Rozwiązanie małżeństwa według szariatu

Jak wiadomo dla muzułmanów małżeństwo jest kontraktem, który za-wierany jest pomiędzy mężczyzną a kobietą i tak jak każdy kontrakt, po spełnieniu określonych warunków, może być rozwiązane¹⁶. Prawo mu-zułmańskie zna kilka form rozwiązania małżeństwa:

» z inicjatywy męża,

» z inicjatywy żony,

» za obopólnym porozumieniem,

» w drodze postępowania sądowego¹⁷.

Warto jednak wiedzieć, że zgodne z  szariatem rozwiązanie mał-żeństwa różni się od rozwodu w tradycji Okcydentu. Ludziom Zacho-du trudno sobie wyobrazić, że w prawie muzułmańskim kobieta i męż-czyzna nie mają równych praw w przypadku chęci rozwiązania związku małżeńskiego. W prawie islamu możliwość przeprowadzenia rozwodu w przeważającej mierze zależna jest od płci osoby, która z takim żąda-niem występuje. Mężczyzna posiada przy tym żąda-niemal niczym nieogra-niczoną możliwość rozwiązania małżeństwa poprzez rozwód¹⁸. Gdy dokonuje tej czynności w formie talaq, nie wymaga się od niego poda-nia jakiejkolwiek przyczyny. Z kolei kobieta pragnąca uzyskać rozwód

16 Por. B.M. Khir, The Right of Women to No-Fault Divorce in Islam and Its Application by British Muslims, „Islam and Christian – Muslim Relation” 2006, vol. 17, nr 3, s. 296.

17 D. Perl, W. Menski, Muslim Family Law, 3rd ed., London 1998, s. 279.

18 Kompletnie nie do przyjęcia są konstatacje Aldony Piwko, która błędnie twierdzi, że rozwód w  islamie wymaga skomplikowanych procedur formalnych, por. A.  Piwko, Rozwód w islamie, „Nurt SVD” 2013, wydanie specjalne, s. 48. W artykule znaleźć można znacznie więcej błędów i przeinaczeń, por. np. fragmenty dotyczące przyczyn rozwiązania małżeństwa, czy ten dotyczący rodzajów rozwodu, s. 40–41, 44–45.

AR T YKUŁY

może go otrzymać po spełnieniu wielu, często upokarzających warun-ków¹⁹. Druga istotna różnica polega na tym, że szariat obok, drogi sądo-wej dopuszcza również pozasądowe – „prywatne” procedury rozwodo-we, w których droga sądowa nie występuje.

Jak interesująco wywiódł jeden z  badaczy, w  kwestii rozwiązania małżeństwa Koran daje szczegółowe, ale mało precyzyjne reguły i dla-tego jest to jedna z tych sfer szariatu w którą muzułmańscy prawnicy włożyli wyjątkowo wiele wysiłku²⁰. Należy wiedzieć, że chociaż rozwód w prawie islamu jest legalny, to muzułmańscy juryści przekonują, że na-leży on do kategorii czynów niepożądanych. Zgodnie z islamską trady-cją Mahomet miał powiedzieć, że ze wszystkich dozwolonych przez Allaha rzeczy, najobrzydliwszy jest rozwód²¹.

Pomimo tych obostrzeń instytucja ta funkcjonuje w ramach prawa islamu²² i to w wielu różnych formach. Warto wiedzieć, że implementacja norm szariatu do ustawodawstwa wszystkich państw arabskich za fun-damentalną formę rozwiązania małżeństwa uznaje rozwód, a w tej ma-terii prawie nieograniczone uprawnienie ma mąż. Dla przykładu moż-na wskazać, że ustawodawstwo wielu krajów muzułmańskich stwierdza wprost: pełnoletni i mający pełną zdolność do czynności prawnych mąż może w każdym czasie, stosownie do swej woli rozwieść się z żoną, bez podania jakiejkolwiek przyczyny.

Aby pokazać specyfikę ustania małżeństwa w szariacie według pro-cedury talaq wskażę jeszcze inne propro-cedury prowadzące do rozwiązania małżeństwa w tym modelu prawnym. Zaliczamy do nich:

19 .Szerzej w tej materii por. N. Sonneveld, The Implementation of the “Khul’ Law” in Egyptian Courts Some Preliminary Results, „Recht van de Islam” 2004, nr 21, s. 21–

35.

20 M. Gaudefroy-Demombynes, Narodziny islamu, Warszawa 1986, s. 442.

21 Por. S. Sultan, The Qur’an and Sayings of Prophet Muhammad: Selections Annotated &

Explained, Woodstock 2012, s. 200.

22 Na przykład odsetek rozwodów w stosunku do zawartych małżeństw w krajach Za-toki Perskiej waha się od 20% w Arabii Saudyjskiej do przedziału 34–46 w takich krajach jak: Bahrajn, Kuwejt, Katar czy Zjednoczone Emiraty Arabskie, przytaczam za: L. Anser, Divorce in the Arab Gulf Countries. A Major Challenge to Family and Soci-ety, https://www.academia.edu/6629935/Divorce_in_the_Arab_Gulf_Countri-es_A Major_Challenge_to_Family_andSociety?auto=download, s. 65, dostęp: 31 lipca 2017 r.

AR T YKUŁY

a) talaq – rozwód z inicjatywy męża (w ramach którego wyróżnia się:

talaq-al-Sunnah (asan lub hasan) i talaq al-Bid’ah; ze względu na odwołalność: talaq raj’i, talaq ba’in sughra i talaq ba’in kubra; oraz talaq delegowany przez męża – talaq-i-tafwid;

b) khula – rozwód z inicjatywy kobiety (uzgodniony pomiędzy mał-żonkami bez udziału sądu bądź orzekany przez sąd);

c) mubaraat – rozwód za porozumieniem stron (obopólne wyzwole-nie);

d) ila – rozwód na mocy przysięgi dokonanej przez męża w  której oświadcza on, że nie będzie współżył z żoną przez cztery miesiące (przysięga celibatu);

e) zihar – rozwód polegający na odrzuceniu żony przez męża poprzez wygłoszenie przez niego następujących słów: jesteś dla mnie jak plecy mojej matki;²³

f) lian – rozwód polegający na wzajemnym oskarżeniu małżon-ków – mąż czterokrotnie oskarża żonę o cudzołóstwo, żona nato-miast czterokrotnie przysięga, iż to nieprawda (wspólne przekleń-stwo)²⁴;

g) tafrik – separacja orzekana sądowo;

h) fasakh – rozwód orzekany sądowo;

i) rozwiązanie małżeństwa z mocy prawa²⁵.

Z kolei Furqan Ahmad proponuje następującą klasyfikację:

1. Rozwód inicjowany przez męża:

a) talaq b) ila c) zihar

23 Legitymacja dla tego typu rozwodu pochodzi wprost z  Koranu: On nie uczynił dwóch serc we wnętrzu człowieka. On nie uczynił waszych żon, z którymi się rozwodzi-cie, mówiąc: „Ty jesteś dla mnie jak grzbiet mojej matki!” – waszymi matkami, Koran XXXIII-4. Wszystkie cytaty z Koranu za: Koran, z arabskiego przełożył i komenta-rzem opatrzył J. Bielawski. Warszawa 1986. Cyfra rzymska oznacza surę (rozdział Koranu), a arabska ajat (werset).

24 Z taką możliwością mamy do czynienia w sytuacji w której nie ma dowodów na cu-dzołóstwo, zatem np. świadków.

25 Szeroko w tej kwestii: M. Mehrajuddin, Divorce under Islamic Law, „Cochin Univer-sity Law Review” 1985, vol. IX, s. 317–349. Por. też J.J.A. Nasir, The Status of Women under Islamic Law and Modern Islamic Legislation, Leiden–Boston 2009, s. 117–158.

AR T YKUŁY

2. Rozwód inicjowany przez żonę:

a) talaq-i-tawfid b) khula

3. Rozwód za obopólną zgodą stron:

a) khula b) mubaraa

4. Rozwód w drodze postępowania sądowego:

a) lian b) faskh²⁶.