Rozwój kapitału ludzkiego i społecznego

Rozwój terytoriów w dużej mierze jest rezultatem talentów, wiedzy i przedsiębiorczości ludności na nich zamieszkującej. Regiony charakteryzujące się społeczeństwem mało mobilnym czy też biernym gospodarczo, na ogół zaliczane są do obszarów o niższym poziomie zamożności. Z kolei na poziom kapitału ludzkiego wpływ mają edukacja oraz inwestycje, które przynoszą poprawę jakości życia (np. zdrowia, ochrony środowiska czy kultury).

Biorąc pod uwagę konieczność zwiększenia aktywności zawodowej mieszkańców Polski głównym obszarem oddziaływania polityki regionalnej w zakresie kapitału ludzkiego i społecznego będą priorytetowe przedsięwzięcia i inicjatywy prowadzące do rozwijania wysoko wykwalifikowanych zasobów pracy oraz efektywnego wykorzystania dostępnego kapitału ludzkiego.

2.1.1. Kształcenie wyższe i zawodowe

Jednym z problemów występujących zarówno w skali kraju, jak i regionów jest niedopasowanie systemów edukacji i kształcenia do potrzeb rynku pracy⁵⁷. Obecnie szkoły nie przekazują kompetencji oczekiwanych przez przedsiębiorców, nie istnieje też wystarczająco atrakcyjna i jednocześnie elastyczna oferta przekwalifikowania osób dorosłych. Konieczne jest wypracowanie modelu współpracy szkolnictwa z gospodarką oraz włączenie do systemu kształcenia praktyk zawodowych w przedsiębiorstwach. Niezbędny jest również aktywny udział przemysłu

56 Odnoszona zasadniczo do regionalnych projektów innowacyjnych.

57 Prawie 75% pracodawców podkreśla, że pracownicy nie posiadają wystarczających kompetencji do realizacji zadań zawodowych. Raport z podsumowujący 5 edycji badań Bilans Kapitału Ludzkiego, PARP i UJ, „Polski rynek pracy - wyzwania i kierunki działań"

w przygotowywaniu programów nauczania. Istotną rolę w konstruowaniu modelu współpracy szkolnictwa z przedsiębiorcami odgrywać będą sektorowe rady ds. kompetencji⁵⁸.

Działania polityki regionalnej na rzecz rozwoju wysoko wykwalifikowanych zasobów pracy będą zróżnicowane i uzależnione m.in. od wielkości ośrodków osadniczych. W miastach, w tym w szczególności w miastach wojewódzkich, w których siedzibę mają szkoły wyższe, koncentracja działań skupiać się będzie na podnoszeniu jakości i efektywności kształcenia akademickiego. Natomiast w małych i średnich miastach polityka regionalna będzie w większym stopniu wspierać działania na rzecz kształcenia zawodowego, także na poziomie wyższym.

Istotne znaczenie będzie miało powiązanie szkolnictwa zawodowego z regionalnymi specjalizacjami i lokalnymi przedsiębiorcami.

2.1.2. Kształcenie ustawiczne

Rozwój potencjału osób pracujących obejmie podnoszenie kwalifikacji oraz rozwój zasobów pracy zdolnych do skutecznego i szerokiego absorbowania innowacji. W stosunku do pracowników o kwalifikacjach niedostosowanych do rynku pracy realizowane będą działania na rzecz dostosowania kompetencji do wymagań nowoczesnej gospodarki oraz regionalnych specjalizacji. Celem jest, aby wzrost technologii i robotyzacji skutkujący malejącym zapotrzebowaniem na pracowników wykonujących prace proste, rutynowe i powtarzalne nie przyczynił się do wzrostu bezrobocia i wykluczenia społecznego. Z kolei w przypadku osób bezrobotnych i biernych zawodowo podnoszenie kompetencji będzie powiązane z działaniami z zakresu nowoczesnego i efektywnego doradztwa zawodowego oraz pośrednictwa pracy między odbiorcami wsparcia, a potencjalnymi pracodawcami.

Umożliwi to nabywanie nowych kwalifikacji zgodnych z prawidłowo zdiagnozowanym zapotrzebowaniem regionalnych i lokalnych pracodawców.

W obszarze kształcenia ustawicznego działania w dalszym ciągu koncentrować się będą na rozwoju i edukacji w obszarze kompetencji cyfrowych, w szczególności wśród dorosłych Polaków. Technologie informacyjne stanowią narzędzie podnoszenia produktywności praktycznie we wszystkich branżach oraz we wszystkich procesach składających się na działalność gospodarczą (projektowanie, procesy wewnętrzne, komunikacja z klientem itp.).

Związane z nimi kompetencje należy rozumieć nie tylko jako znajomość obsługi komputera i konkretnych programów, ale także jako umiejętność weryfikacji i selekcji danych, uczenia się oraz zastosowania myślenia algorytmicznego do rozwiązywania problemów biznesowych. Rewolucja przemysłowa 4.0 będzie wymagała od pracowników ciągłego rozwoju, co pozwoli na efektywną pracę w zautomatyzowanym/cyfrowym środowisku biznesowym, w tym z wykorzystaniem sztucznej inteligencji. Działania z zakresu kształcenia ustawicznego obejmować będą zarówno mieszkańców obszarów miejskich, jak również obszarów wiejskich.

2.1.3. Zwiększanie zasobów rynku pracy i rozwój kapitału społecznego

Dla optymalnego wykorzystania zasobów ludzkich polityka regionalna wspierać będzie przedsięwzięcia dotyczące przeciwdziałania procesom stopniowego „wypłukiwania” z lokalnych rynków pracy osób lepiej wykształconych i bardziej przedsiębiorczych. To samo dotyczy zachęt do powrotu wykształconych mieszkańców danych obszarów, którzy wyemigrowali. Zjawisko to dotyczy w szczególności terenów zagrożonych trwałą marginalizacją oraz małych i średnich miast, w których notuje się regres w rozwoju społeczno-gospodarczym. Niektóre z tych obszarów postrzegane są jako mało atrakcyjne miejsca do mieszkania i prowadzenia działalności gospodarczej, w związku z tym doświadczają wyludniania się i kurczenia zasobów, a zwłaszcza zasobów osób wykształconych oraz w wieku produkcyjnym. W tym zakresie polityka regionalna wspierać będzie rozwój instrumentów integracyjnych, skierowanych zarówno do osób powracających do kraju (np. wsparcie zakładania działalności gospodarczej, uznawania kwalifikacji, doradztwo zawodowe), jak i do imigrantów przybywających do Polski (np. nauka języka polskiego, kultury i zwyczajów, poprawa dostępu do mieszkań, wsparcie w załatwianiu spraw urzędowych).

58 Zrealizowanie projektu dotyczącego rad kompetencji umożliwi wpływ na kształt polityki w zakresie edukacji zawodowej, szkolnictwa wyższego, kształcenia ustawicznego i rynku pracy. W wyniku projektu powołana zostanie Rada Programowa ds. Kompetencji (RP).

W konkursach organizowanych przez PARP wybranych zostanie 15 sektorowych rad ds. kompetencji (SR). Funkcjonowanie rad umożliwi systemowe oddziaływanie na kształt rozwiązań prawnych i funkcjonowanie edukacji formalnej i pozaformalnej. Do zadań Rady ds. Kompetencji należy m.in.: 1) rekomendowanie rozwiązań/zmian legislacyjnych w obszarze edukacji i jej dostosowania do potrzeb rynku pracy w danym sektorze, 2) współpraca przedsiębiorców z edukacją, 3) inicjowanie, zarządzanie, aktualizacja Sektorowych Ram Kwalifikacji, 4) udział w tworzeniu badań sektora i upowszechnianiu ich wyników, 5) przekazywanie informacji nt. zapotrzebowania na kompetencje w sektorze do instytucji rynku pracy.

Zmiany demograficzne obejmą także wzrost odsetka osób starszych w społeczeństwie. Będzie to miało znaczący wpływ na wiele obszarów, w tym na przyszły potencjał zasobów pracy. W związku z tym realizowane będą przedsięwzięcia w zakresie promocji aktywności zawodowej i społecznej seniorów.

Dłuższe funkcjonowanie na rynku pracy jest silnie powiązane z aspektem zdrowotnym. Zły stan zdrowia oraz niepełnosprawność wpływają na ograniczenie aktywności zawodowej. Istotnymi elementami działań w tym zakresie będzie profilaktyka osób pracujących, pozwalająca na wydłużenie okresu aktywności zawodowej oraz lepszą jakość życia w późniejszym wieku. Szczególną interwencją z poziomu regionalnego w zakresie poprawy dostępności do świadczeń medycznych oraz profilaktyki zostaną objęte obszary, na których występuje kumulacja problemów zdrowotnych mieszkańców, w tym obszary wiejskie.

W przypadku osób z niepełnosprawnościami podejmowane działania będą zwiększać dostępność usług asystenckich. Ważne będzie również wspieranie rozwoju usług społecznych z zakresu opieki nad osobami niesamodzielnymi (w szczególności oparte na formach zdeinstytucjonalizowanych). Umożliwi to aktywizację osób w wieku aktywności zawodowej, obciążonych obowiązkami opiekuńczymi nad osobami niesamodzielnymi. Bez wystarczającego wsparcia ze strony państwa, opieka sprawowana przez członków rodziny prowadzi do wykluczenia ich z rynku pracy, a docelowo, często do wykluczenia społecznego. Z drugiej strony usługi społeczne na rzecz osób niesamodzielnych mogą sprzyjać podjęciu aktywności zawodowej przez te osoby. Dla lepszego wykorzystania zasobów pracy istotny jest również wzrost zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami. Poziom ich zatrudnienia w Polsce jest znacznie poniżej średniej UE. Przyczyną takiego stanu jest m.in. brak wiedzy pracodawców na temat form wspierania zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Dlatego ważne jest informowanie pracodawców o korzyściach płynących z zatrudniania osób z niepełnosprawnościami⁵⁹ i promowanie dobrych praktyk w tym zakresie.

Na wszystkich obszarach wsparcie otrzymają przedsięwzięcia ukierunkowane na rozwój kapitału społecznego, szczególnie w zakresie włączania w procesy rozwojowe lokalnych i regionalnych interesariuszy. Kluczowe będzie zwiększanie wpływu społeczeństwa na określanie, realizację i monitorowanie polityk publicznych, wspomaganie samoorganizacji środowisk gospodarczych oraz tworzenie i animowanie partnerstw z udziałem różnych sektorów.

Samorząd lokalny i regionalny ma do dyspozycji wiele instrumentów przyczyniających się do wykorzystania i rozwoju kapitału społecznego na swoim terytorium, począwszy od narzędzi sprawnej komunikacji z mieszkańcami i interesariuszami instytucjonalnymi, uchwał promujących partycypację społeczną, projektów i inicjatyw partnerskich (międzysektorowych) po zinstytucjonalizowane formy typu rady pożytku publicznego, czy dialogu społecznego. Jest to również obszar, gdzie zidentyfikowane dobre praktyki samorządowe powinny być szeroko upowszechniane oraz wspierane doradztwem eksperckim. Innym ważnym obszarem rozwoju kapitału społecznego jest uczestnictwo w życiu kulturalnym. Inwestycje w kulturę poprzez wspomaganie lokalnych inicjatyw i form twórczego uczestnictwa w przedsięwzięciach kulturalnych, wspieranie organizacji czasu wolnego, imprez kulturalnych i turystycznych, współpraca z organizacjami pozarządowymi przyczyni się do podniesienia jakości życia, poczucia zakorzenienia i tożsamości kulturowej oraz przełoży się na wzrost atrakcyjności turystycznej i rozwój gospodarczy.

W tym zakresie wspierane będą następujące działania:

º wypracowanie mechanizmów motywujących uczelnie do podejmowania współpracy z przedsiębiorcami w celu kształtowania oferty dydaktycznej dostosowanej do potrzeb zgłaszanych przez przedsiębiorców,

º wzmacnianie współpracy szkół zawodowych i samorządów lokalnych z pracodawcami w celu lepszego ukierunkowania działań edukacyjnych i szkoleniowych na potrzeby zatrudnieniowe pracodawców,

º tworzenie sieci stałych powiązań: szkoły średnie (zwłaszcza zawodowe) – szkoły wyższe – pracodawcy i organizacje pracodawców, w tym w układach transgranicznych,

º zwiększanie skłonności przedsiębiorców do inwestowania w aktualizację wiedzy i rozwój kompetencji cyfrowych pracowników,

º rozwój doradztwa zawodowego oraz poprawa współpracy instytucji rynku pracy z pracodawcami,

º upowszechnianie systemów finansowania usług rozwojowych, które pozwolą na proste i szybkie finansowanie

59 Np. zwrot kosztów na przystosowanie stanowiska pracy, ulgi we wpłatach na PFRON, refundacja składek ZUS więcej:

https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-korzysci-plynace-z-zatrudnienia-niepelnosprawnych

usług doradczych lub szkoleniowych wybranych przez przedsiębiorcę oraz finansowanie zwrotne specjalistycznych szkoleń/kursów dla profesjonalnych kadr gospodarki,

º zachęcanie instytucji publicznych działających na poziomie regionalnym i lokalnym do wspierania działań z zakresu innowacyjności i rozwoju zasobów ludzkich,

º realizacja regionalnych programów profilaktyki wczesnego wykrywania problemów zdrowotnych osób w wieku produkcyjnym oraz zagrożeń niepełnosprawnością,

º deinstytucjonalizacja usług opiekuńczych i zdrowotnych,

º ograniczanie emigracji długookresowej poprzez wprowadzanie zachęt w polityce mieszkaniowej, prorodzinnej czy edukacyjnej skłaniających do powrotu do kraju,

º tworzenie warunków do rozwoju srebrnej gospodarki oraz ekonomii społecznej zakorzenionej lokalnie, º zwiększanie partycypacji społecznej i wpływu obywateli (oraz organizacji pozarządowych) na życie i przestrzeń

publiczną,

º promocja i kultywowanie niematerialnego dziedzictwa kulturowego na obszarach wiejskich oraz zwiększanie dostępu mieszkańców tych obszarów do dóbr i usług kultury,

º rozwijanie przemysłu kreatywnego oraz zwiększanie wykorzystania technik teleinformatycznych w dostępie do dóbr kultury,

º rozwijanie możliwości wykonywania pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy, w elastycznych godzinach pracy oraz pracy na odległość przez osoby w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy, tj. osoby z niepełnosprawnościami, osoby po 50 roku życia, kobiety.

Dziedziny współpracy i współdziałania rządu i jst

Poziom krajowy Poziom regionalny Poziom lokalny

º Wdrożenie mechanizmów współpracy analitycznej w zakresie monitorowania zgodności rozwoju regionalnych i lokalnych systemów edukacyjnych z kierunkami wskazanymi w dokumentach strategicznych,

º Realizacja inicjatyw ukierunkowanych na upowszechnienie edukacji wśród osób dorosłych (LLL, kompetencje cyfrowe) º Zmiany w systemie edukacji

(w tym kształcenia, doskonalenia i awansu zawodowego wszystkich szczebli do wyzwań epoki cyfrowej

º Tworzenie systemowych rozwiązań zwiększających współpracę pomiędzy uczelniami a przedsiębiorstwami w zakresie procesu kształcenia na studiach wszystkich stopni º Eliminowanie barier systemowych

współpracy przedsiębiorców bazie prowadzonych analiz rynku pracy

º Wykorzystanie wniosków z regionalnych PPO do tworzenia i realizacji polityki edukacyjnej i szkoleniowej i strategii angażujących lokalną społeczność optymalizacji i dostosowania do zmian demograficznych oraz

potrzeb lokalnego

i subregionalnego rynku pracy º Włączenie lokalnych organizacji

pozarządowych w świadczenie dodatkowej oferty edukacyjnej º Udzielanie stypendiów dla młodych

osób zamierzających podjąć studia º Budowanie platform współpracy

szkół ponadpodstawowych i branżowych z przedsiębiorcami i pracodawcami, których celem byłoby przygotowanie miejsc praktycznej nauki zawodu

º Budowanie i wspieranie tożsamości lokalnej

º Poszerzanie zakresu współpracy władz lokalnych z NGO w ramach corocznie przyjmowanych

„Programów współpracy z organizacjami pozarządowymi”

Poziom krajowy Poziom regionalny Poziom lokalny regionalnych i dostępnych badań, kierunków rozwoju i wsparcia branż, powiązań kooperacyjnych mieszkalnictwa na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem º Wspieranie działalności domów

kultury, młodzieżowych klubów sportowych

º Uzgodnienie na poziomie ponadlokalnym kierunków kształcenia zawodowego, zgodnych z aktualnymi i prognozowanymi potrzebami regionalnych rynków pracy

º Zawieranie porozumień na poziomie ponadlokalnym pomiędzy organami prowadzącymi szkoły, co do profili i kształcenia w poszczególnych szkołach branżowych

º jst jako partnerzy (obok jednostek naukowych, B+R/IOB/zarządów SSE, przedsiębiorstw z sektorów inteligentnej specjalizacji).

º Stworzenie systemu zachęt dla jst na rzecz wdrażania i upowszechniania różnych form partycypacji społecznej

º Rozwój systemowego wspierania

sektora organizacji

pozarządowych

º Stworzenie krajowej platformy

wsparcia lokalnego

crowdfundingu (obsługiwanej przez MIiR)

º Szersze zastosowanie partnerstw wielosektorowych (administracji, nauki, przedsiębiorstw, społeczeństwa obywatelskiego) na rzecz rozwiązywania regionalnych i lokalnych problemów społecznych i gospodarczych, np.

wykorzystując takie instrumenty jak RLKS, czy PIM

º Promocja aktywności zawodowej i społecznej seniorów poprzez udział w kursach, szkoleniach, zajęciach uniwersytetu trzeciego wieku, jak również pomoc kierowana do pracodawców w zakresie zapewnienie opieki zdrowotnej dla pracowników w wieku senioralnym