Rozpoznawanie emocji w różnych okresach choroby afektywnej dwubiegunowej

3.2. Rozpoznawanie emocji w różnych okresach choroby afektywnej dwubiegunowej

Rozpoznawanie emocji na podstawie ekspresji twarzy, będącej informacją regulującą subiektywne doświadczenie emocjonalne jednostki i jej zachowania, jest emocjonalnym aspektem teorii umysłu. Jest to jeden z zasadniczych elementów komunikacji i społecznych interakcji. Jest to proces występujący w różnych kulturach w zakresie emocji uznawanych za uniwersalne: szczęścia, smutku, złości, lęku, wstrętu i zaskoczenia (Ekman i Friesen, 1971). Emocje te maja swój charakterystyczny układ mięśni, którym zawiadują odrębne układy neuronalne (Gosselin i Kirouac, 1995)

Postrzeganie twarzy ludzkiej jest uznawane za najbardziej rozwiniętą zdolność spostrzegania wzrokowego, a jej zaburzenia, obserwowane w wielu chorobach psychicznych są przyczyną licznych trudności w funkcjonowaniu (Jaracz, 2010).

Badania zdolności rozpoznawania emocji na podstawie ekspresji twarzy w chorobach psychicznych początkowo dotyczyły autyzmu, a następnie schizofrenii. Najsilniejsze deficyty stwierdzano u osób z autyzmem. Zaobserwowano, iż wykonywały one zadania testowe istotnie gorzej niż osoby zdrowe, a przyczyną tego mogła być fiksacja wzroku na innych częściach ciała niż twarz (Sasson i wsp., 2007). Wśród osób chorujących na schizofrenię również obserwuje się znaczne trudności rozpoznawania emocji na podstawie mimiki twarzy, zwłaszcza u tych chorych, u których dominują objawy negatywne (Chan i wsp., 2010). Ponadto, stwierdzono obniżoną zdolność wnioskowania o stanach emocjonalnych innych na podstawie wyrazu ich twarzy w takich chorobach jak depresja (Raczkowiak i wsp., 2007), zespół stresu pourazowego PTSD (Felmingham i wsp., 2003), psychopatia (Blair i wsp., 2002), zaburzenie osobowości borderline (Daros i wsp., 2013) czy zaburzenia odżywiania (Dmitrzak-Weglarz i wsp., 2010). Porównanie wyników badań nad zdolnością rozpoznawania emocji w różnych zaburzeniach z objawami psychotycznymi wykazało, że trudności w rozpoznawaniu emocji wystepują zarówno w CHAD z objawami psychotycznymi, zaburzeniach schizoafektywnych i schizofrenii a ich nasilenie wzrasta od CHAD, przez zaburzenia schizoafektywne aż do największego ich nasilenia w schizofrenii (Ruocco i wsp., 2014).

Pierwsze badania zdolności rozpoznawania emocji na podstawie ekspresji twarzy w chorobach afektywnych przeprowadzone zostały pod koniec lat 90-tych XX wieku. Wyniki badań wskazały na występowanie zaburzenia przetwarzania informacji o charakterze afektywnym w CHAD w różnych okresach choroby. W okresie depresji zaburzone jest rozpoznawanie emocji pozytywnych. Zaburzona jest zdolność rozpoznawania twarzy

32 szczęśliwej, natomiast emocje takie jak lęk, złość, smutek wstręt są rozpoznawane prawidłowo. Dodatkowo, w epizodzie depresji, występuje również skłonność do przypisywania złości i strachu twarzom, które nie wyrażają takich emocji (Rubinow i Post, 1992). Badanie z 2006 roku wykazało, że osoby z większym nasileniem objawów depresji mają bardziej zaburzone rozpoznawanie ekspresji złości (Summers i wsp., 2006).

U osób chorych na depresję występuje istotne obniżenie umiejętności rozpoznawania i nazywania emocji mierzone metodą kwestionariuszową. W mniejszym stopniu zjawisko to występuje przy zastosowaniu eksperymentu klinicznego. Deficyt ten jest zależny od stanu klinicznego, im mniejsze nasilenie depresji tym lepsze wykonanie zadań (Raczkowiak i wsp., 2007).

Przeprowadzono badania, w których porównywano zdolność rozpoznawania emocji na podstawie mimiki twarzy w okresie manii/hipomanii z okresem eutymii w przebiegu CHAD I i CHAD II z osobami zdrowymi. Uzyskane wyniki świadczą o wybiórczym zaburzeniu przetwarzania informacji afektywnych w czasie epizodu manii. Mamy wówczas do czynienia z deficytem rozpoznawania emocji negatywnych. Trudniej rozpoznawane są takie emocje jak wstręt i lęk, który jest często mylony ze zdziwieniem. Rozpoznawanie innych emocji: złości, smutku, szczęścia, zdziwienia jest zachowane stosunkowo dobrze (Lambke i Ketter, 2002). Ponadto, podczas epizodu hipomanii zmniejsza się poziom czujności oraz lęku w odpowiedzi na bodźce sygnalizujące zagrożenia w otoczeniu np. na niewerbalne wskaźniki strachu czy zagrożenia w mimice twarzy innych osób. Może to zwiększać prawdopodobieństwo angażowania się w sytuacje niebezpieczne zamiast bardziej adaptacyjnego wycofania się (Putman i wsp., 2007). Badania zdolności rozpoznawania emocji na podstawie wyrazu twarzy u osób w manii wykazały również, że mają one specyficzne deficyty w przetwarzaniu informacji o charakterze afektywnym. Popełniają więcej błędów w zadaniach wymagających rozpoznania emocji, ponadto rozpoznawanie emocjonalnego wyrazu twarzy innych zajmuje im więcej czasu. Trudności te są podobne u osób w manii niezależnie od rodzaju leków które otrzymują (Getz i wsp., 2003).

Badania z 2004 roku wykazały, że osoby z chorobą afektywną dwubiegunową w okresie eutymii mniej trafnie rozpoznają lęk w porównaniu z grupą kontrolną (Venn i wsp., 2004). W kolejnych badaniach potwierdzono występowanie u osób w remisji deficytów zdolności rozpoznawania emocji na podstawie ekspresji twarzy. Badane osoby wykazywały trudności z identyfikowaniem emocji na twarzach (Bora i wsp., 2005). Wykazano również, że osoby z CHAD w okresie remisji oraz ich zdrowi krewni pierszego stopnia rozpoznają emocje wolniej niż osoby zdrowe (Vierck i wsp. 2015).

33 Przeprowadzona metaanaliza badań z 18 lat nad rozpoznawaniem emocji na podstawie wyrazu twarzy u osób z chorobą afektywną dwubiegunową wskazuje na utrzymywanie się deficytów w tym zakresie we wszystkich okresach choroby, również w eutymii, choć są one mniejsze w porównaniu z osobami chorującymi na schizofrenię.

W okresie eutymii utrzymują się głównie zaburzenia zdolności rozpoznawania emocji wstrętu i lęku. Osoby w manii mają trudności z rozpoznawaniem lęku i smutku. Trudności te występują również u dzieci chorych na CHAD lub znajdujących się w grupie ryzyka. Autorzy metaanalizy zauważają również, że dane z metod neuroobrazowania czynnościowego mózgu wskazują, że podłożem tych deficytów u osób z CHAD mogą być nieprawidłowości w funkcjonowaniu brzuszno-bocznej kory przedczołowej oraz ciała migdałowatego (Rocca i wsp., 2009). Badano również znaczenie aktywności prawej półkuli dla zdolności rozpoznawania twarzy i wykazano, że osoby w trakcie epizodu manii charakteryzują się nadmierną aktywacją prawej półkuli, natomiast dla epizodu depresji charakterystyczne jest zmniejszenie się jej aktywności (Kucharska-Pietura i David, 2003). Na zdolność rozpoznawania emocji u osób z CHAD mogą wpływać również takie czynniki jak występowanie w dzieciństwie doświadczeń traumatycznych. Badanie Russo wykazało, że osoby z historią traumy miały większe trudności z prawidłowym rozpoznawaniem złości niż osoby bez traumatycznych doświadczeń (Russso i wsp., 2015). Interesujące badanie zdolności rozpoznawanie emocji u osób z CHAD w okresie eutymii przeprowadzili badacze austriaccy. Wykazali oni, że osoby w eutymii mają obniżoną zdolność rozpoznawania radości i wstrętu. Ponadto stwierdzili, że wstręt jest najczęściej mylony ze złością, lęk ze wstrętem lub zaskoczeniem, zaskoczenie z lękiem a smutek ze złością lub lękiem (Hoertnagl i wsp., 2011).

Jedne z najnowszych badań nad rozpoznawaniem i rozróżnianiem emocji na podstawie ekspresji twarzy przez osoby z CHAD wskazuje na występowanie u nich drobnych, stałych deficytów w zakresie procesów emocjonalnych. Autorzy zwracają jednak uwagę na wpływ artefaktów, wynikających z metodologii badań, na ogólną ocenę, tłumacząc tym różnorodność wyników uzyskiwanych w poszczególnych badaniach (Van Rheenen i wsp, 2014). Wyniki badania przeprowadzonego przez badaczy kanadyjskich wskazują na wybiórczy deficyt w rozpoznawaniu emocji u osób w okresie eutymii. Badane przez nich osoby miały trudności jedynie z rozpoznawaniem radości/szczęścia w warunkach ograniczenia czasowego (Lawrol-Savage i wsp. 2014). Natomiast kolejne badanie przeprowadzone w 2015 roku nie wykazało istotnych różnic w zakresie rozpoznawania emocji na podstawie wyrazu twarzy między grupą osób z CHAD w trakcie epizodu depresji, grupą w okresie eutymii oraz grupą kontrolną. Autorzy badania tłumaczą różnorodność