Rozszerzenie zakresu podejmowanych działań (NATO, UE)

Rozbicie polskiego zaangażowania w zakresie realizacji obowiązku ochrony ludzi, ich godności i praw pomiędzy różne organizacje międzynarodowe na-stąpiło w 1996 r., wraz z zaangażowaniem w operację Joint Endeavour (misja IFOR) w Bośni i Hercegowinie, w której uczestniczyło łącznie 931 polskich żołnierzy. Służba w ramach tej operacji wyprzedziła formalne członkostwo Polski w NATO, podobnie jak uczestnictwo w operacjach Joint Guard i Joint Forge (misja SFOR), w których łącznie służyło 3260 polskich żołnierzy. Obie misje, zgodnie z postanowieniami umowy pokojowej z Dayton, odpowiedzial-ne były za zaprowadzenie i utrwalenie pokoju i bezpieczeństwa oraz wspieranie:

ustanowienia zjednoczonej i demokratycznej Bośni i Hercegowiny, odbudowy jej gospodarki oraz repatriacji uchodźców i osób wysiedlonych wewnętrznie⁷³. Po przekazaniu przez NATO odpowiedzialności za stabilizację Bośni i

Her-73 The General Framework Agreement. Annex 1A. Agreement of the Military Aspects of the Peace Settlement, [Ogólna Umowa Ramowa. Załacznik 1A. Ustalenie kwestii militarnych związanych z porozumieniem o pokoju], www.nato.int/sfor/basic/gfap.htm/.

cegowiny Unii Europejskiej polski kontyngent wszedł w skład zastępujących SFOR sił EUFOR-Althea.

W 1999 r. Polacy włączyli się jeszcze bardziej aktywnie w realizację obowiąz-ku ochrony ludzi, ich godności i praw. Wyzwaniem dla NATO (i Polski, która w 1999 r. została członkiem Sojuszu) stało się przeciwdziałanie praktykom czystek etnicznych dokonywanych przez Serbów na kosowskich Albańczy-kach. NATO zdecydowało się na przeprowadzenie interwencji humanitarnej w Kosowie bez zgody Rady Bezpieczeństwa ONZ. Była to pierwsza wojna pro-wadzona „w obronie praw człowieka”. Komentując akcję Sojuszu Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski na szczycie NATO 24 kwietnia 1999 r. stwierdził:

„W najważniejszych kwestiach, jak (…) kwestia Kosowa, jest zdecydowana, potwierdzona i bezdyskusyjna jedność 19 członków”⁷⁴. Prezydent stwierdził również: „Polska weszła do NATO kilka tygodni temu, 12 marca i z tej okazji flagi podniesiono w wielu miejscach, aby pokazać nasz entuzjazm, naszą ra-dość. Oczywiście, wolelibyśmy dłużej świętować nasz sukces, a nie stanąć tak szybko w obliczu operacji wojennej. Ale wobec tej tragedii mieliśmy przynaj-mniej satysfakcję: zdecydowana większość Polaków i sił politycznych popiera nasze stanowisko na rzecz interwencji militarnej w b. Jugosławii. Dopiero od niewielu dni NATO jest gwarantem naszego bezpieczeństwa, a my już jeste-śmy gotowi przyjąć na siebie odpowiedzialność”⁷⁵. Po dokonaniu interwencji humanitarnej polscy żołnierze w liczbie 140 osób udzielali pomocy kosow-skim uchodźcom w Albanii (operacja Allied Harbour w ramach półrocznej misji AFOR), weszli też w skład sił stabilizujących KFOR. Według stanu z 18 czerwca 2008 r. Polacy stacjonują w Kosowie w ramach KFOR (285 żołnierzy), współtworząc batalion z Ukraińcami i Litwinami⁷⁶. Do ich podstawowych zadań należy utrzymanie bezpieczeństwa we wschodniej części Kosowa (w tym zagwarantowanie poszanowania praw i swobód ludności cywilnej), kontrola granicy z Macedonią (Former Yugoslav Republic of Macedonia – FYROM) oraz zapewnienie bezpieczeństwa personelowi ONZ i organizacji humanitarnych.

Polski Kontyngent Wojskowy KFOR zasięgiem dopuszczalnego działania obejmuje także sąsiednie – względem Kosowa – państwa, co odzwierciedla jego pełna nazwa: Polski Kontyngent Wojskowy w Siłach Międzynarodowych w Kosowie, w Republice Serbii, Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii i Republice Albanii oraz w Bośni i Hercegowinie.

Najtrudniejszą dla Polaków spośród operacji pokojowych NATO jest ISAF.

Od 16 marca 2002 r., kiedy pierwsi żołnierze zostali przetransportowani do Afganistanu, członkowie misji zostali zmuszeni do działania w warunkach nieustrukturalizowanego konfliktu: przy dużej aktywności grup zbrojnych (oddziałów Talibów, Al-Kaidy, lokalnych przywódców i handlarzy narkotyków) oraz wciąż zaminowywanych głównych ciągach komunikacyjnych.

Równole-74 http://www.kwasniewskialeksander.pl/int.php?mode=view&id=440/.

75 NATO jest naszym sztandarem, wywiad z prezydentem Polski Aleksandrem Kwaśniewskim,

„La Stampa” z 27.04.1999.

76 NATO Kosovo Force (KFOR), http://www.nato.int/kfor/structur/nations/placemap/kfor_place-mat.pdf/.

gle do stabilizowania prowincji żołnierze, którzy w ramach zadań operacyjnych skupiają się na budowie i odbudowie infrastruktury drogowo-komunikacyjnej oraz zapewnianiu zaplecza logistycznego dla sił międzynarodowych, zaczęli podejmować oddolne działania na rzecz restauracji także cywilnej infrastruktu-ry prowincji Ghazni, gdzie stacjonują. W połowie 2008 r. sformalizował swoje funkcjonowanie polski zespół odbudowy (Polish Provincial Reconstruction Team – POL PRT). Przykładami jego aktywności są: budowa mostu w dystryk-cie Jaghatu, budowa drogi w Ghazni, budowa 30 studni dla 6000 uchodźców, wsparcie remontu sierocińca w Ghazni i budowa placu zabaw dla dzieci. POL PRT realizuje obecnie dwadzieścia projektów cywilnych, działając w porozu-mieniu z afgańskimi władzami prowincji⁷⁷. Według stanu z 1 grudnia 2008 r.

polski kontyngent ISAF liczy 1130 żołnierzy i pracowników wojska⁷⁸.

Oprócz polskich kontyngentów biorących udział w operacjach ISAF i KFOR Polska uczestniczy też w natowskiej operacji szkolenia policji w Iraku (Training Implementation Mission in Iraq). Pozostawia też 220 żołnierzy do dyspozycji Sił Odpowiedzi NATO (NATO Response Force)⁷⁹.

Równolegle z operacjami ONZ i NATO Polacy współtworzą także personel misji Unii Europejskiej. Wolę uczestniczenia w operacjach Unii Polska wyrażała jeszcze przed przystąpieniem do tej organizacji, co znalazło swoje odzwiercie-dlenie w Feira European Council Conclusions (z 20 czerwca 2000 r.): „W celu wzmocnienia potencjału sił europejskich, zachęca się do udziału wszystkie partnerskie państwa trzecie. Rada Europejska z zadowoleniem przyjmuje oferty złożone przez Turcję, Norwegię, Polskę oraz Czechy – państwa te pomogą roz-szerzyć zakres zdolności oddziaływania operacji pod dowództwem UE”⁸⁰.

Polacy uczestniczą w obu prowadzonych obecnie wojskowych operacjach Unii Europejskiej: EUFOR-Althea w Bośni i Hercegowinie oraz EUFOR w Czadzie i Republice Środkowoafrykańskiej. Brali też udział w poprzedzających je, również realizowanych za pomocą sił zbrojnych, operacjach: EUFOR RD CONGO (w liczbie 130 żołnierzy⁸¹), podczas której ich zadaniem było zabez-pieczanie prawidłowego przebiegu wyborów w Demokratycznej Republice Konga, oraz Concordia (w liczbie 21 żołnierzy⁸²) w Macedonii –FYROM, gdzie zajmowali się ochroną międzynarodowych obserwatorów, ochroną konwojów UE i OBWE oraz monitorowaniem ruchu granicznego między Kosowem i Macedonią. Polacy nie brali udziału jedynie w jednej wojskowej operacji UE – Artemis w Kongu.

W EUFOR-Althea polski kontyngent jest czwartym co do wielkości (po

77 Zob. http://www.isaf.wp.mil.pl/aktualnosci.html/.

78 NATO ISAF, http://www.nato.int/isaf/docu/epub/pdf/isaf_placemat_081201.pdf/.

79 http://www.nato.int/issues/commitment/index.html/.

80 Feira European Council Conclusions, s. 10, http://www.europarl.europa.eu/summits/fei1_

en.htm/.

81 Polscy żołnierze zakończyli misję w Kongo. Materiał informacyjny Dowództwa Operacyjnego Sił Zbrojnych RP, http://www.do.wp.mil.pl/aktualnosc.php?idaktualnosc=54/.

82 Żołnierzy polscy stacjonowali w Macedonii od 29 września 2001 r. w ramach natowskiej operacji Allied Harmony. Z dniem 1 kwietnia 2003 r. podjęli wykonywanie zadań w ramach operacji UE Concordia. Komunikat Rzecznika Prasowego MON dot. Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Macedonii, http://www.wp.mil.pl/pl/artykul/108/.

hiszpańskim, włoskim i tureckim) i liczy – według stanu na 3 października 2008 r. – 204 żołnierzy (łącznie w skład kontyngentu EUFOR wchodzi 2125 żołnierzy z 26 państw)⁸³. Jego zadania – wykonywane obecnie wspólnie z żoł-nierzami hiszpańskimi, węgierskimi i tureckimi – skupiają się na zapewnianiu stabilności i bezpieczeństwa umożliwiającego efektywne działanie władzom lokalnym oraz swobodę poruszania się członkom lokalnej społeczności (ro-zumianą jako brak ataków na godność, wolność i nietykalność oraz brak ich groźby).

W ramach misji EUFOR TCHAD/RCA polski kontyngent liczący 400 żoł-nierzy jest drugim co do wielkości (wraz z równoważnym mu kontyngentem irlandzkim) po siłach francuskich (w liczbie 1700 żołnierzy)⁸⁴. Operacja w Cza-dzie jest dla Polaków znacznie trudniejsza niż natowska misja ISAF i unijna operacja Althea. Stanowi o tym nie tylko zakres zadań objętych mandatem żołnierzy, ale skrajnie trudne warunki klimatyczne i infrastrukturalne na ob-szarze działania misji. Polacy – wraz z kontyngentami innych państw, głównie francuskim – są zmuszeni do organizacji od podstaw transportu, budowy dróg i mostów oraz konstrukcji bazy wojskowej. Umożliwienie swobodnego poruszania się jest warunkiem realizacji powierzonych zadań: ustabilizowania sytuacji w czadyjskim regionie Wadi Fira, zapewnienia ochrony przed atakami grup zbrojnych (lokalnych i dokonujących ataków z terytorium Sudanu) oraz umożliwienia rozlokowania i działania personelowi misji ONZ MINURCAT (przede wszystkim zapewnienie mu ochrony i pomocy w transporcie).

Liczba polskich żołnierzy oddelegowanych do potencjalnego udziału w misjach pokojowych Unii Europejskiej zwiększy się w najbliższych latach wraz z osiąganiem zdolności operacyjnej przez współtworzone przez Polskę Grupy Bojowe UE. Polska jest państwem ramowym dla dwóch grup wielo-narodowych, przyjęła odpowiedzialność za ich skonstruowanie (pierwszej do 2010 r., drugiej do 2013 r.), a także zobowiązała się do zapewnienia 50% ob-sady każdej z nich i organizacji ich dowództwa. Pierwszą grupę Polska buduje z Niemcami, Litwą, Łotwą i Słowacją (o jej powstaniu państwa zdecydowały w porozumieniu podpisanym w Brukseli 13 listopada 2006 r.), drugą organi-zuje w ramach Trójkąta Weimarskiego wraz z Francją i Niemcami (decyzję podjęto 25 lipca 2005 r.). Polska planuje też być uczestnikiem grupy bojowej współtworzonej przez państwa Grupy Wyszehradzkiej, która ma uzyskać zdolność operacyjną w 2015 r. W składzie tej grupy znajdzie się także poza-unijny batalion ukraiński.

Polacy, oprócz uczestnictwa w misjach wojskowych Unii Europejskiej, biorą też udział w operacjach policyjnych. Uczestniczyli w EU Police Mission in the former Yugoslav Republic of Macedonia – Proxima (w liczbie 3 policjan-tów), biorą udział w EU Police Mission in Bosnia-Herzegovina – EUPM (przed zmianą liczebności kontyngentu EUMP w sile 12, a od 1 stycznia 2007 r. 7

83 EUFOR Troop Strength in theatre, http://www.euforbih.org/eufor/index.php?option=com_c ontent&task=view&id=145&Itemid=62/.

84 http://www.pkwczad.wp.mil.pl/pl/28.html/. Pierwsi żołnierze wylecieli w rejon operacji 17 kwietnia 2008 r.

policjantów⁸⁵), EU Police Mission in Afghanistan – EUPOL AFGHANISTAN (2 policjantów⁸⁶) i European Union Monitoring Mission (EUMM) w Gruzji (26 osób).

Najnowszą operacją policyjną Unii Europejskiej, w której Polacy uczestni-czą wraz z policjantami i żandarmerią z 21 innych państw, jest misja monito-rująca EUMM w Gruzji. Oficjalnie została rozpoczęta 1 października (polscy policjanci przebywali w Gruzji od 26 września 2008 r.) Zadaniem członków misji jest monitorowanie przestrzegania sześciopunktowego porozumienia kończącego konflikt zbrojny Rosji z Gruzją. Misja liczy łącznie 352 osoby, w tym z Polski 10 policjantów i 16 funkcjonariuszy żandarmerii wojskowej⁸⁷. Polski kontyngent jest trzecim pod względem wielkości (po francuskim i włoskim, które liczą 36 i 35 osób)⁸⁸.

W operacjach pokojowych ONZ, NATO i Unii Europejskiej Polacy, zgodnie z koncepcją maksymalnie komplementarnej obecności w rejonach kryzysów i konfliktów zbrojnych, podejmują się realizacji różnorodnych zadań – od stabi-lizacji pokoju i rozbrajania walczących stron po odbudowę administrowanych przez siebie obszarów i dystrybucję pomocy humanitarnej. Zakres ich zadań nieustannie się poszerza, stosownie do rosnących potrzeb w rejonach prowa-dzenia operacji i zwiększających się oczekiwań lokalnych społeczności.

Zgodnie ze stanem z 14 marca 2008 r. (przed rozpoczęciem operacji EUFOR TCHAD/RCA) ogólna liczba polskich żołnierzy, policjantów i obserwatorów wojskowych uczestniczących w misjach pokojowych za granicą wynosiła 3,38% składu osobowego polskich sił zbrojnych. Personel oddelegowany do operacji NATO stanowił 1,95%, misji ONZ 1,17 %, a operacji Unii Europej-skiej 0,26 % polskich sił zbrojnych⁸⁹.

85 Materiał informacyjny Policji RP, EUPM w Bośni i Hercegowinie, http://www.policja.pl/portal/

pol/104/1952/EUPM_w_Bosni_i_Hercegowinie.html/.

86 Materiał informacyjny Policji RP, Na misję do Afganistanu, http://www.policja.pl/portal/

pol/1/15764/Na_misje_do_Afganistanu.html/.

87 Materiał informacyjny Policji RP, Misja obserwacyjna w Gruzji pod egidą UE, http://www.

policja.pl/portal/pol/104/30568/Misja_obserwacyjna_w_Gruzji_pod_egida_UE.html/.

88 http://consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/080926EUMM_Fact_sheet_from_JURI_REV.

pdf/.

89 Commitment to operations and missions – Poland [Udział w misjach i operacjach – Polska], http://www.nato.int/issues/commitment/index.html/.