3. WyNIkI BaDań, cZęść aNalItycZNa
3.3. p lony roślin
3.3.3. Rzepak
W przeprowadzonej analizie zmienności dla plonów nasion rzepaku, stwier-dzono istotny wpływ głównego czynnika doświadczalnego w kształtowaniu różnic pomiędzy obiektami w zależności od lat badań. W okresie 4 lat badań istotne zróż-nicowanie plonów rzepaku pomiędzy obiektami nawożonymi stwierdzono tylko w 2005 roku (ryc. 16). Plon nasion otrzymany w wymienionym roku w stanowisku ze zredukowana dawką fosforu do 25%, był istotnie mniejszy w porównaniu z wa-riantem bez nawożenia fosforem (OP), a także różnił się statystycznie od obiektów nawozowych. W pozostałych latach podobnie jak w przypadku pszenicy, zróżnico-wanie obiektowe sprowadzało się głównie do istotności kontrastu: obiekt kontroli absolutnej (bez nawożenia NPK) względem obiektów nawożonych.
Ryc. 16. Plon nasion rzepaku, t·ha-1 Fig. 16. Yield of oilseed rape, t·ha-1
3.3.4. Burak cukrowy
Spośród testowych roślin burak cukrowy były jedyną grupą reagującą istotnie na działanie wszystkich efektów głównych: lat, miejscowości i obiektów nawozowych oraz stwierdzono także istotność współdziałań lata*miejscowości, obiekty*miejscowości, obiekty*lata. Niezależnie od miejscowości największe plony buraków cukrowych otrzymano w 2002 roku i w porównaniu do średnich plonów z 4 lat wzrost ten w Wieszczyczynie wynosił 26%, natomiast w dwóch pozostałych
miejscowościach średnio 11%. Plony korzeni buraków cukrowych w zależności od zastosowanej dawki fosforu wykazały istotne zróżnicowanie w poszczególnych latach badań i miejscowościach (ryc. 17, 18, 19). Spadek plonów na kontroli absolutnej w stosunku do średnich plonów z 4 lat był zróżnicowany w zależności od miejscowości i największy stwierdzono w Wieszczyczynie (34%), następnie Ziemięcinie (20%), a najsłabiej na brak nawożenia mineralnego reagowały rośliny uprawiane w Bodzewie (18%). W ostatnich dwóch wymienionych miejscowościach plony korzeni buraków na kontroli absolutnej były większe w porównaniu do średnich plonów uzyskiwanych w tym okresie w Polsce, co jednoczesnie potwierdza dużą produktywność wybranych stanowisk. Porównując średnie plony buraków cukrowych w badanych miejscowościach stwierdzono, że obiekty zlokalizowane w Wieszczycznie i Ziemięcinie charakteryzowały się podobną reakcją na działanie głównego czynnika doświadczalnego. W obu miejscowościach niezależnie od lat badań nawożenie fosforem w dawce zredukowanej do 25% i 50% P względem dawki optymalnej, gwarantowało uzyskanie maksymalnego plonu korzeni. W Bodzewie natomiast w zależności od lat badań, stwierdzono znacznie większe zróżnicowanie plonów korzeni pomiędzy obiektami. W porównaniu do wariantu bez nawożenia fosforem (0P), istotny wzrost plonu buraków stwierdzono tylko w 2003 roku w stanowisku, w którym zastosowano 25% dawki fosforu. Natomiast w 2005 roku największe plony korzeni otrzymano w wariancie bez nawożenia fosforem OP oraz w stanowisku z dawką fosforu zmniejszoną do 25% P.
Ryc. 17. Plon korzeni buraków cukrowych w miejscowości Wieszczyczyn, t·ha-1 Fig. 17. Yield of sugar beet roots in Wieszczyczyn site, t·ha-1
Ryc. 18. Plon korzeni buraków cukrowych w miejscowości Bodzewo, t·ha-1 Fig. 18. Yield of sugar beet roots in Bodzewo site, t·ha-1
Ryc. 19. Plon korzeni buraków cukrowych w miejscowości Ziemięcin, t·ha-1 Fig. 19. Yield of sugar beet roots in Ziemięcin site, t·ha-1
Współdziałanie czynników losowych (lata*miejscowości) wyrażało się zbliżo-nymi plonami korzeni buraków w latach 2003-2004 we wszystkich analizowanych miejscowościach oraz istotnie większymi plonami w 2002 roku. W porównaniu do średnich plonów z 4 lat wzrost uzyskanych plonów buraków w 2002 roku kształto-wał się w przedziale od 36% w Wieszczyczynie do 12% w Bodzewie i Ziemięcinie.
3.4. jakość technologiczna roślin.
3.4.1. Pszenica
Analiza jakościowa zbóż obejmowała trzy cechy: zawartość białka, zawartość glutenu i wyrównanie ziarniaków. Przeprowadzona analiza wariancji dla zawartości białka wykazała istotność wpływu tylko czynników losowych tj. lat i miejscowości, a także istotność ich współdziałania. Nie odnotowano natomiast istotnego wpływu głównego czynnika doświadczalnego w kształtowaniu zmienności badanej cechy.
Niezależnie od lat badań zróżnicowanie obiektowe sprowadzało się głównie do istotności kontrastu: obiekt kontroli absolutnej (bez nawożenia NPK) względem po-zostałych wariantów (tab. 9). Porównując średnie zawartości białka w poszczegól-nych latach i miejscowościach najmniejsze wartości odnotowano w Wieszczyczynie i Ziemięcinie. Niska zawartość białka w ziarnie pszenicy uprawianej Wieszczyczy-nie w porównaniu do pozostałych miejscowości wynikała z uprawianej odmiany ogólnoużytkowej, podczas gdy w pozostałych punktach doświadczalnych uprawia-no odmianę jakościową. Natomiast niska zawartość białka w ziarniakach pszenicy z Ziemięcina była konsekwencją efektu rozcieńczenia spowodowanego dużym plo-nem ziarna. Szczegółowa analiza zawartości białka prowadzona w kolejnych latach badań wykazała najmniejszą zawartość białka w ziarnie w Wieszczyczynie w 2005 roku oraz w Ziemięcinie w 2004 poniżej 12%, natomiast najwięcej białka akumulo-wało ziarno pszenicy w Bodzewie (Aneks, Tab 3). W pozostałych latach badań nie-zależnie od punktu doświadczalnego zawartości białka w ziarnie przekraczała 13%.
Współdziałanie lat i miejscowości przejawiało się tym, że największe wahania w zawartości białka odnotowano w Ziemięcinie i różnice w latach badań kształtowały się od 11,6% do 15,2%, natomiast najbardziej wyrównane i zarazem wysokie zawar-tości badanej cechy stwierdzono w Bodzewie z wyjątkiem roku 2002. (Aneks, Tab 3). Obiekty nawożone superfosfatem i częściowo zakwaszonym fosforytem (PAPR) istotnie różniły się tylko w przypadku pszenicy uprawianej w Brodach.
Zawartość glutenu wykazała liniowy udowodniony związek z zawartością biał-ka ogólnego (ryc. 20) i podlegała podobnym zależnościom. Uzysbiał-kanie zawartości glutenu na poziomie 26% wymagało akumulacji, co najmniej 12,4% białka w ziar-nie, natomiast do otrzymania 30% glutenu niezbędna była zawartość 13,8% białka.
Największe zróżnicowanie zawartości glutenu stwierdzono w dwóch punktach do-świadczalnych tj. Wieszczyczyn i Ziemięcin. W wymienionych miejscowościach za-znaczyła się największa zmienność zawartości białka, a w konsekwencji i zawartości
glutenu. Niezależnie od obiektu oraz miejscowości otrzymane ziarno pod względem zawartości białka i glutenu spełniało wymagane normy jakościowe (wymagana mi-nimalna zawartość białka to 11,5% i glutenu 26%).
Ryc. 20. Zawartość glutenu w ziarnie jako funkcja zawartości białka Fig. 20. Gluten content in grain as a function of protein content
Kolejną ocenianą cechą jakościową pszenicy było wyrównanie ziarna, które po-dobnie jak omawiane powyżej cechy było również istotnie kształtowane przez czyn-niki losowe. Ponadto stwierdzono istotność współdziałania czynników losowych lata*miejscowości. Wyrównanie ziarna w większości obiektów doświadczalnych przedstawiało się powyżej wartości normatywnej (> 75%) i najbardziej wyrównane ziarniaki miała pszenica uprawiana w Brodach, natomiast brak stabilności analizo-wanego parametru odnotowano w Bodzewie. Małe wyrównanie ziarniaków wskazu-je na dużą wrażliwość na warunki pogodowe w fazie nalewania ziarna. Szczególnie niekorzystne dla tej ostatniej miejscowości były lata 2003 i 2005, gdyż pomimo spełnienia norm jakościowych (Jurga, 1998) dotyczących zawartości glutenu i biał-ka, brak wyrównania ziarna dyskwalifikował jego przydatność do celów młynar-skich.
Tabela 9. Wpływ nawożenia fosforem na jakość technologiczną ziarna.
Table 9. The effect of phosphorus fertilization on technological quality grain win-ter wheat
Gluten content 24,16 34,31 33,53 34,45 35,10 33,86 1,24 Białko %
Protein % 11,70 15,35 15,06 15,35 15,64 15,17 0,45 Wyrównanie ziarna
% Uniformity of grain 94,50 92,93 92,70 93,1 92,65 93,15 1,70
Wieszczyczyn
Gluten %
Gluten content 18,10 26,81 27,35 27,10 27,85 27,01 1,14 Białko %
Protein % 9,36 12,60 12,64 12,70 12,70 12,68 0,30 Wyrównanie ziarna %
Uniformity of grain 84,04 82,25 79,23 80,40 80,45 80,14 2,66
Bodzewo
Gluten %
Gluten content 25,92 37,80 35,64 37,66 37,07 35,40 3,30 Białko %
Protein % 12,38 16,72 15,86 16,65 16,43 16,70 0,58 Wyrównanie ziarna %
Uniformity of grain 79,06 75,08 75,85 76,44 75,48 76,04 1,19
Ziemięcin
Gluten %
Gluten content 21,09 29,73 28,53 27,80 29,23 28,11 1,92 Białko %
Protein % 10,62 13,87 13,40 13,45 13,70 13,30 0,76 Wyrównanie ziarna %
Uniformity of grain 88,30 81,55 87,14 87,0 86,62 87,30 3,60
3.4.2. Rzepak
Podstawowym kryterium w ocenie jakości technologicznej nasion rzepaku jest zawartość białka i tłuszczu. Przeprowadzona analiza wariancji dla wyznaczonych cech wykazała istotność wpływu obu czynników doświadczalnych oraz istotność współdziałania obiekty*lata w kształtowaniu ich zmienności.
Niezależnie od roku badań nawożenie mineralne zmniejszało zawartość tłusz-czu w nasionach rzepaku (ryc. 21). Zróżnicowanie obiektowe sprowadzało się głów-nie do istotności kontrastu: obiekt kontroli absolutnej (bez nawożenia NPK) do po-zostałych obiektów. Największy spadek zawartości tłuszczu w stosunku do obiektu bez nawożenia fosforem OP (nawożony azotem i potasem) zanotowano w 2003 roku i wynosił 6,5 %. W obrębie obiektów nawożonych nie stwierdzono istotnych różnic w zawartościach tłuszczu.
Ryc. 21. Zawartość tłuszczu w nasionach rzepaku, % Fig. 21. Fat content in seeds oilseed rape, %
Zarówno w porównaniu do obiektu kontrolnego (OP) oraz kontroli absolutnej, nawożenie fosforem istotnie zwiększało zawartość białka w nasionach rzepaku (ryc.
22). Jedynie w 2004 roku zróżnicowanie obiektowe sprowadzało się głównie do istotności kontrastu: obiekt kontroli absolutnej (bez nawożenia NPK) względem po-zostałych obiektów. Największy wzrost zawartości białka w porównaniu do warian-tu bez nawożenia fosforem (OP) otrzymano w stanowisku ze zredukowaną dawką fosforu do 50%.
Ryc. 22. Zawartość białka w nasionach rzepaku, % Fig. 22. Protein content in oilseed rape, %
3.4.3. Buraki cukrowe
3.4.3.1. Plon cukru technologicznego
Podobnie jak w przypadku plonów korzeni buraków cukrowych, plon cukru technologicznego był także istotnie zróżnicowany przez wszystkie czynniki do-świadczalne. Analiza wariancji niezależnie od lat i miejscowości wykazała najwięk-sze plony cukru dla buraków nawożonych dawką fosforu w przedziale 25-50%.
Dalszy wzrost poziomu nawożenia fosforem nie miał istotnego wpływu na wzrost plonu cukru technologicznego (ryc. 23). W miejscowościach Bodzewo i Ziemięcin najlepsze efekty produkcyjne buraków cukrowych w postaci plonu cukru uzyska-no po zastosowaniu dawki fosforu zredukowanej do 25% względem optymalnych potrzeb pokarmowych, natomiast w Wieszczyczynie maksymalny plon cukru tech-nologicznego gwarantował poziom nawożenia fosforem obniżony do 50%. Obiekty nawożone superfosfatem i częściowo zakwaszonym fosforytem (PAPR) różniły się istotnie wytworzonym plonem cukru technologicznego tylko w Bodzewie.
W odróżnieniu od plonu cukru technologicznego analiza wariancji nie wykaza-ła istotnego wpływu zróżnicowanych dawek fosforu na parametry technologiczne buraków takie jak: polaryzacja, sód, potas oraz straty przerobowe. Spośród analizo-wanych parametrów jakościowych istotną różnicę odnotowano tylko w przypadku azotu α-aminowego. Zawartość azotu α-aminowego w korzeniach buraków upra-wianych w Bodzewie była istotnie większa od zawartości otrzymanych w dwóch
pozostałych miejscowościach, czyli oznacza to, że azot nie był w pełni efektywnie wykorzystany. Wysoka zawartość N α-aminowego na obiekcie kontrolnym wskazu-je na duże rezerwy składnika w trakcie zbioru. Pod wpływem nawożenia fosforem odnotowano tendencję do wzrostu zawartości cukru, ale tylko w burakach w Zie-mięcinie. Minimalna dawka fosforu (25% P) w porównaniu do obiektu kontrolne-go (OP), powodowała wzrost polaryzacji o 0,5 %. Średnie wartości analizowanych parametrów decydujących o wartości technologicznej buraków przedstawia tabela 10. Ponadto w Wieszczyczynie i Bodzewie pod wpływem nawożenia fosforem za-obserwowano tendencję do spadku wartości strat przerobowych.
Ryc. 23. Plon cukru technologicznego, t·ha-1 Fig. 23. Yield of recoverable sugar, t·ha-1
Tabela 10. Średnia zawartość cukru i substancji melasotworczych w korzeniach buraków w świeżej masie
Table 10. Content of sugar and melassogenic substance concentration in fresh storage roots
Absolut control 17,7 10,32 40,1 4,3
0 P 18,1 14,0 43,7 4,9 1,862,02
25% P 17,9 13,7 38,8 4,7 1,94
50% P 17,9 14,8 4,7 4,7 1,95
100% P 18,2 12,4 4,7 4,8 1,91
100%P jako
PAPR 18,1 13,7 41,0 4,9 1,96
Średnia
Mean 17,9 13,2 41,5 4,7 1,9
Bodzewo Kontrola abso-lutna
Absolut control 19,8 12,60 40,1 4,3 1,86
0 P 18,4 30,4 44,6 7,1 2,21
25% P 18,6 29,1 37,5 7,6 2,03
50% P 19,0 30,8 41,2 8,4 2,10
100% P 18,3 28,1 42,3 7,1 2,12
100%P jako
PAPR 18,9 29,6 40,8 6,8 2,13
Średnia
Mean 18,8 29,5 41,1 6,8 2,1
Ziemięcin
Kontrola absolutna
Absolut control 18,2 10,3 32,8 5,0 1,75
0 P 17,9 10,2 31,6 3,9 1,70
25% P 18,4 14,3 36,1 5,4 1,88
50% P 18,1 11,4 30,6 4,3 1,71
100% P 18,3 15,2 39,8 5,6 1,93
100%P jako
PAPR 18,1 11,3 30,3 4,3 1,73
Średnia
Mean 18,2 12,1 33,5 4,8 1,8
3.5. Zawartość fosforu w roślinach
Zawartość fosforu w testowanych roślinach oznaczono w trzech terminach.
Pierwszy zgodnie z przyjętymi standardami (Bergmann 1992) odpowiadał fazie strzelania w źdźbło zbóż, rozety liściowej rzepaku, 6-u w pełni rozwiniętych liści buraków, drugi termin w zależności od grupy uprawianej rośliny przypadał na fazę kwitnienia (zboża i rzepak), natomiast trzeci termin na fazę dojrzałości pełnej.
W pierwszym terminie pobrania roślin zawartość fosforu była istotnie zróżni-cowana w zależności od analizowanej rośliny, lat badań oraz lokalizacji uprawy.
Porównując średnie wartości z 4 lat, brak istotnego zróżnicowania w zawartości składnika pomiędzy obiektami stwierdzono tylko w przypadku buraków uprawia-nych w Bodzewie i w Wieszczyczynie (tab. 11). Spośród testowauprawia-nych grup roślin rzepak odznaczał się największą zawartością fosforu w liściach i w porównaniu do wartości granicznych wyznaczonych przez Bergmanna, zawartość składnika kształ-towała się powyżej wartości minimalnej. Zawartość fosforu w liściach pszenicy w fazie krytycznej była istotnie zróżnicowana przez działanie głównego czynnika do-świadczalnego jak również pomiędzy miejscowościami. Największą koncentrację P w liściach stwierdzono w roślinach pszenicy uprawianej w Brodach, natomiast najmniej składnika akumulowały rośliny z Bodzewa.
W trakcie wegetacji roślin zarówno na kontroli absolutnej jak i obiektach nawo-żonych zawartość fosforu w roślinach systematycznie się zmniejszała. Zawartość fosforu w fazie kwitnienia zbóż była zróżnicowana w zależności od analizowane-go organu jak również pomiędzy miejscowościami (tab. 12). Najwyższą zawartość składnika w liściach stwierdzono w przypadku pszenicy uprawianej w Brodach i Ziemięcinie. W dwóch pozostałych miejscowościach zawartości fosforu w liściach były zbliżone i zróżnicowanie obiektowe sprowadzało się głównie do istotności kon-trastu: obiekt kontroli absolutnej (bez nawożenia NPK) do pozostałych obiektów.
Forma zastosowanego nawozu fosforowego nie miała istotnego wpływu na kształto-wanie różnic zawartość składnika w analizowanych organach. Zmniejszanie zawar-tości fosforu w organach wegetatywnych wiązało się z przemieszczeniem składnika do kłosów, a następnie jego akumulacją w ziarnie.
Zawartość fosforu w liściach buraków cukrowych w fazie krytycznej podobnie jak w przypadku zbóż wykazała istotną zmienność zależnie od lat badań i miejsco-wości. Najwyższą zawartość fosforu niezależnie od lat badań stwierdzono w liściach buraków uprawianych w Bodzewie, natomiast najmniej składnika akumulowały ro-śliny uprawiane w Wieszczyczynie.
W fazie kwitnienia rzepaku zawartości fosforu w analizowanych organach (li-ście, pędy) były porównywalne i istotnie różniły się względem kontroli absolutnej, a także pomiędzy obiektami nawożonymi superfosfatem (100% P) i częściowo za-kwaszonym fosforytem (PAPR). Istotnie więcej fosforu akumulowały rośliny nawo-żone superfosfatem niż fosforytem.
Poziom nawożenia fosforem istotnie różnicował zawartość składnika w ziarnie pszenicy uprawianej w Brodach i Bodzewie (tab. 13). Istotnie największy wzrost zawartości składnika w ziarnie pszenicy uprawianej w wymienionych miejsco-wościach stwierdzono w wariancie optymalnie nawożonym fosforem (100% P). W dwóch pozostałych miejscowościach (Wieszczyczyn, Ziemięcin) najwyższe zawar-tości P w ziarnie stwierdzono na kontroli absolutnej i zawarzawar-tości te istotnie różniły się względem pozostałych wariantów. Niezależnie od zastosowanej dawki i formy fosforu zanotowano istotny spadek zawartości P w ziarnie pszenicy uprawianej w Wieszczyczynie i Ziemięcinie. Poziom nawożenia fosforem nie miał także istotne-go wpływu na zawartość składnika w nasionach rzepaku. Jedynie w wariancie ze zredukowaną do 25% dawką składnika stwierdzono istotnie wyższą zawartość P w nasionach w porównaniu do pozostałych obiektów.
Tabela 11. Średnia zawartość fosforu w testowanych roślinach w fazie krytycznej roślin, % P w suchej masie
Table 11. Phosphorus content in plants in critical stage of plants, % DM
Roślina
Brody 0,351 0,358 0,341 0,351 0,368 0,361 0,017 Wieszczyczyn 0,256 0,307 0,313 0,323 0,325 0,342 0,024 Bodzewo 0,320 0,310 0,326 0,312 0,316 0,300 0,011 Ziemięcin 0,306 0,316 0,344 0,330 0,326 0,330 0,015 Rzepak,
Oilseed
rape Brody 0,440 0,433 0,444 0,430 0,450 0,460 0,020
Buraki cukrowe Sugar beet
Wieszczyczyn 0,280 0,252 0,286 0,266 0,260 0,271 Ni Bodzewo 0,291 0,314 0,314 0,323 0,308 0,320 Ni Ziemięcin 0,307 0,287 0,293 0,283 0,287 0,297 0,011
Tabela 12. Zawartość fosforu w rzepaku i zbożach w fazie kwitnienia, % P w su-chej masie
Table 12. Content of phosphorus of oilseed rape and cereals at flowering stage, % P DM
Roślina
Crop Miejscowość
Site Organ rośliny
Poziom nawożenia P
P level fertilization NIR 0,05 LSD 0,05 Kontrola
abso-lutna Absolut
control
0P 25%P 50%P 100%P PAPR
Pszenica ozima Winter wheat
Brody Liście 0,237 0,261 0,232 0,258 0,255 0,242 0,016 Źdźbla 0,240 0,264 0,250 0,264 0,266 0,233 0,014
Wieszczy-czyn Liście 0,205 0,201 0,219 0,204 0,260 0,246 0,025 Źdźba 0,154 0,124 0,156 0,154 0,163 0,170 0,019 Bodzewo Liście 0,238 0,218 0,230 0,233 0,242 0,244 ni
Źdźba 0,125 0,144 0,157 0,150 0,161 0,160 0,013 Ziemięcin Liście 0,258 0,243 0,247 0,254 0,245 0,260 0,012 Źdżba 0,151 0,173 0,83 0,180 0,167 0,182 0,011 Rzepak,
Oilseed rape Brody Liście 0,325 0,370 0,359 0,368 0,370 0,352 0,013 Pędy 0,337 0,372 0,354 0,377 0,380 0,314 0,018
Zawartość fosforu w liściach buraków cukrowych była zróżnicowana przez działanie głównego czynnika doświadczalnego jak również przez czynniki losowe.
Najwyższe zawartości fosforu zarówno w liściach jak i w korzeniach stwierdzono w Wieszczyczynie. Nawożenie fosforem nie miało natomiast wpływu na zawartość składnika w liściach i korzeniach buraków w Ziemięcinie. Najwyższą zawartość P w obu organach stwierdzono na kontroli absolutnej.
Tabela 13. Zawartość fosforu w analizowanych organach roślin w fazie zbioru, % P w suchej masie
Table 13. Content of phosphorus in plants technological maturity % P D.M.
Roślina
absolutna 0P 25%P 50%P 100%P PAPR
Pszenica
Grain 0,251 0,265 0,280 0,273 0,267 0,261 0,011 Słoma
Straw 0,092 0,080 0,082 0,088 0,084 0,080 0,008
Wieszczy-czyn
Ziarno
Grain 0,29 0,24 0,26 0,23 0,26 0,24 0,017
Słoma
Straw 0,045 0,042 0,036 0,042 0,042 0,038 ni
Bodzewo
Ziarno
Grain 0,241 0,249 0,246 0,248 0,254 0,248 0,01 Słoma
Straw 0,029 0,033 0,040 0,036 0,034 0,027 0,007
Ziemięcin
Ziarno
Grain 0,30 0,27 0,28 0,29 0,29 0,29 0,012
Słoma
Straw 0,063 0,055 0,052 0,029 0,038 0,044 0,007 Rzepak,
Oilseed
rape Brody Nasiona
Seeds 0,40 0,38 0,41 0,40 0,39 0,39 0,37
Buraki
Leaves 0,210 0,219 0,232 0,206 0,200 0,220 ni Korzenie
Roots 0,130 0,098 0,136 0,113 0,120 0,135 0,013
Bodzewo
Liście
Leaves 0,151 0,139 0,164 0,161 0,162 0,153 0,016 Korzenie
Roots 0,074 0,062 0,077 0,073 0,067 0,067 0,009
Ziemięcin
Liście
leaves 0,150 0,137 0,130 0,137 0,143 0,135 0,015 Korzenie
Roots 0,061 0,062 0,057 0,054 0,058 0,061 ni
3.6. Pobranie fosforu z plonem końcowym roślin.
3.6.1. Zboża
Czynniki losowe (lata i miejscowości) wywierały istotny wpływ na zmienność pobrania fosforu z plonem końcowym ziarna i słomy zbóż. Analiza wariancji wyka-zała także istotność współdziałania: lata*miejscowości. Średnie pobranie fosforu z plonem pszenicy wynosiło 20,4 kg P·ha-1. Uwzględniając czynnik lat, pobranie fo-sforu wzrastało w kierunku 2003<2005<2004<2002, uszeregowanie to z wyjątkiem 2003 roku (najmniejsze plony i najmniejsze pobranie), różniło się od uszeregowania pod względem wielkości plonu (porównanie rys. 11). Istotnie najmniej fosforu aku-mulowała pszenica uprawiana w Bodzewie (16 kg P·ha-1) i wartość ta wynikała ze stosunkowo małych plonów. Współdziałanie lat i miejscowości wykazało względne wyrównane pobranie fosforu w latach badań przez pszenicę uprawianą w Ziemięci-nie i duże różnice w akumulacji składnika przez pszenicę uprawianą w pozostałych miejscowościach (ryc. 24).
Ryc. 24. Całkowite pobranie fosforu przez zboża, kg · ha-1 Fig. 24. Total phosphorus uptake by cereals, kg · ha-1
Istotne różnice w pobraniu fosforu pomiędzy obiektami nawozowymi sprowa-dzały się do kontrastu, obiekt bez nawożenia NPK (kontrola absolutna) i pozostałe obiekty. Brak nawożenia fosforem na tle dobrego zaopatrzenia roślin w azot i potas jak również dawka nawozów fosforowych nie miały w praktyce żadnego wpływu na akumulację fosforu z plonem końcowym zbóż (ryc. 25).
Ryc. 25. Całkowite pobranie fosforu przez zboża w zależności od poziomu nawożenia fosforem, kg P· ha-1
Fig. 25. Total phosphorus uptake by cereals according to phosphorus level fertilization, kg P· ha-1
3.6.2. Rzepak
Całkowita akumulacja fosforu przez rzepak wykazała istotne zróżnicowanie pod wpływem głównego czynnika doświadczalnego, jak również lat badań (rys. 26).
Średnie pobranie fosforu z plonem końcowym rzepaku wynosiło 18,3 kg P · ha-1 (średnia nie uwzględnia obiektów kontroli absolutnej). Najmniejsze całkowite po-branie fosforu odnotowano w roku 2003 i wynikało z małych plonów. Zmienność akumulacji fosforu kształtowała się odmienne w porównaniu do plonów rzepaku otrzymanych w kolejnych latach. Pobranie fosforu w latach badań zwiększało się w kierunku 2003< 2005< 2002 <2004, natomiast szereg wzrostu plonów i przedsta-wiał się odpowiednio: 2003 < 2002 < 2005 < 2004. Porównując obiekty nawożone fosforem, niezależnie od lat badań istotną różnicę w wartościach pobrania fosforu odnotowano zarówno względem kontroli absolutnej jak również pomiędzy obiekta-mi nawożonyobiekta-mi fosforem (ryc. 26). Obiekty nawożone superfosfatem i częściowo zakwaszonym fosforytem (PAPR) różniły się istotnie wielkością pobrania fosforu w 2002 i 2005 roku. W pierwszym roku badań większe całkowite pobranie składnika stwierdzono w stanowisku z superfosfatem, natomiast w 2005 roku istotnie większe pobranie fosforu zanotowano w wariancie z częściowo zakwaszonym fosforytem.
Ryc. 26. Całkowite pobranie fosforu przez rzepak, kg P· ha-1 Fig. 26. Total phosphorus uptake by oilseed rape, kg P· ha-1
3.6.3. Burak cukrowy
Analogicznie jak w przypadku plonów korzeni oraz cukru technologiczne-go, całkowite pobranie fosforu z plonem buraków cukrowych istotnie różnicował zarówno główny czynnik doświadczalny, jak również czynniki losowe. Ponadto zanotowano istotność współdziałania: obiekty*lata, obiekty*miejscowości oraz miejscowości*lata. Średnie pobranie fosforu z plonem buraków cukrowych wyno-siło 17,7 kg P·ha-1 i było najmniejsze w porównaniu z pobraniem składnika P przez pozostałe grupy roślin. Niezależnie od lat badań najwięcej fosforu pobrały bura-ki w Wieszczyczynie i jego wartość była istotnie większa od akumulacji składnika otrzymanego w dwóch pozostałych miejscowościach (ryc. 27). W porównaniu do średniej wartości pobrania składnika w okresie 4 lat, wzrost pobrania fosforu przez buraki cukrowe uprawiane w Wieszczyczynie wynosił 29,5%. W pozostałych dwóch miejscowościach średnie pobranie fosforu kształtowało się na zbliżonym poziomie i wynosiło 15 kg P·ha-1.
Ryc. 27. Całkowite pobranie P przez buraki cukrowe w zależności od poziomu nawożenia fosforem kg P· ha-1
Fig. 27. Total P uptake by sugar beet according to phosphorus level fertilization, kg P· ha-1
Współdziałanie pomiędzy obiektami i miejscowościami wyrażało się istotnym wzrostem akumulacji składnika przez buraki uprawiane w Wieszczyczynie i Bo-dzewie w stanowisku ze zredukowaną dawką fosforu do 25% oraz największym pobraniem fosforu w wariancie kontrolnym (OP) w Ziemięcinie (ryc. 27). Obiekty nawożone superfosfatem i częściowo zakwaszonym fosforytem wykazały istotne zróżnicowanie pobrania fosforu w zależności od miejscowości i istotną statystycznie różnicę udowodniono dla obiektów zlokalizowanych w Wieszczyczynie i Ziemię-cinie. W Wieszczyczynie i Ziemięcinie większe całkowite pobranie fosforu stwier-dzono w stanowisku z częściowo zakwaszonym fosforytem, natomiast w Bodzewie
Współdziałanie pomiędzy obiektami i miejscowościami wyrażało się istotnym wzrostem akumulacji składnika przez buraki uprawiane w Wieszczyczynie i Bo-dzewie w stanowisku ze zredukowaną dawką fosforu do 25% oraz największym pobraniem fosforu w wariancie kontrolnym (OP) w Ziemięcinie (ryc. 27). Obiekty nawożone superfosfatem i częściowo zakwaszonym fosforytem wykazały istotne zróżnicowanie pobrania fosforu w zależności od miejscowości i istotną statystycznie różnicę udowodniono dla obiektów zlokalizowanych w Wieszczyczynie i Ziemię-cinie. W Wieszczyczynie i Ziemięcinie większe całkowite pobranie fosforu stwier-dzono w stanowisku z częściowo zakwaszonym fosforytem, natomiast w Bodzewie