Rynek inwestycyjno-budowlany w zakresie skuteczności, sprawności i efektywności

Złożoność prac na placach budów, konieczność stosowania wymagających, specjalistycznych technologii robót budowlanych, nierytmicznie zasilany budżet oraz stale skracany czas realizacji projektu utrudniają jego realizację, a silna konkurencja wywiera presję współzawodnictwa przyczyniając się pośrednio do spadku zysków, wymuszając stosowanie niskich, przetargowych (graniczących z opłacalnością) marż⁵². Wskutek tego, przedsiębiorcy budowlani są obecnie zmuszeni do tworzenia ofert w których kalkulują swoje koszty w pobliżu granicznych (minimalnych) wartości oraz zmuszeni są do sięgania po nadwątlone rezerwy, a w niektórych przypadkach trzeba liczyć się z niebezpieczeństwem zaistnienia konieczności dopłaty do realizowanego przedsięwzięcia, aby nie wypaść z rynku. W efekcie prowadzi to do stawiania większego nacisku na stosowanie metod zarządzania biznesowego w realizacji zleceń⁵³.

Rynek inwestycyjno-budowlany w sensie definicyjnym to ogół transakcji kupna, sprzedaży i działań sektora usługowego i produkcyjnego w budownictwie oraz arena prowadzonych budowlanych procesów inwestycyjnych ukierunkowanych na zaspokajanie potrzeb społeczeństwa. Natomiast budowlany proces inwestycyjny jest to ciąg skoordynowanych czynności o charakterze technicznym, prawnym, technologicznym, organizacyjnym, finansowym prowadzących do realizacji i eksploatacji planowanej inwestycji budowlanej w określonym czasie oraz przy ograniczonych zasobach finansowych⁵⁴.

Kwestią kluczową jest fakt, że rynek inwestycyjno-budowlany to niezbędna część gospodarki zarówno w Polsce, jak i na świecie. Oferta usług budowlanych, materiałów do budowy czy urządzeń budowlanych oraz przede wszystkim czynnik ludzki (z wykwalifikowaną kadrą) to podstawowe czynniki wzrostu i rozwoju gospodarczego.

Jednym z aspektów realizacji równomiernego rozwoju rynku inwestycyjno-budowlanego, w tym też rozwoju przedsiębiorstwa budowlanego jest ukierunkowanie na działania skuteczne,

51 W. Kowal, Skuteczność i efektywność…op.cit., s. 17.

52 M. Wirkus, R. Trzciński, Skuteczne zarządzanie roszczeniami w budownictwie, „Budownictwo i Inżynieria Środowiska”, 2011, nr 2, s. 685.

53 Ibidem.

54 M., Połoński (red.), Proces inwestycyjny i eksploatacja obiektów budowlanych, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2008, s. 9.

sprawne i efektywne. „Powinny one przyświecać realizacji przedsięwzięć budowalnych, które są identyfikowane jako złożone i wieloetapowe procesy realizowane przez specjalistów z różnych dziedzin, dyscyplin i specjalności. Prowadzone analizy i prace studialne, koncepcyjne, organizacja i wykonywanie robót na placu budowy następują kolejno po sobie.

Jednak w procesie, w pracach studialnych i podczas przygotowania koncepcyjnego ze względu na powstawanie coraz bardziej szczegółowego zbioru informacji i danych może wystąpić konieczność powtórzenia lub weryfikacji wykonanych wcześniej opracowań. Jest to skończony ciąg czynności ze sprzężeniami zwrotnymi, realizowany w celu optymalnego lub racjonalnego zaspokojenia potrzeb inwestora i użytkowników”⁵⁵. W tym celu przestrzeń skuteczności w budownictwie jest optymalna, aby w złożonym budowlanym procesie inwestycyjnym osiągnąć skutecznie cel, zaspokoić potrzeby inwestora (często nazywany też klientem lub usługodawcą) i potencjalnych użytkowników.

Zakres rozumienia skuteczności w budownictwie można zawęzić do stopnia osiągania celu. Oznacza to ostateczne zbudowanie (zrealizowanie) zaprojektowanego obiektu budowlanego (rys. 1.7.). Efekty z punktu widzenia inwestora i potencjalnych użytkowników to wybudowany obiekt określonej funkcji użytkowej. Następnie efekt z punktu widzenia przedsiębiorstwa budowlanego świadczącego usługi inwestycyjno-budowlane przejawia się w postaci wykonania wszystkich robót w zaplanowanym terminie o założonym poziomie jakości wykonania. W zakresie definicji usług inwestycyjno-budowalnych⁵⁶ jest to „szereg prac i czynności związanych z realizacją przedsięwzięcia inwestycyjnego, składającego się z wielu etapów realizacyjnych”.

Rysunek 1.7. Interpretacja skuteczności w budownictwie

Źródło: opracowanie własne.

55 T. Kasprowicz, Proces analizy koncepcyjnej, projektowania, organizacji i realizacji przedsięwzięć budowalnych, „Czasopismo Techniczne. Budownictwo”, 2010, vol. 2, s. 181.

56 Tę kwestię rozwinięto w rozdziale drugim pracy.

DETERMINANTY SKUTECZNOŚCI

PROCES INWESTYCYJNY

CEL

SK U T E CZ N O ŚĆ

Proces inwestycyjny w kontekście sprawności można interpretować – zdaniem autora – jako analizę skutków stosunku wejścia do wyjścia (rys. 1.8.). Innymi słowy, podczas procesu w budownictwie występuje poziom wyjścia z zakończonego procesu w stosunku do wejścia.

Sprawność z perspektywy inwestora oznacza szybkość, rzetelność, elastyczność utrzymania się w założonym budżecie. Z kolei z punktu widzenia przedsiębiorstwa świadczącego usługi inwestycyjno-budowlane jest to opłacalność inwestycji, rentowność czy wydajność. Sprawność wyraża więc stosunkiem wejścia (nakłady) do wyjścia (efekty) procesu inwestycyjnego.

Rysunek 1.8. Interpretacja sprawności w budownictwie

Źródło: opracowanie własne.

Termin „efektywność” w odniesieniu do rynku inwestycyjno-budowlanego często jest rozumiany jako efektywność gospodarowania. „Osiągnięcie satysfakcjonującego poziomu efektywności gospodarowania wymaga odpowiedniego planowania, monitorowania, analizy i oceny realizowanych działań, aby uzyskać korzyści z posiadanych zasobów. Jest to wypadkową odziaływania czterech czynników: klientów, produktu, procesów i zasobów, które stanowią system wzajemnych zależności i kształtujących działalność przedsiębiorstwa i w rezultacie przyczyniają się do uzupełnienia wartości dodanej”⁵⁷. Według E. Głodzińskiego

„gospodarowanie dotyczy racjonalnego wykorzystania własnych zasobów organizacji oraz wskazuje, że termin efektywność ekonomiczna uwzględnia wszystkie wykorzystane nakłady, nie muszą one przynależeć do organizacji. Z drugiej strony rezultaty gospodarowania mogą mieć postać zarówno wymierną jak i niewymierna. To odróżnia efektywność gospodarowania od efektywności ekonomicznej, która ma w pełni mierzalny charakter, ponieważ opisuje

57 K. Kowalska, Efektywność procesów logistycznych, [w:] K. Kowalska, S. Markusik (red.), Sprawność i efektywność zarządzania łańcuchem dostaw, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Dąbrowa Górnicza 2011, s. 238.

PROCES INWESTYCYJNY Stan na

wejściu Stan na

wyjściu

Sprawność

sytuację ekonomiczną organizacji lub jej wybranych jednostek”⁵⁸. Dodatkowo wyróżnia efektywność ekonomiczną i efektywność pozaekonomiczną (rys. 1.9.).

Rysunek 1.9. Efektywność ekonomiczna i pozaekonomiczna

Źródło: E. Głodziński, Efektywność…op.cit., s. 53.

W początkowych etapach realizacji projektu klient określa potrzeby i oczekiwania, z czym wiąże się potrzeba zmiany treści umowy oraz zwiększenie zakresu świadczonych usług.

Zamawiający musi wówczas liczyć z dodatkowym zobowiązaniem do zapłaty (claims), ponieważ te zmiany ustaleń kontraktu powodują powstanie nieprzewidywalnych wcześniej kosztów, które poniesie wykonawca. Mogą one także generować opóźnienia w realizacji harmonogramu⁵⁹.

Kontynuując rozważania związane z rynkiem inwestycyjno-budowlanym należy zwrócić uwagę na produktywność i wydajność. Zgodnie z poglądem E. Pellicer⁶⁰ wzrost produktywności i wydajności procesów budowlanych prowadzi do ograniczenia kosztów

58 E. Głodziński, Efektywność…op.cit., s. 53.

59 M. Wirkus, R. Trzciński, Skuteczne zarządzanie… op.cit., s. 685.

60 E. Pellicer, V. Yepes, J.M.C Teixeira, H. Moura, J. Catala, Zarządzanie budową, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2009, s. 83.

Efektywność

Pozaekonomiczna Ekonomiczna

 jest charakteryzowana za pomocą rezultatów i nakładów,

 wymaga jednoczesnej wymierności ilościowej i wartościowej zarówno rezultatów, jak i nakładów,

 umożliwia wycenę osiągniecie efektów i wykorzystywanych nakładów na bazie jednostek pieniężnych,

 prezentuje wskaźnik w postaci względnej lub bezwzględnej z wykorzystaniem rezultatów i nakładów,

 ma zastosowanie przede wszystkim na potrzeby analizy i oceny działań, procesów czy projektów o charakterze gospodarczym,

 umożliwia bezpośrednie lub pośrednie określenie wpływu nakładów i rezultatów na sytuację ekonomiczną badanego obiektu.

 jest charakteryzowana za pomocą rezultatów i nakładów,

 wymaga jednocześnie wymierności ilościowej i wartościowej zarówno rezultatów, jak i nakładów,

 nie jest możliwa wiarygodna wycena osiągniętych efektów i/lub wykorzystanych nakładów na bazie jednostek pieniężnych,

 prezentuje wskaźnik w postaci względnej lub bezwzględnej z wykorzystaniem rezultatów i nakładów,

 ma zastosowanie na potrzeby analizy i oceny działań, procesów czy projektów o charakterze gospodarczym i niegospodarczym,

 nie umożliwia w sposób bezpośredni określenie wpływu nakładów bądź rezultatów na sytuację ekonomiczną badanego obiektu.

czasu, zwiększając długoterminową konkurencyjność firmy budowlanej. Produktywność to relacja między towarami i usługami wytworzonymi, a wykorzystanymi zasobami. Koncepcja ta ma znaczenie kluczowe dla rozwoju jakiejkolwiek działalności biznesowej, ponieważ bez produktywności nie można wygrać z konkurencją. Produktywność w sensie gospodarczym, szerszym, definiuje się jako sprawność, z jaką gospodarka wykorzystuje dostępne zasoby do wytworzenia produktu krajowego (towary i usługi). Na poziomie krajowym produktywność jest głównym wyznacznikiem poziomu życia, aktywności gospodarczej i dobrobytu obywateli⁶¹. Podnoszenie produktywności jest ważne, gdyż przyczynia się do zmniejszenia ubóstwa, a także do wzrostu możliwości finansowania takich usług, jak edukacja, opieka zdrowotna czy programy społeczne i środowiskowe⁶².

Produktywność jest też miernikiem dobrze charakteryzującym działalność operacyjną przedsiębiorstwa, a zwłaszcza efektywność wykorzystania wszystkich zasobów będących w jego dyspozycji. „Obserwacja i analiza produktywności w przedsiębiorstwie umożliwia ocenę wyników osiąganych przez firmę w porównaniu z innymi firmami oraz sformułować programy poprawy produktywności⁶³. Pojęcie to można rozpatrywać w dwóch aspektach⁶⁴:

a) technicznym jako miarę efektywności działania organizacji, wyrażoną stosunkiem wielkości produkcji wytworzonej i sprzedanej w danym okresie do ilości wykorzystywanych lub zużytych zasobów wejściowych (kapitału, pracy, materiałów, energii),

b) ekonomiczno-społecznym jako sposób myślenia ukierunkowany na postęp, wyrażony w organizowaniu i wspieraniu wszelkiego rodzaju przedsięwzięć, mających na celu ciągłe podnoszenie efektywności działania organizacji, poprawiania jej pozycji rynkowej oraz zwiększania zadowolenia pracowników z warunków pracy i poziomu życia.

Ponadto celem produktywności w przedsiębiorstwie jest dynamizacja efektywności gospodarowania, osiąganie potrzebnej przewagi konkurencyjnej na rynkach krajowych i międzynarodowych, a przede wszystkim przyczynianie się do uwzględniania potrzeb pracownika. Należy przy tym pamiętać, że głównym podmiotem produktywności jest człowiek,

61 Ł. Arendt, E. Kryńska (red.), Technologie informacyjne i komunikacyjne a produktywność w Polsce i krajach Europy Środkowo-Wschodniej, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2015, s. 14.

62 W.J. Baumol, A.S. Blinder, Economics: Principles and Policy, South-Western College Pub, Cincinnati 2011;

Ł. Arendt, E. Kryńska (red.), Technologie informacyjne i komunikacyjne a produktywność w Polsce i krajach Europy Środkowo-Wschodniej, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2015, s. 14.

63 T. Tokarski, Produktywność pracy w Polsce i w krajach Unii Europejskiej. Trajektorie rozwojowe w latach 1990-2004 oraz przewidywania na przyszłość, [w:] A. Krajewska (red.). Koszty i produktywność pracy w Polsce w kontekście integracji z Unią Europejską, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2007, s. 176.

64 S. Lis (red.), Vademecum produktywności, Placet, Warszawa 1999, s. 36.

jego potencjał twórczy do ciągłej innowacji wyrobów lub usług, procesów produkcyjnych, organizacji i kultury pracy⁶⁵. Na rynku inwestycyjno-budowlanym wzrost produktywności to głównie szybsze terminy realizacji inwestycji budowlanych oraz w konsekwencji wzrost płac⁶⁶. Warunkiem zwiększenia produktywności jest wprowadzanie i stosowanie m.in. nowych technologii.

Ważnym aspektem funkcjonowania rynku inwestycyjno-budowlanego jest także reagowanie na dynamicznie zmieniające się otoczenie oraz rodzaj i zakres tych przeobrażeń.

W dobie rozwoju technologicznego, obserwuje się, zarówno w skali mikro i makro zmiany, które wpływają na budownictwo oraz rynek inwestycyjno-budowlany. Wymuszają one ewolucję zachowań i funkcjonowania przedsiębiorstw budowlanych. Zmiana bowiem będąca immanentną częścią organizacji warunkuje jej rozwój. Jednakże do osiągnięcia pewnych standardów działania konieczne jest utrwalenie nowych zasad funkcjonowania, wypracowanie pewnego rodzaju rutyn organizacyjnych, które z biegiem czasu czasem ulegają modyfikacji⁶⁷. Ponadto, „jeden z paradoksów zarządzania polega na tym, że aby osiągnąć naturalny cel związany z trwaniem organizacji, musi ona podejmować zmiany, które stają się niejako ceną, jaką firma zmuszona jest zapłacić za możliwość kontynuowania swojego działania w warunkach dynamicznego i nieprzewidywalnego otoczenia”⁶⁸. Konieczne zatem staje się spojrzenie na proces ewolucji w sposób kompleksowy, nieograniczający się tylko do traktowania zmiany jako określonego projektu, który ma być wdrożony w organizacji, ale uwzględniający zagadnienia związane z mechanizmami ewolucji, których zrozumienie ułatwić może ich skuteczną realizację w przedsiębiorstwie⁶⁹.

Jak doprecyzowuje K. Czop koniecznym krokiem jest „rozszerzenie perspektywy postrzegania zjawiska zmiany i włączenie do pola analiz dynamicznego zasobu, jakim jest zdolność organizacji do zmian. Zdolność organizacji do ewolucji obejmuje skuteczne zarządzanie zarówno pojedynczymi przedsięwzięciami zmian, jak i zmianami realizowanymi równolegle czy też sekwencyjnie. Odnosi się ona do różnych typów i form zmian zachodzących w organizacji”⁷⁰. Natomiast W.Q. Judge oraz D. Elenkow zmianę rozpatrują pod kątem

65 J.A. Donarski, Rozwój ruchu produktywności w Polsce. Wizja nowej kultury pracy, Wydawnictwo Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 1999, s. 65.

66 N. Van Tam, N. Quoc Toan, D. Tuan Hai, N. Le Dinh Quy, Critical factors affecting construction labor productivity: A comparison between perceptions of project managers and contractors, Cogent Business

& Management, 2021, no. 1863303, s. 1-17.

67 K. Czop, Wprowadzanie zmian w organizacji – nowe perspektywy i wyzwania dla współczesnych menedżerów,

„Roczniki Ekonomii i Zarządzania”, 2016, nr 2, tom 8 (44), s. 69.

68 G. Osbert-Pociecha, Zdolność organizacji do zmian jako siła sprawcza elastyczności organizacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2011, s. 7.

69 Czop K., Wprowadzanie zmian…op.cit., s. 70.

70 Ibidem, s. 71.

dynamicznej zdolności organizacyjnej, która integruje zdolności przedsiębiorstwa do nowych wyzwań, też zagrożeń oraz daje szanse tworzenia nowych zdolności i argumentów do zmian⁷¹: a) wiarygodne przywództwo – zdolność kierownictwa do zdobycia zaufania pozostałych pracowników oraz wskazania członkom organizacji drogi do osiągnięcia wspólnych celów;

b) zaufanie zwolenników – zdolność pracowników do konstruktywnego sprzeciwu, a także podążania nową ścieżką zalecaną przez liderów;

c) utalentowani mistrzowie – zdolność organizacji do przyciągania, utrzymania oraz upełnomocnienia liderów zmian;

d) zaangażowanie menedżerów średniego szczebla – zdolność kierowników średniego szczebla do tworzenia pomostu między naczelnym kierownictwem a pozostałymi pracownikami;

e) kultura innowacyjna – zdolność organizacji do ustanowienia norm innowacyjności i zachęcenia do podejmowania innowacyjnych aktywności;

f) kultura odpowiedzialności – zdolność organizacji do starannego zarządzania zasobami i realizowania zadań w ustalonych terminach;

g) efektywna komunikacja – zdolność organizacji do komunikacji pionowo, poziomo, jak również z klientem;

h) „sposób myślenia” – zdolność organizacji do skupiania się na przyczynach zjawisk i osiąganych rezultatach oraz rozpoznawanie takich współzależności wewnątrz i na zewnątrz organizacji.

Na rynku inwestycyjno-budowlanym, zgadzając się z podejściem koncepcyjnym, z P. Klarnerem, G. Probstem oraz R. Soparnotem, zmiana może odbywać się przez adaptację polegającą na dostosowaniu się do ewolucji zachodzących w otoczeniu oraz przez proaktywne działania związane z wyborami strategicznymi i wpływem organizacji na otoczenie, w którym ona funkcjonuje⁷².