Sachse Frydolin
(1903—?), architekt. Urodził się w Sosnowcu. Studio-wał na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej. W okresie międzywo-jennym był zatrudniony w Wojewódzkim Urzędzie Budownictwa Naziemnego w Katowicach (udokumentowany 1928 r.). W trudnym do ustalenia okresie przeniósł się do Krakowa. Od 4 I 1938 r. do 10 I 1939 r. był prezesem kra-kowskiego oddziału SARP-u.Projekty i realizacje: projekt domu mieszkalnego dla urzędników w Kato-wicach (1928).
Źródła: APK, UWŚL KB, sygn. 425; „Komunikat SARP” 1938, nr 10, s. 1; 1939, nr 1, s. 4;
A. NITSCH, Leksykon architektów i budowniczych Polaków i cudzoziemców w Polsce działających, W. 1988, s. 2 (teczka „S”).
Schayer Karol Boromeusz Julian
(1900—1971), architekt. Urodził się 25 XI we Lwowie. Był sy-nem Juliana, kupca, oraz Anieli z domu Schayer. Ro-dzina zamieszkiwała przy ul. Akademickiej 5 we Lwo-wie. Schayer został ochrzczony w kościele pw. św.
Andrzeja we Lwowie. W 1919 r. ukończył lwowskie gimnazjum realne i zdał egzamin dojrzałości. Brał udział w obronie Lwowa. Następnie został przydzielony do 5 pap i walczył m.in. z Ukraińcami. Po zwolnieniu z wojska zapisał się na Wydział Architektury Politech-niki we Lwowie, gdzie studiował do 1920 r. Przerwał naukę, by wyjechać w celu współtworzenia plebiscytu na Spiszu i Orawie, gdzie pracował w or-ganizacji bojowej oraz w II Wydziale Sztabu Ministerstwa Spraw We-wnętrznych. Od 10 VIII do 2 XI 1920 r. jako ochotnik brał udział w wojnie z bolszewikami; należał do 205 pap. Po jej ukończeniu do XI 1920 r. uczęsz-czał na Politechnikę Lwowską. Potem wyjechał na Górny Śląsk, aby uczest-niczyć w powstaniach śląskich. Przydzielono go do naczelnego dowództwa oraz II Wydziału Organizacji Powstańczej. Zakończył służbę w stopniu
ka-prala. Został odznaczony Orderem Orląt Lwowskich. Po powrocie kontynu-ował studia i jednocześnie prackontynu-ował w prywatnych przedsiębiorstwach oraz biurach architektonicznych. W marcu 1926 r. ukończył Politechnikę Lwowską i otrzymał dyplom inżyniera architekta, na podstawie egzaminu i pracy dyplomowej — projektu szpitala dla 56 chorych. Odbył podróże na-ukowe na Węgry, do Dalmacji, Austrii i Czechosłowacji. W czasie studiów był zatrudniony: jako urzędnik w wytwórni drewno-budowlanej Zygmunt Krykiewicz i syn (inż. Marian Krykiewicz) we Lwowie, w okresie od 1 II do 31 VIII 1921 r. w charakterze kierownika oraz projektanta. Od 1 VII 1924 r. do 30 IX 1925 r. odbył praktyki zawodowe w przedsiębiorstwie Hi-polita Śliwińskiego i Edwarda Uderskiego we Lwowie. Pracował w biurze jako architekt, wykonując plany oraz kierując pracami budowlanymi, m.in.
uczestniczył w opracowywaniu projektów odnowienia Zamku Królewskiego w Warszawie. Od 1 II 1927 r. był zatrudniony jako urzędnik techniczny w Wydziale Komunikacji i Robót Publicznych Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego w Katowicach. W 1928 r. rozpoczął samodzielne projektowanie dla urzędu. W 1933 r. został rzeczoznawcą do spraw architekto-niczno-budowlanych przy Sądzie Okręgowym w Katowicach. W 1934 r. po-zostawał w ciężkim położeniu materialnym, mając na utrzymaniu rodzi-nę i oboje rodziców. W tym czasie cieszył się uznaniem zwierzchników.
W charakterystyce jego osoby jako urzędnika z okresu 1929—1930 napisa-no: „[…] obeznany z przepisami w zakresie budownictwa architektonicz-nego, zdolny i pojętny, na zajmowanem stanowisku odpowiada”62. 29 IX 1934 r. wojewoda Michał Grażyński powierzył mu organizację biura utwo-rzonego dla opracowania projektu Muzeum Śląskiego. Prace konstruktorskie budowli miał wykonać inż. Henryk Griffel. W tym samym roku Schayer odbył podróż naukową z Tadeuszem Dobrowolskim do głównych muzeów europejskich. 31 VII 1936 r. rozwiązano z nim umową służbową i jedno-cześnie powierzono mu opracowanie szczegółów oraz kierownictwo budowy gmachu Muzeum Śląskiego. Architekt stał na czele biura do września 1939 r. Od 1935 r. razem w Henrykiem Griffelem prowadził biuro architek-toniczne w Katowicach, realizujące domy mieszkalne w Katowicach, Chorzo-wie, Krakowie oraz Warszawie. W sierpniu 1939 r. został powołany do obrony cywilnej Śląska. Udało mu się wyjechać wraz z żoną do Rumunii, a następnie do Stambułu. W 1940 r. dotarł do Palestyny. W 1942 r. prze-bywał w Tel Awiwie, a następnie od 1942 r. do 1944 r. w Erytrei i Asmara Arsenal, pracując w wojskowym biurze projektów. Prowadził w nim prace techniczne, projektował oraz wykonywał dla wojsk sprzymierzonych szkice strategiczne pn. Afryki i płd. Włoch. W 1944 r. znalazł się w Jaffie, gdzie zaangażował się w wykłady dla niezdolnych do walki żołnierzy. Od 1946 r.
Schayer Karol Boromeusz Julian 119
62 APK UWŚL, sygn. S-45.
mieszkał w Bejrucie (Liban), gdzie do 1970 r. razem z Wasikiem Adibem prowadził jedną z największych pracowni projektowo-budowlanych. Ich ze-spół zaprojektował i zrealizował wiele budynków użyteczności publicznej:
szkół, szpitali, banków, hoteli, osiedli mieszkaniowych w Bejrucie, Trypolisie oraz Saidzie. Równocześnie Schayer prowadził wykłady dla libańskiego In-stytutu Architektury i Malarstwa w Bejrucie. W 1970 r. wyjechał do córki mieszkającej w Stanach Zjednoczonych. Zmarł 15 III 1971 r. w Rockford (Illinois, USA) i został pochowany na cmentarzu polskim w Bejrucie. Archi-tekt w okresie międzywojennym należał do licznych organizacji, m.in. był członkiem Zarządu SARP-u oraz komisji artystyczno-budowlanej Muzeum Przemysłu i Techniki w Warszawie. Po wojnie należał do komisji egzamina-cyjnej Beaux Arts libańskiego Instytutu Architektury i Malarstwa w Bejru-cie. Oprócz języka polskiego znał język niemiecki w mowie i piśmie oraz ję-zyk francuski w mowie. W okresie międzywojennym Karol Schayer mieszkał przy pl. K. Miarki 7 w Katowicach, a następnie przeniósł się do domu przy ul. Dąbrowskiego 24 tamże. 18 XII 1929 r. zawarł związek małżeński z Bożeną Sołtysówną, córką działacza narodowego z Bytomia Jó-zefa Sołtysa. Mieli córkę Krystynę Bożenę Kehely (ur. 12 VII 1933 r.
w Cieszynie, zam. w Rockford w stanie Illinois, USA).
Projekty i realizacje: kierownictwo budowy urzędu celnego w Brzezinach Śląskich (1927); projekt konkursowy przebudowy ratusza w Chorzowie (1928, z W. Eyssmontem, I nagr.); projekt i kierownictwo budowy gimna-zjum w Mikołowie (ob. Gimnagimna-zjum nr 1; proj. 1928); gimnagimna-zjum w Lublińcu (ob. szkoła im. A. Mickiewicza; proj. 1928); przebudowa ratusza w Chorzo-wie (real. 1929—1930; z W. Eyssmonttem); szkoła powszechna w Piekarach Śląskich (1930); rozbudowa szkoły powszechnej w Murckach (1930); szkoła w Katowicach-Załężu (1932); szkoła powszechna w Wielkich Hajdukach (ob.
Chorzów; 1932; z A. Olszewskim); willa dyr. Gimnazjum Państwowego w Mikołowie (1932); projekt i kierownictwo budowy gimnazjum w Szar-leju-Piekarach (1929, real. 1931); projekt gimnazjum przy ul. Bielskiej w Ka-towicach (proj. 1929); projekt nadbudowy seminarium w Tarnowskich Gó-rach (proj. 1929); prowizoryczne szatnie kąpieliska w Wiśle (ok. 1931);
szatnie kąpieliska w Wiśle (bud. 1932; z J. Rybickim; nie istnieją); projekt domu Spółdzielni Rolniczej w Wiśle (1934); park kąpielowy w Wiśle (1935)63; gmach Muzeum Śląskiego w Katowicach (proj. 1935—1936, real.
1936—1939); dom Łabusiów przy ul. Dąbrowskiego 24/Reymonta w Katowi-cach (proj. 1936); dom mieszkalny przy al. Korfantego 68 w KatowiKatowi-cach (1936); dom W. Żytomirskiego przy ul. PCK 6/Drzymały w Katowicach (1936); budynek Międzynarodowego Banku Handlowego przy ul.
Mielęckie-120 Schayer Karol Boromeusz Julian
63 Według Nitscha projekt powstał przy współpracy ze S. Tworkowskim. Badacz podaje lata 1932—1934. A. NITSCH, Leksykon architektów…, s. 69 (teczka „T”).
go 10 w Katowicach (proj. 1936); dom M. Rybki przy ul. Rymera 8 w Kato-wicach (proj. 1936, real. 1936—1938); dom dr. B. Radowskiego przy al. Kor-fantego 60 w Katowicach (proj. 1937); dom Łabusiów przy ul. Reymonta 6 w Katowicach (proj. 1937); projekt domu bliźniaczego dla inż. W. Żeleskie-go i W. Olszaka przy ul. Małopolskiej 26—28 w Katowicach (proj. 1938;
prawdopodobnie z S. Tabeńskim); projekt konkursowy uregulowania placu przed Muzeum Śląskim w Katowicach (1938); willa Chmielewskich przy ul. Frascati 4 w Warszawie (proj. 1938; z M. Wroczyńską)64; gimnazjum w Dąbrowie Wielkiej (wg PSB: szkoła powszechna w Dąbrówce Wielkiej);
szkoła w Radzionkowie (ob. Szkoła Podstawowa nr 2); współpraca przy bu-dowie gmachu Urzędów Skarbowych i mieszkań w Katowicach (?)65; „Dwo-rzec” na lotnisku szybowcowym w Aleksandrowicach (port lotniczy oraz hangar); lotnisko w Aleksandrowicach; szkoła powszechna w Gierałtowicach;
szkoła powszechna w Knurowie; bursa dla młodzieży polskiej ze Śląska Opolskiego w Tarnowskich Górach; projekt osiedla robotniczego Na Kleofa-sie w Katowicach; projekt oKleofa-siedla robotniczego w Świętochłowicach; projekt osiedla robotniczego w Dąbrówce Małej; budynek kliniczny z blokiem opera-cyjnym w Szpitalu Śląskim w Cieszynie; most na Wiśle łączący Goczałkowi-ce z Czechowicami-Dziedzicami; gimnazjum w Bielsku-Białej; projekt domu własnego w Katowicach (niezreal.); szkoła powszechna w Aleksandrowicach;
szkoła powszechna w Dziedzicach; szkoła powszechna w Raju; projekt ko-ścioła metodystów w Bejrucie (po II wojnie światowej); projekt kaplicy w Chahrouri (po 1945); budynek drukarni Dar Al Sayad w Bejrucie (1954);
hotel Carlton w Bejrucie (1956).
Źródła: APK, UWŚL, sygn. S-45; APK, UWŚL KB, sygn. 425, 2521; APK, UWŚL KB, B-50, sygn. 203; AUMK, sygn. 2/425, 1/1371, 1/1373, 1/1939; AiB 1932, nr 6, s. 148, 188—189, 191—192; Avant-gard polonaise. Awangarda Polska 1918—1939, W. 1981, s. 277;
W. CZARNECKI, Wspomnienia architekta. T. 3: 1939—1983, oprac. H. GRZESZCZUK-BRENDEL, G. KODYM-KOZACZKO, Poz. 2008, s. 77—78, 169; Czy wiesz kto to jest?, red. S. ŁOZA, W. 1938, s. 652 (fotografia); D. GŁAZEK, Budynek Muzeum Śląskiego w Katowicach w dwudziestoleciu międzywojennym, w: Z dziejów sztuki Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego, red. E. C HO-JECKA, Kat. 1982, s. 27—34; D. GŁAZEK, Schayer Karol Julian, w: ChSB 2007, s. 349—350;
D. KONARZEWSKI, Modernizm i góry. O międzywojennej architekturze miejscowości wypoczynko-wych Śląska Cieszyńskiego na przykładzie Istebnej, Ustronia i Wisły, w: Oblicza sztuki 20-lecia międzywojennego na obszarze obecnego Województwa Śląskiego, red. T. DUDEK-BUJAREK, Kat. 2011, s. 210; D. KONARZEWSKI, M. KAWULOK, Od wsi do uzdrowiska. Dziedzictwo archi-tektoniczne Wisły, Wisła 2010, s. 125; U. KUMOREK, Zapomniany architekt. Śladami Karola Schayera, „Górnośląski Informator Kulturalny” 2001, nr 4; J. MATUSZCZAK, Muzeum Śląskie w Katowicach 1927—1939, w: „Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu: Historia”, nr 1, B. 1963; A. NITSCH, Leksykon architektów i budowniczych Polaków i cudzoziemców w Polsce działających, W. 1988, s. 19 (teczka „S”); W. ODOROWSKI, Architektura Katowic w latach
mię-Schayer Karol Boromeusz Julian 121
64 Informacja pochodząca od G. Arbida.
65 Ibidem.
dzywojennych 1922—1939, Kat. 1994, s. 153—161, 173—174, 178—182; Program Politechniki Lwowskiej na rok naukowy 1926/27, T. 54, L. 1926, s. 212; B. SKRZYPEK, P. POMYKALSKI, Karol Schayer architekt (1900—1971), „Archivolta” 2008, nr 2, s. 100—102; F. SZYMICZEK, Schayer Karol, w: PSB, T. 35. W.—Kr. 1994, s. 410—411.
Schmidtke Henryk Jerzy
(1910—1942), archi-tekt. Urodził się 19 IX w Łodzi. Od 1923 r. do 1928 r.uczęszczał do Państwowego Gimnazjum Męskiego im.
M. Kopernika tamże. W latach 1928—1934 studiował na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej, na któ-rym istniała specjalna Katedra Budowy Miast i Osiedli.
Przedmiot ten stanowił jeden z zasadniczych elementów studiów. W czasie nauki Schmidtke należał do Bratniej Pomocy Polskiego Koła Studentów Architektury Poli-techniki Gdańskiej oraz Korporacji „Z.A.G.-Wisła”, w której piastował funkcję prezesa. W marcu 1934 r. uzyskał dyplom archi-tekta inżyniera. Praktyki budowlane odbył w firmie Nestler i Forrenbach w Łodzi (1929), u Pawła Holca w Łodzi (1930) oraz u prof. G.B. Cesa na Capri (od 20 VI do 20 VIII 1932 r.). Podczas ostatniej praktyki miał okazję zapoznać się z architekturą i sztuką wyspy Capri oraz Pompejów. W la-tach 30. związał się z katowickim oddziałem firmy Budowlana Spółka Akcyj-na Karol Korn. 15 IX 1935 r. został zatrudniony w Biurze Planu RegioAkcyj-nalne- Regionalne-go Zagłębia Górniczo-Hutniczego Wydziału Komunikacyjno-Budowlanego Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego. Początkowo pełnił funkcję referendarza, później urzędnika technicznego. W biurze samodzielnie opracowywał plany zabudowania. We wrześniu 1938 r. był nadal zatrudniony w urzędzie.
W 1935 r. zamieszkiwał przy ul. Astrów 8 w Katowicach. W okresie II wojny światowej pełnił funkcję kierownika budowy w firmie J. Henniga z siedzibą w Mielcu. W tym czasie mieszkał przy ul. Junoszy 7 w Lublinie. Zginął 16 IX 1942 r. w wypadku samochodowym w Woli Podgórskiej. Został pochowa-ny na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Był wyznania ewangelickiego.
Projekty i realizacje: projekt szkoły (1932; w prac. G. Cesa na Capri);
dom inż. Jerzego Wojnara przy ul. Kościuszki 59 w Katowicach (proj.
1933); dom mieszkalny firmy Helios przy ul. M. Skłodowskiej 40/Jordana w Katowicach (proj. 1935); dom Kutnera i Weissberga przy ul. M. Skło-dowskiej 38/Jordana w Katowicach (1936)66; willa dyr. Stadnikiewicza przy
122 Schmidtke Henryk Jerzy
66 Na podstawie cech stylowych Odorowski przypisał budynek T. Kozłowskiemu, jednak zachowane akta archiwalne pozwalają na włączenie go do oeuvre H. Schmidtkego. W. O DO-ROWSKI, Architektura Katowic…, s. 186.
ul. Kościuszki w Katowicach (1937); dom firmy Henryk Franck i synowie S.A. ze Skawiny przy ul. J. Rymera 7/M. Skłodowskiej-Curie w Katowicach (proj. 1937); dom radcy W. Czaplickiego przy ul. Rymera 5 w Katowicach (proj. 1937, real. 1937—1938); dom dr. E. Malinowskiego przy ul. Mazur-skiej 2 w Katowicach (1938); dom J. Wojnara przy ul. M. SkłodowMazur-skiej- Skłodowskiej--Curie 48 w Katowicach (proj. 1936); dom firmy Zygmunt Jankowski i ska przy ul. Kopernika 13 w Katowicach (proj. 1937); projekt konkursowy gma-chu Komunalnej Kasy Oszczędności w Radomiu (1939; zakup)67.
Źródła: APK, UWŚL, sygn. S-63; AUMK, sygn. 1/433, 1/761, 1/915, 1/1504, 1/1938; „Ko-munikat SARP” 1939, nr 1, s. 3; M. NIESTRÓJ, Dokąd sięga pamięć, w: Piotr Szmitke. Hi-storia katowickiego artysty w ogrodzie rozwidlającej się rzeczywistości, Kat. 2011, s. 19;
W. ODOROWSKI, Architektura Katowic w latach międzywojennych 1922—1939, Kat. 1994, s. 182—186, 188; informacje oraz fotografia udostępnione przez dr. Piotra Szmitke, bratanka architekta.