Rola obrazu siebie w osobowym funkcjonowaniu człowieka

Obraz siebie od dawna odgrywał duŜą rolę w Ŝyciu człowieka. W latach 70tych uwa-Ŝano, iŜ wysokie poczucie własnej wartości zabezpiecza jednostkę przed róŜnego rodzaju patologiami, takimi jak zachowania przestępcze, alkoholizm, niepowodzenia Ŝyciowe czy nawet bezrobocie. Koncepcja ta utrwaliła się na tyle mocno, iŜ zaczęto wierzyć w to, Ŝe jedy-nym sposobem na odniesienie Ŝyciowego sukcesu jest właśnie podniesienie samooceny.

Owemu sposobowi postrzegania samooceny jako warunku szczęścia zaprzeczył Stevenson (1998), wykazując, iŜ wynika ona z danych osiągnięć, a nie tak jak sądzono, jest ich źródłem (Wosińska, 2004).

Obraz siebie pełni obecnie wiele funkcji. Pierwszą z nich jest regulacja ludzkiego za-chowania.

Według Wicklunda (1979), kiedy człowiek zwraca uwagę na to co robi i jest w stanie porównać swe zachowania z panującymi standardami, podnosi poziom swojej samoświado-mości, co moŜe mieć wiele pozytywnych skutków.

Zaobserwować moŜna je takŜe przy lekkim obniŜeniu świadomości własnej osoby. UmoŜliwia to bowiem zaangaŜowanie się w działalność bezinteresowną, taką jak np. wolonta-riat. Zbyt wysoki poziom samoświadomości moŜe jednak mieć takŜe negatywne skutki, np. w przypadku udziału w róŜnego rodzaju traumatycznych wydarzeniach, kiedy to powoduje sil-niejsze odczuwanie bólu i cierpienia. Co więcej, według Baumeistera (1990), zbyt wysoki poziom samoświadomości związanej z bolesnymi doznaniami, moŜe wzbudzać u osoby my-śli, a nawet tendencje samobójcze (Wosińska, 2004).

Pozytywny obraz siebie sprawia, Ŝe człowiek stawia się w lepszym świetle. Czuje się szczęśliwszy i spełniony, wierzy takŜe w to, Ŝe jego działania są dobre, co wpływa na jakość jego Ŝycia. Aby utrzymać owe przekonania na swój temat, ludzie posługują się zjawiskiem

kąpania się w cudzej chwale. Polega ono na celowym utoŜsamianiu się z osobami, które się

Według Wojciszke (2002), ja jest areną, na której człowiek doświadcza swych prze-Ŝyć. Autor podkreśla, iŜ jedną z funkcji obrazu siebie jest utrzymanie oraz negocjowanie wła-snej toŜsamości. Odnosi się to do tego, Ŝe bez wiedzy o sobie, człowiek traci kontrolę nad tym, kim jest, co stanowczo utrudnia jego funkcjonowanie.

Jak podaje Pervin (2002), istota ludzka posiada tyle ja, z iloma osobami się spotyka się w swoim Ŝyciu. Dla kaŜdej napotkanej osoby człowiek jawi się bowiem jako ktoś inny. Inaczej odbierze profesora jego student, a inaczej Ŝona czy teŜ brat. Dzięki niezmierzonej ilości treści, które zawiera ja, moŜna przedstawiać więc swą osobę z róŜnych perspektyw, co daje moŜliwość osiągania róŜnego rodzaju celów.

Kolejna rola obrazu siebie polega na polepszeniu interakcji społecznych poprzez stymulowaniu psychiki ich partnerów. Aby wynik danej interakcji był skuteczny, człowiek powinien umiejętnie odczytać, ale takŜe przewidzieć zamiary i odczucia partnera co do jego osoby. Aby tego dokonać, istota ludzka wykorzystuje swą własną wiedzę na temat podobnych sytuacji i zachowań, dzięki czemu łatwiej jest jej zrozumieć to, co czuje druga osoba (Woj-ciszke, 2002).

Ja jest więc według Wojciszke (2002, s. 143) takŜe modelem funkcjonowania

psychi-ki, uŜywanym do odczytywania czy raczej rekonstrukcji psychiki innego człowieka.

Posiadana wizja własnej osoby odpowiada takŜe za dokonywane przez człowieka wybory, z którymi styka się on prawie kaŜdego dnia. Jest to moŜliwe dzięki temu, iŜ Ja zawie-ra w sobie róŜnego rodzaju preferencje, takie jak przekonania o sobie czy teŜ wartości. Kiedy człowiek postępując zgodnie z nimi, odczuwa wewnętrzną zgodność, w innym przypadku natomiast, rodzi się w nim uczucie dyskomfortu, co skutkuje nasileniem negatywnych emocji (Carver, Scheier, 1981, za: Wosińska, 2004).

Obraz siebie odpowiada równieŜ za moŜliwość dokonywania zmian we własnych re-akcjach, co nazwane zostało samokontrolą. Osoby, które charakteryzuje jej wysoki poziom, są bardziej zadowolone ze swojego Ŝycia, lepiej radzą sobie w stresowych sytuacjach, a ich sto-sunki interpersonalne układają się pomyślnie. Jeśli jednak poziom samokontroli jest zbyt ni-ski, skutkuje to zachowaniami agresywnymi, depresją, zaburzeniami psychicznymi czy nawet uzaleŜnieniami od substancji psychoaktywnych (Baumeister, Heatherton, Tice, 1994).

Według Brocknera i Hulton (1979), osoby charakteryzujące się niskim poziomem samooceny, rzadko kiedy wierzą w to, Ŝe są w stanie odnieść sukces zawodowy. Są lękowe i nieufne w kontaktach z ludźmi. W rezultacie zmniejsza się ich motywacja do działania, co powoduje realne obniŜenie wyników pracy. Odwrotnie sytuacja ma się w przypadku ludzi z

wysokim poczuciem własnej wartości, których osiągnięcia są odzwierciedleniem jasno spre-cyzowanych i pozytywnych przekonań na temat swej osoby (Wojciszke, 2002).

Posiadanie wysokiej samooceny, mimo wielu zalet, ma jednak równieŜ pewne wady. Osoby, które są przekonane o wyŜszości swych racji, wykazują trudności w akceptowaniu zdania innych osób. W związku z tym zdarza im się miewać ataki gniewu, a nawet agresji (Kernis, Grannemann, Barclay, 1989, za: Wojciszke, 2002).

Co ciekawe, równieŜ występujące na całym świecie zbrodnie, takie jak gwałty czy morderstwa, częściej popełniane są przez osoby posiadające wygórowany obraz swojej osoby (Kernis in., 1993, za: Wojciszke, 2002).

Badacze zajmujący się pojęciem obrazu siebie, stwierdzają jednogłośnie, iŜ jest on bardzo waŜny nie tylko dla danego człowieka, ale takŜe jego otoczenia. Posiadanie wysokiego poczucia własnej wartości sprzyja odczuwaniu pozytywnych emocji i budowaniu satysfakcjo-nujących relacji interpersonalnych.

WaŜne jest jednak zachowanie pewnego umiaru i wykazywać się realistyczną wizją swego Ŝycia, gdyŜ zbyt duŜy poziom optymizmu moŜe obniŜyć odporność człowieka na nega-tywne wydarzenia i tym samym sprawić, Ŝe będzie on na nie bardziej podatny (Wosińska, 2004).