narzędzia – Karty Oceny Zachowania i Emocji – KOZE
Karty oceny wstępnej zawierają kategorie opisu odnoszące się do prawidłowych rozwojowo form zachowań i reakcji emocjonalno-społecznych dziecka.
Tabela 1. Fragment uzupełnionej Karty oceny wstępnej
Karty oceny szczegółowej zawierają listę nieprawidłowych i niepokojących form zachowań i reakcji emocjonalno-spo-łecznych dziecka.
Tabela 2. Fragment Karty oceny szczegółowej
PRZEGLĄD LPP | 1 ZAGADNIENIA TEORETYCZNE
Ocena rozwoju emocjonalno-społecznego dziecka w diagnozie logopedycznej z wykorzystaniem standaryzowanego narzędzia – Karty Oceny Zachowania i Emocji – KOZE
W wieku niemowlęcym i poniemowlęcym oceny dokonuje się w siedmiu obszarach (sen, odżywianie, samodzielność, nawyki, ruch, emocje i zachowanie, relacje społeczne), a w wieku przedszkolnym i szkolnym – w dziesięciu (sen, wydalanie, odżywianie, samodzielność, nawyki, ruch, koncentracja, zachowanie, emocje, relacje społeczne).
2. ZAPIS I ANALIZA WYNIKÓW BADANIA
Zapisu i opracowania danych z badania narzędziem KOZE dokonuje się za pomocą programu komputerowego Kom-KOD (Komputerowe Karty Oceny Dziecka), który jest częścią Komputerowej Platformy Zarządzania Dokumentacją Dia-gnostyczną i Terapeutyczną2, zawierającą różnorodne narzędzia diagnostyczne i terapeutyczne. Na podstawie wypełnio-nych kart program automatycznie generuje podsumowanie oceny uwzględniającej obszary prawidłowego funkcjonowania oraz obszary, w których występują nieprawidłowości ze szczegółowym opisem występujących zaburzeń, co niezwykle uła-twia przygotowanie opinii psychopedagogicznej.
Tabela 3. Fragment podsumowania oceny wygenerowanego w programie komputerowym KomKOD
3. KOZE JAKO UZUPEŁNIENIE DIAGNOZY KORP
Karty Oceny Zachowania i Emocji – KOZE są samodzielnym narzędziem, ale mogą być również propozycją pogłębionej diagnozy psychopedagogicznej wykrytych zaburzeń i nieprawidłowości w rozwoju, zdiagnozowanych za pomocą Kart Oceny Rozwoju Psychoruchowego – KORP3 w sferach: emocjonalno-społecznej i funkcji behawioralnych, a także jakościo-wych nieprawidłowości w zachowaniu opisanych w Karcie obserwacji – KORP-O.
PODSUMOWANIE
Karty Oceny Zachowania i Emocji – KOZE zostały poddane ocenie środowiska praktyków (logopedów, pedagogów i psychologów) w postaci badań pilotażowych i uzyskały pozytywne opinie specjalistów, ze szczególnym zwróceniem uwa-gi na przejrzystość i spójność narzędzia, uwzględnienie wielu obszarów oceny, co pozwala całościowo spojrzeć na funkcjo-nowanie dziecka w środowisku społecznym.
2 http://www.dit.komlogo.pl [dostęp: 1.09.2019].
3 https://www.komlogo.pl/index.php/kategorie/diagnoza/karty-oceny-rozwoju-psychoruchowego-detail [dostęp 1.09.2019].
KOZE zostało ocenione jako wartościowe i przydatne narzędzie diagnostyczne, umożliwiające opis i ocenę rozwo-ju emocjonalno-społecznego, ze szczególnym zwróceniem uwagi na nieprawidłowości w formach zachowania i reakcjach emocjonalno-społecznych dziecka, co pozwala ukierunkować dalsze postępowanie diagnostyczne oraz zaprogramować działania terapeutyczne w praktyce psychopedagogicznej i logopedycznej.
■
BIBLIOGRAFIA
Bogacz-Rybczak A., Bogacz E., Karty Oceny Zachowania i Emocji – KOZE, Gliwice 2017.
http://www.dit.komlogo.pl [dostęp: 1.09.2019].
https://www.komlogo.pl/index.php/kategorie/diagnoza/karty-oceny-rozwoju-psychoruchowego-detail [dostęp 1.09.2019].
Notka o autorce
mgr Anna Bogacz-Rybczak
– psycholog, specjalista terapii pedagogicznej, rewalidacji i wczesnego wspomagania.Zajmuje się diagnozą i terapią dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym z zaburzeniami zachowania i emocji oraz niepeł-nosprawnościami. Pracuje w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 5 w Gliwicach (przedszkole, szkoła podstawowa oraz liceum z oddziałami integracyjnymi) oraz w Centrum Diagnozy i Terapii Anytime w Gliwicach.
PRZEGLĄD LPP | 1 ZAGADNIENIA TEORETYCZNE
STRESZCZENIE
W artykule przedstawiony został proces powstawania narzędzia KOJD-AFA. Zawarto w nim też charakterystykę za-burzenia i specyfikę badania dziecka z niedokształceniem mowy o typie afazji, a także omówiono budowę narzędzia, jego charakter oraz uzasadnienie doboru prób. Porównano dwie części narzędzia, czyli KOJD-AFA/I i KOJD-AFA/II, a po-nadto wskazano na użyteczność prób w procesie diagnozy dziecka i w planowaniu terapii logopedycznej dziecka.
WSTĘP
Decyzję o opracowaniu narzędzia, które badałoby sprawność dziecka w obrębie wszystkich podsystemów języka i czyn-ności mowy, podjęłyśmy w roku 2000, kiedy na rynku logopedycznym dominowały kwestionariusze do badania artykula-cji. Historia powstawania narzędzia to wydana w roku 2003 AFA-skala1 oraz opracowywana od roku 2009 udoskonalona i znacznie poszerzona jej wersja w postaci Kart Oceny Języka Dziecka Afatycznego – KOJD-AFA2.
1. ISTOTNE PYTANIA I HISTORIA NARZĘDZIA KOJD-AFA
Naszym planom, a następnie konkretnym działaniom towarzyszyły przedstawione poniżej pytania:
1. W jakim celu prowadzimy badanie mowy dziecka i w jakich przypadkach będziemy wykorzystywać opracowywany zestaw prób? Czy jest to narzędzie, które stosujemy już po wstępnym użyciu innych metod badania i czy może jako jedyne rozstrzygać o występowaniu u dziecka zaburzenia rozwoju mowy?
2. Jakie wskazówki pomocne w interpretacji uzyskanego materiału badawczego możemy dać użytkownikom narzędzia?
W jakich przypadkach warto skorzystać z KOJD-AFA?
3. Czy są inne narzędzia lub testy, które warto w tych przypadkach również wykorzystać?
4. Czy możliwa i przydatna jest ilościowa ocena uzyskanych wyników?
5. Czy wyniki badania mogą pomóc w planowaniu terapii logopedycznej?
Te pytania uznałyśmy za najistotniejsze. Postaramy się odpowiedzieć na nie przynajmniej częściowo w dalszej części ar-tykułu. Z całą pewnością najbardziej wyczerpujące informacje zawarłyśmy w podręczniku wchodzącym w skład narzędzia KOJD-AFA.
2. CHARAKTERYSTYKA ZABURZENIA, CECHY DIAGNOZY I SPECYFIKA BADANIA DZIECKA Z NIEDOKSZTAŁCENIEM MOWY O TYPIE AFAZJI
O niedokształceniu mowy o typie afazji, inaczej rozwojowym zaburzeniu językowym, czyli według terminologii anglo-języcznej DLD3 (Developmental Language Disorders) mówimy, gdy:
1. Z nieokreślonych jednoznacznie przyczyn mowa dziecka rozwija się z opóźnieniem w sposób odmienny od naturalnego przebiegu tego procesu. Do 4-5. roku życia dziecko nie opanowuje mowy (języka i mówienia) na właściwym dla tego wieku poziomie.
2. Niedokształcenie mowy o typie afazji najczęściej przybiera postać mieszaną. U jednych dzieci dominują zaburzenia ekspresji mowy (mówienia), u innych zaburzenia percepcji mowy (rozumienia).
3. Specyficzne, typowe dla zaburzeń afatycznych objawy językowe, w różnym zakresie i z różnym nasileniem, dotyczą w obu grupach wszystkich czynności mowy (powtarzanie, nazywanie, rozumienie) i wszystkich podsystemów języka (fonetyczno-fonologicznego, semantycznego, morfologicznego, składniowego).
4. Dzieci z n.m. o typie afazji z trudem doskonalą sprawność językową i wymagają długotrwałej terapii.
1 A. Paluch, E. Drewniak-Wołosz, L. Mikosza, AFA-Skala – jak badać mowę dziecka afatycznego?, Kraków 2003.
2 A. Paluch, E. Drewniak-Wołosz, Karty Oceny Języka Dziecka Afatycznego – KOJD-AFA, Gliwice 2018.
3 DSM-5 Diagnostyka różnicowa, Kraków 2016.
Anna Paluch Elżbieta Wołosz psycholog, logopeda psycholog, neurologopeda