S�ownik terminów angielskich

average – �redni

cake porosity – porowato�� keku (na filtrze) calculation mode – sposób obliczania

components – sk�adniki dens (density) – g�sto��

drum speed – szybko�� obrotowa b�bna (filtra) enth – tu: skrót od enthalpy – entalpia

enthalpy model – model entalpowy equipment – urz�dzenie, aparat

equipment recycle sequence – kolejno�� urz�dze� w p�tli zawrotu filter area – powierzchnia filtru

flow – przep�yw, p�yni�cie, tu: nat��enie przep�ywu flowsheet – diagram strumieniowy

fractional conversion – stopie� przemiany

from – od

Rozdzia� 3. Schemat procesu, symulacja diagramów strumieniowych 142

to – do

heat duty – obci��enie cieplne heat of reaction – ciep�o reakcji input – wej�cie, wej�ciowy job code – symbol pracy (projektu) key component – sk�adnik kluczowy

K-value model – model sta�ej równowagi K-val

label – oznaczenie, znak

liquid – ciecz

LS-Ratio – stosunek ciecz-cia�o sta�e mass fraction – u�amek wagowy

mixing efficiency – efektywno�� mieszania moisture fraction – u�amek wilgoci

mole fraction – u�amek molowy NRTL – non-random two liquid output – wyj�cie, wyj�ciowy

overall – ogólny

overall mass balance – sumaryczny bilans masowy particle size – wielko�� (rozmiar) cz�stki

pressure – ci�nienie

pressure drop – spadek ci�nienia

recycle convergence tolerance – tolerancja zbie�no�ci w p�tli zawrotu sequential – sekwencyjny

shape constant – sta�a charakteryzuj�ca kszta�t sphericity – sferyczno��

SRK – Soave–Redlich–Kwong wspó�czynnik Redlicha –Kwonga

stoichiometrics – stechiometria stream connections – po��czenia strumieni stream numbers – numery strumieni

summary – streszczenie

therodynamics – termodynamika

total – ca�kowity

vapor – para

Rozdzia� 4

W�a�ciwo�ci substancji chemicznych.

Dane projektowe

Procesy chemiczne, zw�aszcza te oparte na nowoczesnej technologii, s� w literaturze opisywane tak, aby nie zdradzi� wszystkich tajemnic chronionych pa-tentami, przy czym nie wszystko co obj�te ochron� patentow�, stanowi istot� procesu. Pewne dane s� utrzymywane w tajemnicy i w wielu przypadkach one w�a�nie zawie-raj� najwa�niejsze informacje typu know how. Przyk�adem mo�e by� firma tak znana jak Coca-Cola. Receptura ekstraktu, z którego sporz�dza si� najpopularniejszy chyba na �wiecie napój, jest przechowywana w najbezpieczniejszym sejfie w siedzibie firmy w Atlancie, do którego dost�p ma tylko trzech ludzi z kierownictwa firmy. W przy-padku wielkiej chemii tajemnic� cz�sto bywa obj�ty proces preparowania katalizatora, nie za� jego sk�ad, który bardzo szybko zostanie rozpoznany przez dobrego chemika analityka.

Prace opisuj�ce procesy technologiczne s� zwykle zwi�z�e, daj�c jedynie ogólny pogl�d na temat chemii procesu i kolejnych operacji jednostkowych. Nie podaje si� natomiast szczegó�owych danych na temat kinetyki, warunków procesu, parametrów ruchowych urz�dze� i aparatów oraz na temat w�a�ciwo�ci fizykochemicznych sub-stancji bior�cych udzia� w procesie. Oczywi�cie istniej� dane �ród�owe na temat w�a-�ciwo�ci pierwiastków chemicznych i wielu zwi�zków, przewa�nie odnosz�ce si� do czystych indywiduów, które mo�na przedstawi� wzorem chemicznym. W przemy�le chemicznym mamy jednak przewa�nie do czynienia z mieszaninami, a produkty tech-niczne rzadko zawieraj� wi�cej ni� 98% g�ównego sk�adnika.

Od czego wi�c nale�a�oby wi�c zacz�� gromadzenie informacji technologicznych, gdy chcemy zapozna� si� z procesem wytwarzania okre�lonej substancji chemicznej, b�d� gdy np. rozpoczynamy prace projektowe? Pierwszym �ród�em informacji mo�e by� np. wielotomowa Encyclopaedia of Chemical Technology wydawana przez Kirka

Rozdzia� 4. W�a�ciwo�ci substancji chemicznych. Dane projektowe 144

i Othmera albo Ullmans Encyclopaedia of Industrial Chemistry. W obydwu wydaw-nictwach mo�na znale�� opisy wielu procesów przemys�owych, a tak�e dane na temat w�a�ciwo�ci fizykochemicznych pospolitych produktów przemys�u chemicznego. Kolejnym �ród�em powinny by� podr�czniki technologii chemicznej, specjalistyczne opracowania monograficzne, np. Polietylen lub Chemia propylenu, patenty, biuletyny techniczne, katalogi itp. Wszystkie te informacje powinny w zasadzie wystarczy� do przygotowania schematu ideowego, sporz�dzenia bilansów ��cznie z bilansem finan-sowym.

Ksi��ki do�� szybko si� dezaktualizuj�. Najbardziej aktualn� informacj� zawieraj� czasopisma wydawane periodycznie, np. Hydrocarbon Processing publikuje roczne przegl�dy nowych procesów petrochemicznych, zamieszczaj�c przy okazji ich sche-maty oraz ogólne opisy. Patenty nie daj� pe�nej informacji. Wprawdzie w zastrze�e-niach patentowych mo�na znale�� podstawowe informacje na temat istoty patentu, któr� w�a�ciciel chcia�by chroni�, ale cz�sto s� to wyniki bada� laboratoryjnych, nie za� opisy procesów prowadzonych w skali przemys�owej.

�ród�em informacji o w�a�ciwo�ciach fizykochemicznych zwi�zków chemicznych s� do dzi� International Critical Tables (1933); wiele podr�czników z zakresu tech-nologii i in�ynierii chemicznej zawiera podobne dane w postaci tabel i diagramów. Agencje rz�dowe w wielu krajach zajmuj� si� gromadzeniem i publikowaniem mate-ria�ów przydatnych projektantom i technologom. Przyk�adem mog� by� ameryka�-skie: National Bureau of Standards z wydawnictwem Selected Values of

Thermo-dynamic Properties oraz NASA, w której bazie danych mo�na znale�� opisy

w�a�ci-wo�ci kilkuset substancji – by� mo�e niewielu – ale w zakresie temperatury do 6000 K. Tak�e w Stanach Zjednoczonych powo�ano do �ycia instytucj� o nazwie The

Engi-neering Sciences Data Unit (ESDU), której zadaniem jest dostarczanie

autoryzowa-nych daautoryzowa-nych do prac projektowych.

W Polsce w latach pi��dziesi�tych wydano kilkutomowy Kalendarz Chemiczny, o którym bez przesady mo�na powiedzie�, �e by� nieod��cznym atrybutem in�yniera chemika w tamtych latach. Pó�niej wydano nieco skromniejszy Poradnik

fizykoche-miczny, tak�e bardzo przydatny ze wzgl�du na liczb� zawartych w nim danych

fizyko-chemicznych.

Zbieraj�c dane, nale�y zachowa� ostro�no��, gdy� w wydawnictwach �ród�owych mog� zdarza� si� b��dy drukarskie, bywa te�, �e podawane warto�ci zale�� od metody ich wyznaczania. Projektant nie mo�e pozwoli� sobie na wynikaj�ce st�d pomy�ki.

W ostatnim czasie zosta�y utworzone przez ró�ne instytucje, tak�e uniwersyteckie, komputerowe bazy danych, które s� w stanie dostarcza� projektantom informacji za-równo na zamówienie, jak i w trybie on line. Mo�na tu wymieni� STN International,

DIALOG, Compendex, Derwent World Patent Index, NTIS (National Technical Infor-mation Service, USA), BEILSTEIN ON LINE itp. Wiele pakietów programowych typu computer aided design, zawiera bazy danych jako elementy sk�adowe. Dla przyk�adu

baza danych pakietu CHEMCAD zawiera dane fizykochemiczne dla ponad 1800 in-dywidualnych substancji chemicznych.