabele wykonała autorka.
Figures and tables by author.
Agata Ćwik
Katedra Agrobiologii i Ochrony Środowiska Uniwersytet Rzeszowski
Department of Agrobiology and Environmental Protection
University of Rzeszów
Przypisy
1 Pancewicz A., 2002, Rzeka w przestrzeni miejskiej. Próba określenia wzajemnych re-lacji [w:] „Rzeki. Architektura i krajobraz”
pod red. Z. Konopka, Katowice, t. 11, Wyd. „Śląsk”, s. 90 -111.
2 Wypowiedź Agnieszki Wlazeł z fundacji IMPACT w Programie III Polskiego Radia z 11 sierpnia 2009 r.
3 Badanie przeprowadzono w sezonie wiosen-nym 2009 roku.
4 Badanie przeprowadzono 2 sierpnia 2009 roku. Polegało ono na przejściu pięcioosobo-wego zespołu badawczego wzdłuż całej rzeki w granicach miasta po obu jej stronach i po-liczeniu ludzi przebywających w sąsiedztwie Wisłoka. Ze względu na to, iż odbyło się ono w czasie gorącego popołudnia między godzi-nami 15 i 17 w sezonie urlopowym, liczba za-obserwowanych osób jest z pewnością dużo mniejsza od maksymalnej liczby osób prze-bywającej w innych dniach i porach w są-siedztwie rzeki.
5 Głowaciński Z. (red.), 2001, Polska czerwona
księga zwierząt: kręgowce, Warszawa, Państ.
Wyd. Rolnicze i Leśne, s. 449.
6 Kawa P., 2004, Ptaki zbiornika
retencyjne-go w Rzeszowie i terenów przyległych w la-tach 1982 -2003 [w:] „Ptaki Podkarpacia”,
nr X, s. 25 -52.
7 Gazeta Wyborcza z 4 sierpnia 2009 r. (źró-dło: http://miasta.gazeta.pl/rzeszow/0,0.html).
8Lach J., Michalik A., 1994, Środowisko
geo-graficzne [w:] „Dzieje Rzeszowa” pod red.
F. Kiryka, Rzeszów, t. 1, KAW, s. 33.
9 Studium uwarunkowań i kierunków zagospo-darowania przestrzennego miasta Rzeszowa,
Uchwała nr XXXVII/113/2000 Rady Miasta Rzeszowa z dnia 4 lipca 2000 r.
10 Faliński J. B., 2000, Rzeczne wędrówki
ro-ślin [w:] „Rzeki”, Katowice, t. 9, Wyd. „Śląsk”,
71
Wprowadzenie
Introduction
Współczesne społeczeństwo szybko się starzeje. Przyczyny tej ten-dencji są różne: pozytywne, związa-ne z rozwojem medycyny oraz związa- ne-gatywne, będące wynikiem spadku urodzin w wielu krajach1. Z punktu widzenia państwa nie jest to zjawi-sko pożądane, gdyż generuje wzrost kosztów związanych ze świadcze-niami emerytalnymi, zdrowotnymi i opiekuńczymi. Dodatkowo w obli-czu trudności ze znajdowaniem pra-cy przez osoby młode, kończące edu-kację, mechanizmy państwowe cza-sem odsuwają na emeryturę nawet tych, którzy mogą i chcą jeszcze pra-cować, co może stanowić źródło de-presji. Nie zawsze też dostrzega się wagę doświadczenia i mądrości ży-ciowej osób starszych.
Jednocześnie liczebny wzrost osób starszych powoduje, że co-raz częściej są oni dostrzegani jako istotna grupa odbiorców w różnych dziedzinach życia. Stąd pojawiają się kierowane do nich oferty usług i to-warów, a w polityce stanowią liczą-cą się grupę wyborczą. Zapewne też również z tego powodu firmy produ-kujące urządzenia rekreacyjne pracu-ją nad rozwiązaniami, które mogły-by mogły-być interesujące dla osób w wie-ku dojrzałym. Analiza swie-kutków, jakie przemiany w przestrzeni publicznej służącej rekreacji może powodować to zjawisko, jest bardzo interesujące.