Niniejsza rozprawa zatytułowana Myśl Jana Pawła II. Problematyka – recepcja – obecność w polonistycznym kanonie lektur szkolnych, składająca się z czterech rozdziałów, miała na celu podjęcie kilku zasadniczych wątków. Pierwszym z nich była pozycja literatury religijnej i jej obecność w podręcznikach adresowanych do uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Drugim była rola i wizerunek Kościoła w Polsce przed okresem transformacji i tuż po nim w odniesieniu do papieskiego nauczania. Kolejnym poruszonym problemem stał się odbiór literatury religijnej z uwzględnieniem twórczości Jana Pawła II przez młode pokolenie Polaków urodzonych po 1989 roku. Natomiast ostatnia kwestia dotyczyła istoty biografii w nauczaniu literatury w szkole. Podczas pracy nad wymienioną rozprawą odniosłam się przede wszystkim do dwóch ostatnich dzieł Jana Pawła II, tj. Tryptyku rzymskiego.
Medytacji oraz Pamięci i tożsamości. Rozmów na przełomie tysiącleci. Ponadto sięgnęłam do papieskich encyklik, przemówień czy listów, aby w pełni nakreślić rys światopoglądowy, a tym samym biograficzny autora. Jednoznacznie stwierdziłam, że podczas szkolnej interpretacji jego dzieł oraz w trakcie podejmowania istotnych kwestii z zakresu religii, etyki i moralności, nieodzownym elementem musi być przywołanie chociażby fragmentów biografii Jana Pawła II. Ponieważ, jak sam niejednokrotnie powtarzał rodzina, szkoła, wojna i czasy późniejsze, ukształtowały jego światopogląd i moralność. Dlatego nieuzasadnione byłoby pominięcie biografii podczas analizy problemów poruszanych w obu utworach, głównie w tym ostatnim, wydanym tuż przed śmiercią papieża.
Kolejnym zagadnieniem była sprawa terminologii literatury religijnej i jej pozycji na polskim rynku wydawniczym, jej obecności w życiu publicznym oraz odbiorze przez pokolenie Polaków urodzonych w 1989 roku lub później. Tym samym problem łączy się z mentalnością polskiego społeczeństwa, które inaczej podchodziło do spraw religii przed transformacją, a inaczej tuż po niej. Zagorzała dyskusja, która miała wpływ na podjęcie powyższego problemu badawczego, pojawiła się po podpisaniu projektu nowelizacji Rozporządzenia w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół
zmieniające kanon lektur obowiązkowych w 2007 roku przez ówczesnego Ministra Edukacji Narodowej Romana Giertycha. Jak już nadmieniłam, w kanonie pojawiło się prawie 50 nowych propozycji, w tym książka Jana Pawła II Pamięć i tożsamość.
Rozmowy na przełomie tysiącleci oraz utwór Pawła Zuchniewicza Wujek Karol.
Kapłańskie lata Papieża. Prawdopodobnie nie doszłoby do żadnej zagorzałej dyskusji, gdyby nie fakt, że minister reprezentował dość radykalną w swych poglądach partię i poprzez wprowadzenie kliku książek oscylujących wokół tematyki religijnej, sam doprowadził do ,,sporu o literaturę”. W wielu wywiadach i wypowiedziach, głównie tych, które pojawiały się na stronach internetowych, minister był oskarżany nawet o łamanie konstytucyjnych praw dotyczących wolności wyznaniowej. Niestety podczas tego niepotrzebnego konfliktu ucierpiała tylko i wyłącznie literatura podejmująca tematy religijne. Kolejny raz odsunięto ją na margines, często nazywając zacofaną lub dewocją. Badając ten problem, zwróciłam również uwagę na jeszcze jedną sprawę – światopoglądu polskiego społeczeństwa i jego podejścia wobec Kościoła. Jak wynikało z badań CBOS, którymi zajęłam się w Rozdziale I, Polacy po 1989 roku coraz częściej zaczęli krytykować Kościół, głównie z powodu jego ingerencji w sprawy państwa. Kilka lat później, pod koniec lat dziewięćdziesiątych znowu wzrosło zaufanie do tej instytucji. Co warto podkreślić, Polacy zaczęli oczekiwać ze strony Kościoła większego wpływu na społeczno – wychowawcze problemy. Tym samym sprawa zarówno ,,ubóstwiania” Jana Pawła II jako Polaka – Papieża oraz jednoczesna nieznajomość jego dzieł nie uległa zmianie.
Choć stwierdzenie to nikogo nie dziwi: Polacy kochają swojego Papieża, ale go nie słuchają, nie usprawiedliwia dość dziwnej i niezrozumiałej awantury wokół wprowadzenia papieskiego utworu do kanonu lektur. Po dokonaniu analizy przeprowadzonych lekcji oraz próbnych matur, stwierdziłam, że młodzież nie ma problemów z interpretacją papieskich dzieł. Przeważająca większość1
1Patrz: Rozdział III: Analiza i interpretacja szkolnych ankiet i próbnej matury 2007/2008, s. 120, 126.
badanych opowiedziała się za pozostawieniem tej lektury w kanonie ze względu na jej wartości moralne, patriotyczne czy religijne. Z obserwacji wynika, że osoby, które nie wyznają religii katolickiej, nie uważały, aby papieski tekst w jakikolwiek sposób narzucał im wyznanie lub obce im prawdy etyczne.
Ważnym problemem była także obecność literatury podejmującej zagadnienia religijne lub etyczne w kanonie lektur oraz w podręcznikach. Zarówno w serii podręczników do nauki języka polskiego po 1989 roku, jak również w tych, które obowiązywały zgodnie z nową reformą od roku szkolnego 2002/2003, ta tematyka nie była poważnie traktowana. Owszem zgodnie z rozporządzeniem obowiązuje znajomość tekstów biblijnych oraz wpisano w kanon wybrane utwory epoki średniowiecza, renesansu czy nawet współczesności. Jednak nie podejmują one ważnych z punktu widzenia etyki i moralności problemów dnia codziennego. Wydaje się, że istota patriotyzmu wciąż oscyluje pomiędzy martyrologią Adama Mickiewicza a Przedwiośniem Stefana Żeromskiego, natomiast kwestia sumienia dotyczy wyłącznie bohatera powieści Fiodora Dostojewskiego. Brakuje sensownego podejścia do tematów ważnych i niejednokrotnie społecznie niemodnych lub niewygodnych ze względu na swe etyczne treści.
Należy tylko ubolewać nad kolejnymi zmianami w polskim szkolnictwie, które nie zawsze przyczyniają się do właściwego, intelektualnego rozwoju dzieci i młodzieży. Niejednokrotnie z obawy o absurdalne pomówienia lub pomyłki, usuwa się z kanonu lektur książki wartościowe i podejmujące współczesne problemy. Może nie zawsze wydają się ona na pierwszy rzut oka ciekawe. Jednak jak zauważono w trakcie badań, książki te mogą być interesujące ze względu na często stanowczy sposób bronienia własnych poglądów. Być może takie podejście do własnego stanowiska, może przyciągnąć pokolenie Polaków urodzonych po 1989 roku.
Wykaz źródeł cytatów umieszczonych na stronach tytułowych rozdziałów:
1. Rozdział I: s. Z. J. Zdybicka: Rola religii w kulturze europejskiej, [w:]
Kultura i religia w progu III tysiąclecia. IX sympozjum naukowe. Red. W.
Świątkiewicz, A. Pethe, Katowice 2001, s. 18.
2. Rozdział II: Ks. J. Szymik: Podstawy funkcjonowania literatury pięknej jako locus theologicus, [w:] Tegoż: : W poszukiwaniu teologicznej głębi literatury.
Literatura piękna jako locus thelogicus. Przedmowa bp A. Nossol. Katowice 1994, s. 37.
3. Rozdział III: Jan Paweł II: Przemówienie do uczniów szkół Rzymu i Lacjum (1 III 1980r.), [w:] Elementarz Jana Pawła II dla wierzącego, wątpiącego i szukającego. Teksty wybrał i ułożył K. Dybciak. Kraków 2005, s. 43 – 44.
4. Rozdział IV: List Ojca Świętego do artystów, [w:] Elementarz Jana Pawła II dla wierzącego, wątpiącego i szukającego. Teksty wybrał i ułożył K. Dybciak.
Kraków 2005, s. 80.
Bibliografia podmiotu:
Utwory literackie:
1. Karol Wojtyła: Narodziny wyznawców, [w:] Karol Wojtyła: Poezje, dramaty, szkice. Jan Paweł II: Tryptyk rzymski. Wstęp M. Skwarnicki. Kraków 2007, s.
128 – 132.
2. Karol Wojtyła: Wigilia wielkanocna 1966, [w:] Karol Wojtyła: Poezje, dramaty, szkice. Jan Paweł II: Tryptyk rzymski. Wstęp M. Skwarnicki. Kraków 2007, s. 143 – 154.
3. Jan Paweł II: Pamięć i tożsamość. Rozmowy na przełomie tysiącleci. Kraków 2005.
4. Jan Paweł II: Tryptyk rzymski. Medytacje, [w:] Karol Wojtyła: Poezje.
Dramaty. Szkice. Jan Paweł II: Tryptyk rzymski. Wstęp: M. Skwarnicki.
Kraków 2007, s. 509 – 523.
Encykliki:
1. Jan Paweł: Encyklika Centesimus Annus Ojca Świętego Jana Pawła II, [w:]
Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II . Kraków 2007, s. 619 – 702.
2. Jan Paweł II: Encyklika Evangelium vitae Ojca Świętego Jana Pawła II, [w:]
Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II . Kraków 2007, s. 841 – 987.
3. Jan Paweł II: Encyklika Laborem exercens, [w:] Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II . Kraków 2007, s. 144 – 213.
4. Jan Paweł II: Encyklika Redemptor hominis Ojca Świętego Jana Pawła II, [w:]
Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II . Kraków 2007, s. 7 – 76.
Homilie i przemówienia:
1. Jan Paweł II: Bogaty młodzieniec. Spotkanie z młodzieżą na Westerplatte (12 VI 1987r.) [w:] Jan Paweł II do Kościoła w Polsce. 20 lat papieskiego nauczania. Wybór i opracowanie ks. Zd. Wietrzak SJ. Kraków 1998, s. 51 – 53.
2. Jan Paweł II: ,,Być a mieć”. Homilia podczas Mszy św. w Lubaczowie (3 VI 1991r.), [w:] Jan Paweł II do Kościoła w Polsce. 20 lat papieskiego nauczania. Wybór i opracowanie ks. Zd. Wietrzak SJ. Kraków 1998, 56 – 57.
3. Jan Paweł II: Dekalog I. Homilia podczas Mszy św. w Koszalinie (1 VI 1991r.), [w:] Jan Paweł II do Kościoła w Polsce. 20 lat papieskiego nauczania. Wybór i opracowanie ks. Zd. Wietrzak SJ. Kraków 1998, s. 74 – 76.
4. Jan Paweł II: Dekalog V, Homilia podczas Mszy św. na lotnisku w Radomiu (4 VI 1991r.), [w:] Jan Paweł II do Kościoła w Polsce. 20 lat papieskiego nauczania. Wybór i opracowanie ks. Zd. Wietrzak SJ. Kraków 1998, s. 81 – 83.
5. Jan Paweł II: Do ambasadora Rzeczpospolitej Polskiej (3 XII 2002r.), [w:]
www.ekai.pl/europa/?MID=3883 [05.07.2008 r.]
6. Jan Paweł II: Homilia w czasie Mszy Świętej dla artystów w Brukseli (20 V 1985r.), [w:] Elementarz Jana Pawła II dla wierzącego, wątpiącego i szukającego. Teksty wybrał i ułożył K. Dybciak. Kraków 2005, s. 88.
7. Jan Paweł II: Homilia w czasie Mszy Świętej w Warszawie (14 VI 1987r.), [w:]
Elementarz Jana Pawła II dla wierzącego, wątpiącego i szukającego. Teksty wybrał i ułożył K. Dybciak. Kraków 2005, s. 8.
8. Jan Paweł II: Kryzys Europy. Homilia podczas Mszy św. z okazji 1000-lecia śmierci św. Wojciecha w Gnieźnie (3 VI 1997r.), [w:] Jan Paweł II do Kościoła w Polsce. 20 lat papieskiego nauczania. Wybór i opracowanie ks.
Zd. Wietrzak SJ. Kraków 1998, s. 160 – 162.
9. Jan Paweł II: Odbudowa moralności. Do I grupy biskupów z wizytą ,,Ad limina” w Rzymie (16 I 1998r.), [w:] Jan Paweł II do Kościoła w Polsce. 20 lat papieskiego nauczania. Wybór i opracowanie ks. Zd. Wietrzak SJ. Kraków 1998, s. 204 – 206.
10. Jan Paweł II: Od praw człowieka do praw narodów (Przemówienie do Zgromadzenia Ogólnego ONZ w Nowym Jorku z 5 X 1995r.), ,,L’Osservatore Romano” wyd. pol. 16 (1995) nr 11-12, s.8, [w:] Dulles kard. A.: Jan Paweł II wobec tajemnicy osoby ludzkiej, ,,Ethos” 2006, nr 4, s. 41.
11. Jan Paweł II: Państwo. Do Plenarnej Komisji Episkopatu Polski na Jasnej Górze (5 VI 1979r.), [w:] Jan Paweł II do Kościoła w Polsce. 20 lat papieskiego nauczania. Wybór i opracowanie ks. Zd. Wietrzak SJ. Kraków 1998, s. 209.
12. Jan Paweł II: Polska. Spotkanie z katechetami, nauczycielami i uczniami we Włocławku (6 VI 1991r.), [w:] Jan Paweł II do Kościoła w Polsce. 20 lat papieskiego nauczania. Wybór i opracowanie ks. Zd. Wietrzak SJ. Kraków 1998, s. 213 – 214.
13. Jan Paweł II: Polska. Spotkanie z władzami państwowymi i prezydentem RP w Warszawie (8 VI 1991r.), [w:] Jan Paweł II do Kościoła w Polsce. 20 lat papieskiego nauczania. Wybór i opracowanie ks. Zd. Wietrzak SJ. Kraków 1998, s. 210 – 212.
14. Jan Paweł II: Praca. Homilia do świata pracy w Gdańsku (12 VI 1987r.), [w:]
Jan Paweł II do Kościoła w Polsce. 20 lat papieskiego nauczania. Wybór i opracowanie ks. Zd. Wietrzak SJ. Kraków 1998, s. 227 – 228.
15. Jan Paweł II: Przemówienie do profesorów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (9 VI 1986r.), [w:] Elementarz Jana Pawła II dla wierzącego, wątpiącego i szukającego. Teksty wybrał i ułożył K. Dybciak. Kraków 2005, s. 205.
16. Jan Paweł II: Przemówienie Papieża do korpusu dyplomatycznego, [w:]
www.ekai.pl/europa/?MID=7012-32k- [05.07.2008]
17. Jan Paweł II: Przemówienie Ojca Świętego do Pontyfikalnej Akademii Nauk Społecznych (27 IV 2001r.), [w:] http://www.margueritte.info/2009/04/nauka-jana-pawa-ii-cz-iii-globalizacja.html [10.10.2010]
18. Jan Paweł II: Przemówienie w UNESCO w Paryżu (2 VI 1980r.), [w:]
Elementarz Jana Pawła II dla wierzącego, wątpiącego i szukającego. Teksty wybrał i ułożył K. Dybciak. Kraków 2005, s. 82.
19. Papież o zgodnej i sprawiedliwej Europie, [w:]
www.ekai.pl/europa/?MID=6167 [05.07.2008]
20. Przesłanie papieskie do uczestników Europejskiego Kongresu Naukowego nt.
,,Ku konstytucji europejskiej?” (20 VI 2002r.), [w:]
www.ekai.pl/europa/?MID=3882 [05.07.2008]
21. Przesłanie papieża do uczestników zgromadzenia plenarnego Komisji Episkopatów Unii Europejskiej (30 III 2001r.), [w:]
ekai.pl/europa/?MID=3872 [05.07.2008]
Listy:
1. Jan Paweł II: List Ojca Świętego do artystów, [w:] Elementarz Jana Pawła II dla wierzącego, wątpiącego i szukającego. Teksty wybrał i ułożył K. Dybciak.
Kraków 2005, s. 80.
Dzieła filozoficzne:
1. Elementarz Jana Pawła II dla wierzącego, wątpiącego i szukającego. Teksty wybrał i ułożył K. Dybciak. Kraków 2005.
2. Jan Paweł II: Dar i Tajemnica. W pięćdziesiątą rocznicę moich święceń kapłańskich. Kraków 1996.
3. Jan Paweł II: Eutanazja, [w:] Tegoż: O życiu. Aborcja, eutanazja, wojna.
Wybór, opracowanie i przedmowa A. Sujka. Kraków 2005, s. 243 – 270.
4. Jan Paweł II: O życiu. Aborcja. Eutanazja. Wojna. Wybór, opracowanie i przedmowa A. Sujka. Kraków 2005.
5. Jan Paweł II: Przekroczyć próg nadziei. Jan Paweł II odpowiada na pytania Vittoria Messoriego. Lublin 1994.
6. Jan Paweł II: Wstańcie, chodźmy!. Kraków 2004.
7. K. Wojtyła: Część syntetyczna. Streszczenie doktryny, [w:] Tegoż: Zagadnienie wiary w dziełach Św. Jana od Krzyża. Rozprawa doktorska na Fakultecie Teologicznym Papieskiego Uniwersytetu Angelicum w Rzymie. Kraków 1990, s. 235 – 267.
8. K. Wojtyła: Gdzie znajduje się granica Europy?, ,,Ethos” 1994, nr 4, s. 27 – 34.
9. K. Wojtyła: Miłość i odpowiedzialność. Studium etyczne. Londyn 1964.
10. K. Wojtyła: Ocena możliwości zbudowania etyki chrześcijańskiej przy założeniach systemu Maxa Schelera, [w:] Tegoż: Zagadnienie podmiotu moralności, [w:] Człowiek i moralność II. Red. T. Styczeń, J.W. Gałkowski, A. Rodziński, A. Szostek. Lublin 2001, s. 11 – 128.
11. K. Wojtyła: Osoba i czyn. Kraków 1985.
12. K. Wojtyła: Personalizm tomistyczny, ,,Znak”, 1961, nr 83, s. 664 - 675, [w:]
R. Buttiglione: Myśl Karola Wojtyły. Lublin 1996, s. 125.
13. K. Wojtyła: Problem teorii moralności, [w:] W nurcie zagadnień posoborowych. Red. B. Bejze. Tom 3. Warszawa 1969, s. 245.
14. K. Wojtyła: Rozważania o istocie człowieka. Kraków 1999.
Bibliografia przedmiotu:
Opracowania teoretycznoliterackie:
1. Balcerzan E.: Biografia jako język, [w:] Biografia – Geografia – Kultura Literacka. Red. J. Ziomek, J. Sławiński. Wrocław 1975, s. 25 - 40.
2. Balicki J. ks.: Zasady polityki rodzinnej w świetle nauczania Jana Pawła II, ,Ethos” 2004, nr 3-4, s. 183 - 194.
3. Buttiglione R.: Myśl Karola Wojtyły. Lublin 1996.
4. Buttiglione R.: Nowoczesność wezwana do powrotu do swoich chrześcijańskich korzeni, ,,Ethos” 1996, nr 4, s. 55, [za:] M. Horkheimer, T.
Dorno: Dialektyka oświecenia. Warszawa 1994.
5. Chrząstowska B.: Trudne piękno twórczości Jana Pawła II, ,,Polonistyka”
2008, nr 7, s. 19 – 25.
6. Chrześcijanin w świecie kultury współczesnej. Sławomir J. Żurek rozmawia z profesorem Stefanem Sawickim, ,,Ethos” 2004, nr 3 – 4, s. 327 – 332.
7. Dulles A. kard.: Jan Paweł II wobec tajemnicy osoby ludzkiej, ,,Ethos” 2006, nr 4, s. 40 - 53.
8. Dybciak K.: Literatura wobec religii – izolacja czy przenikanie?, ,,Znak”
1977, nr 11 - 12, s. 1359 – 1371.
9. Dybciak K.: Trudne spotkanie. Literatura polska XX wieku wobec religii.
Kraków 2005.
10. Eleuter (pseud. J. Iwaszkiewicza): Jan Paweł II, ,,Twórczość” 1979, nr 1, s.
143.
11. Eliot T. S.: Religia i literatura, [w:] Tegoż: Szkice literackie. Warszawa 1963, s. 106 - 120.
12. Galarowicz J.: Antropologiczne studia Karola Wojtyły, ,,Ethos” 1994, nr 4, s.
267 - 273.
13. Galarowicz J.: Blask godności. O etyce Karola Wojtyły i nie tylko. Kęty 2005.
14. Galarowicz J.: Człowiek jest osobą. Podstawy antropologii filozoficznej Karola Wojtyły. Kęty 2000.
15. Gielata I.: Jan Paweł II wobec nowoczesności, [w:] Hermeneutyka nauczania Jana Pawła II. Red. A. Węgrzyniak, ks. L. Łysień. Bielsko – Biała 2006, s.
103-110.
16. Gilson E.: Tomizm. Wprowadzenie do filozofii św. Tomasza z Akwinu.
Warszawa 1998, s. 220 – 311.
17. Hegel F.: Wykłady o estetyce. Warszawa 1964, t. I, s. 170-171, [w:] K.
Dybciak: Trudne spotkania. Literatura polska XX wieku wobec religii.
Kraków 2005, s. 26 – 27.
18. JPII. Pokolenie czy mozaika wartości? Red. P. Ruszkowski, J. Bieliński, A.
Figiel. Poznań 2006.
19. Kompendium nauki społecznej Kościoła. Opr. redakcyjne i korekta Z.
Korzeńska. Kielce 2005.
20. Krąpiec M. A.: Zło, [w:] Powszechna encyklopedia filozofii. Red. ks. A.
Maryniarczyk. Lublin 2008, s. 941 - 944.
21. Kupczak J. OP: Idea solidarności w myśli Karola Wojtyły, ,,Ethos” 2004, nr 3-4, s. 67 - 83.
22. Łapiński Z.: Życie i twórczość czy dwie twórczości?, [w:] Biografia – Geografia – Kultura Literacka. Red. J. Ziomek, J. Sławiński. Wrocław 1975, s. 131 - 138.
23. Łobocki M.: Problemy i hipotezy w badaniach pedagogicznych, [w:] Tegoż:
Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Kraków 2003, s. 119 - 120.
24. Łojek M.: Biografie pisarzy w nauczaniu literatury. Warszawa 1985.
25. Łysień L. ks.: Jan Paweł II – zdumiewanie jest tajemnicą człowieka, [w:]
Hermeneutyka nauczania Jana Pawła II. Red. A. Węgrzyniak, ks. L. Łysień.
Bielsko – Biała 2006, s. 31 – 56.
26. Maritain J.: Sztuka i mądrość. Poznań – Warszawa – Wilno – Lublin 1936, s.
27, [w:] K. Dybciak: Trudne spotkanie. Literatura polska XX wieku wobec religii. Kraków 2005, s. 26 - 27.
27. Malicki J.: Jan Paweł II: ,,Pamięć i tożsamość”. Na marginesie lektury, [w:]
Śląski Wawrzyn Literacki 2005. Red. J. Malicki, S. Kopeć – Bil. Katowice 2006, s. 37 – 48.
28. McInerny R.: Zagadnienie etyki chrześcijańskiej. Kęty 2004.
29. Mikołajewski J.: Granice poezji. Nie tyko o ,,Tryptyku rzymskim” Jana Pawła II z Czesławem Miłoszem rozmawia Jarosław Mikołajewski, ,,Gazeta Wyborcza” 2003, nr 87, s. 22 - 23.
30. Nosowski Z.: Pora na pokolenie JP2, ,,Więź” 2005, nr 5-6, s. 87- 99.
31. Pethe A.: ,,Zobaczyłeś – zapisz”. Sensualna percepcja życia w utworach ks.
Jerzego Szymika (na wybranych przykładach), [w:] Symbolika oka w literaturze i sztuce. Od religii do popkultury. Red. A. Borkowski, E.
Borkowska, J. Sawicka – Jurek. Siedlce 2009, s. 183 – 202.
32. Pilch J.: Łatwość kiczu. Z Jerzym Pilchem rozmawiają Krzysztof Burnetko i Michał Nawrocki, ,,Tygodnik Powszechny” 2003, nr 5, s. 5.
33. Poniewierski J.: Pamięć i tożsamość, ,,Znak” 2005, nr 3, s. 113 – 120.
34. Ratzinger J.: Komentarz teologiczny do ,,Tryptyku rzymskiego”, [w:] Wokół ,,Tryptyku rzymskiego” Jana Pawła II. Red. ks. A. M. Wierzbicki. Lublin 2003, s. 29 - 32.
35. Reale G.: Komentarz krytycznoliteracki do ,,Tryptyku rzymskiego”, [w:] Wokół ,,Tryptyku rzymskiego” Jana Pawła II. Red. ks. A. M. Wierzbicki. Lublin 2003, s. 33 - 40.
36. Rembierz M.: Spotkanie i dialog z myślą Jana Pawła II, [w:] Hermeneutyka nauczania Jana Pawła II. Red. A. Węgrzyniak, ks. L. Łysień. Bielsko – Biała 2006, s. 57 – 76.
37. Sawicki S.: Religia a literatura. Zarys problematyki badań, [w:] Inspiracje religijne w literaturze. Red. s. A. Merdas RSCJ. Warszawa 1983, s. 9 - 20.
38. Sawicki S.: Czy zmierzch ,,literatury katolickiej”?, ,,Znak” 1971, nr 11, s.
1423 – 1440.
39. Skawroń J. O Carm: Tajemnica człowieka, ,,Studia Theologica Varsaviensia”
2005, nr 1, s. 99 - 115.
40. Sławińska I.: Inspiracje chrześcijańskie w literaturze polskiej. Kilka pytań nie tylko metodologicznej natury, ,,Znak” 1984, nr.4, s. 437.
41. Sławiński J.: Myśl na temat: Biografia pisarza jako jednostka procesu historycznoliterackiego, [w:] Biografia – Geografia – Kultura Literacka. Red.
J. Ziomek, J. Sławiński. Wrocław 1975, s. 9 - 24.
42. Sobkowiak A. J. MIC: Recenzja, ,,Studia Theologica Varsaviensia” 2005, nr 1, s. 233 – 237.
43. Ślipko T. ks. SJ: Wprowadzenie, [w:] K. Wojtyła: Rozważania o istocie człowieka. Kraków 1999, s. 7 – 13.
44. Styczeń T. SDS: Normatywna moc prawdy czyli być sobą to przekroczyć siebie. W nawiązaniu do Karola Wojtyły etyki jako antropologii normatywnej, ,,Ethos” 2006, nr 4, s. 24 - 36.
45. Świeżawski St.: Święty Tomasz na nowo odczytany. Wykłady w Laskach.
Kraków 1983, s. 114 – 155.
46. Szymik J. ks.: W poszukiwaniu teologicznej głębi literatury. Literatura piękna jako locus theologicus. Przedmowa bp A. Nossol. Katowice 1994.
47. Tomaszewski M.: Otwierają się nowe okna, [w:] Wokół ,,Tryptyku rzymskiego” Jana Pawła II. Red. ks. A. M. Wierzbicki. Lublin 2003, s. 145 – 150.
48. Wantuch W.: Z religią pod wiatr, ,,Polonistyka” 2008, nr 7, s. 41 – 45.
49. Wocial J.: Pamięć jako władza prorocka. Nad książką Jana Pawła II, ,,Więź”
2005, nr 4, s. 74 - 78.
50. Wojnarska – Szczepan M. A.: Czy istnieje literatura religijna?, ,,Topos” 2005, nr 3, s. 17 - 27.
51. Wysocka S.: Między początkiem i kresem, ,,Polityka” 2003, nr 10, s. 98 - 99.
52. Wyszyński S.: O chrześcijańskim wyzwoleniu człowieka. List pasterski na Nowy Rok Kościelny, ,,Znak” 1981, nr 4 - 5, s. 383 – 402.
53. Zagrodzki W. CSRS: Dynamika nauczania Jana Pawła II w Polsce wobec zmieniającego się kontekstu społeczno – politycznego, ,,Ethos” 2004, nr 3 – 4, s. 51 - 64.
54. Zaręba H. S. ks. SAC: Religijność Polaków w procesie integracji europejskiej, ,,Saeculum Christianum” 2005, nr 2, s. 199 – 211.
55. Zarębianka Z.: Promieniowanie myśli, promieniowanie ducha, ,,Tygodnik Powszechny” 2003, nr 2, s. 11.
56. Zdybicka Z. J. s.: Rola religii w kulturze współczesnej, [w:] Kultura i religia u progu III tysiąclecia. IX sympozjum naukowe. Red. W. Świątkiewicz, A.
Pethe, Katowice 2001, s. 11 - 23.
Utwory biograficzne i autobiograficzne:
1. Czuwanie 1- 8 kwietnia 2005. Red. J. Gromek – Illg. Kraków 2005.
2. Domosławski A.: Chrystus bez karabinu. O pontyfikacie Jana Pawła II.
Warszawa 1999.
3. Jan Paweł II: Autobiografia. Wybrała i ułożyła J. Kiljańczyk – Zięba. Kraków 2005.
4. Ojciec Święty Jan Paweł II: Testament. Kraków 2005.
5. Poniewierski J.: Pontyfikat 25 lat. Wstęp ks. J. Tischner. Kraków 2003.
6. Skwarnicki M.: Jan Paweł II, [w:] A to Polska właśnie… . Red. E.
Kaczorowska. Wrocław 2005.
7. Teczki Wojtyły. Z najnowszej historii Kościoła. Wybór, opracowanie i redakcja C. Wilanowski. Warszawa 2003.
8. Weigel G.: Świadek nadziei. Biografia papieża Jana Pawła II. Kraków 2005.
9. Żegnaj Tato. Księga Pamięci Wirtualnej Polski. Red. A. Ryba. Gdańsk 2005.
Netografia:
1. Borecki P.: Lista lektur a Konstytucja, [w:]
www.racjonalista.pl/kk.php/s,5555/k,2 - 39k. [10.07.2009]
2. Jawor A.: Pamięć i tożsamość – recenzja Anny Jawor, [w:]
http://www.roztocze.net/newsroom.php/18699 [03.07.2007]
3. Ossowski J. S.: Jan Paweł II a demokracja, [w:]
www.racjonalista.pl/rtf.php/s,5235 – [10.07.2009]
4. Ossowski J. S.: Książka, którą czytam, [w:] ,,Konspekt” Pismo Akademii Pedagogicznej w Krakowie, [w:] www.wsp.krakow.pl/konspekt/25/26-ksiazka-ktora-czytam.html-23k- [10.07.2009]
5. Pawłowski R.: Patriotyzm niedorozwinięty, [w:] ,,Gazeta Wyborcza” online, [w:] http://wyborcza.pl/1,81878,4200604.html [10.07.2009]
6. Polska Misja Katolicka w Hanowerze: Jan Paweł II - ,,myśl i tożsamość”, [w:]
www.pmk-hannover.de/pl/aktualnosci/JanPawel-mysl-na-czer.05.html-18k- [03.07.2007]
7. Porządki w liście lektur, [w:] ,,Rzeczpospolita”, w:
ksiazki.wp.pl/wiadomosci/id,32585,wiadomosc.html-38k [brak dokładnych danych autora] [04.10.2007]
8. Projekt Rozporządzenia Ministerstwa Edukacji Narodowej http://bip.men.gov.pl/akty_projekty/rozporzadzenie_20070703.pdf.
[03.07.2007]
9. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej (Dz. U. z dnia 31 sierpnia
2007r. Nr 157, poz. 1102), [w:]
http://www.abc.com.pl/serwis/du/2007/1102.htm [13.06.2010]
Badania CBOS:
1. Boguszewski R.: Jan Paweł II w pamięci i życiu Polaków, [w:] CBOS, BS/47/2010, Warszawa, kwiecień 2010, s. 1 – 28, [w:] www.cbos.pl
2. Boguszewski R.: Polacy wobec Kościoła oraz nauczania Papieża Benedykta XVI dwa lata po śmierci Jana Pawła II, [w:] CBOS, BS/78/2007, Warszawa, maj 2007, s. 1 – 5, [w:] www.cbos.pl
3. Roguska B.: Kościół w III Rzeczpospolitej (1989-1999), [w:] CBOS, BS/78/99, Warszawa, maj 1999, s. 1 – 24., [w:] www.cbos.pl
4. Roguska B.: Opinie o działalności Kościoła, [w:] CBOS, BS/37/2007, Warszawa, marzec 2007, s. 1 – 10., [w:] www.cbos.pl
5. Wciórka B.: Więzi Polaków z Janem Pawłem II, Kościołem i religią, [w:]
CBOS, BS/73/2006, Warszawa, kwiecień 2006, s. 1 – 18 [w:] www.cbos.pl
Cytaty i fragmenty pochodzące z Biblii:
1. Księga Izajasza (53,4-5) [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych. Oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów tynieckich. Poznań – Warszawa 1980, s. 895.
2. Księga Rodzaju (1,28) [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych. Oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów tynieckich. Poznań – Warszawa 1980, s. 25.
3. Księga Rodzaju (3,5) [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych. Oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów tynieckich. Poznań – Warszawa 1980, s. 26.
4. Św. Jan: Prolog, [w:] Ewangelia według św. Jana (1,1-18), [w:] Pismo święte Nowego Testamentu. Oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, przekład z języka greckiego. Kraków 1988, s. 278 - 280.
5. Św. Łukasz: Ustanowienie Eucharystii, [w:] Ewangelia według św. Łukasza (22,19-23), [w:] Pismo Święte Nowego Testamentu. Oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, przekład z języka greckiego.
Kraków 1988, s. 261 - 262.
6. Św. Mateusz: Objawienie Ojca i Syna, [w:] Ewangelia według św. Mateusza (11,27) [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z
6. Św. Mateusz: Objawienie Ojca i Syna, [w:] Ewangelia według św. Mateusza (11,27) [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z