Spływy rumoszu ‒ bezkohezyjne, dylatacyjne spływy plastyczne po kohezyjne spływy plastyczne oraz spływy płynne,

3. Spływy piasku ‒ bezkohezyjne, dylatacyjne spływy plastyczne, 4. Kurzawki – spływy plastyczne po spływy płynne,

5. Spływy śniegu ‒ spływy plastyczne po pływy płynne.

Spływy błota zachodzą na stokach o nachyleniu 5°–30°, głównie żlebami; sposób podtrzymy-wania ziaren w zawieszeniu zależnie od frakcji (patrz subakwalne spływy kohezyjne).

Utwory (Ryc. 128) parazlepieńce (diamiktyty) masywne, bardzo gruboławicowe, klasty wydłużone z tendencją ułożenia osi a równolegle do prądu, nieraz imbrykowa-ne; laminacja ze ścinania przy spągu ławic; klasty rozmieszczone chaotycznie lub rozfrakcjonowane normalnie; akumulacja w obrębie stożków napływowych (stożków proluwialnych).

Spływy rumoszu (gęstościowo zmodyfikowane spływy kolizyjne) – spływy dużych mas rumoszu napędzane kolizjami między klastami, liniowe (żlebami), zazwyczaj inicjo-wane przesyceniem materiału wodą:spływy rumoszu zawodnionego (mura), bardzo szybkie, silnie turbulentne – lawiny skalne (lawiny ziemne), w dolinach i żlebach.

Utwory: ortozlepieńce i brekcje o zwartym szkielecie, nieraz z wyraźnym odwróco-nym uziarnieniem frakcjonalodwróco-nym; klasty wydłużone z osią ‘a’ równolegle do prądu, nieraz zimbrykowane; akumulacja w obrębie stożków koluwialnych.

Spływy piasku (kolizyjne sensu stricto) – zachodzą na stokach wydm,

obejmują warstwy piasku o miąższości kilku – kilkunastu cm, liniowe - strugami szer.

kilkunastu – kilkudziesięciu cm.

Utwory: cm laminy piasku z odwróconym uziarnieniem frakcjonalnym, w obrębie wielkoskalowego warstwowania przekątnego.

Kurzawki (spływy piasku upłynnionego) – formowane w efekcie nacinania piaszczystych warstw wodonośnych i przesycenia wodą piasku na stokach.

Utwory: cienkie do bardzo grubych warstwy piasku (piaskowca) masywnego ze strukturami ucieczki wody.

Spływy śniegu (lawiny) – ważny proces kształtowania osadu na stokach i u ich podnóży, na obszarach klimatu umiarkowanego.

Inicjacja i przebieg: odcinanie śniegu od podłoża powodowane przeciążeniem i jego grawitacyjne przemieszczanie w dół stoku. Przemieszczające się masy śniegu mogą

Ryc. 128. Napowietrzne spływy rumoszu - dwie kategorie różniące się lepkością, charakterystyczne dla stożków i fartuchów koluwialnych oraz ich osady (według Blikra i Nemec1998)

Ryc. 129. Spływy śniegu suchego i topnie- topniejącego, charakterystyczne dla stożków i fartuchów koluwialnych oraz ich osady (wg Blikra i Nemec 1998)

pobierać i przenosić materiał z podłoża i przekształcać się w spływy śnieżno-rumo-szowe, napędzane łącznym ciężarem śniegu i uruchomionego materiału osadowego.

Utwory (Ryc. 129): żwiry zapiaszczonego o budowie chaotycznej w przekroju warstw.

Od osadów innych spływów różnią się tendencją do wstęgowego rozmieszczenia du-żych otoczaków i głazów w lateralnym obrazie spływu. Duże otoczaki i głazy ułożone osią ‘a’ poprzecznie lub równolegle do kierunku transportu, zależnie od sposobu trans-portu materiału.

Spływy wulkanoklastyków - lahary

Lahary to po indonzyjsku znaczy spływy mułowe pochodzenia wulkanicznego. Są to gwałtowne spływy zawodnionego materiału piroklastycznego ze stożków wulkanicznych.

Powstają głównie na stożkach stratowulkanów, cechujących się nachyleniem zboczy pod kątem zbliżonym do kąta naturalnego zsypu. Inicjowane są wzrostem zawodnienia piroklastyków na skutek topnienia śniegu pokrywającego szczyt stożka wulkanicznego, na skutek infiltracji lub wylewania wody z wulkanu, lub trzęsienia ziemi. Zaczynają się osuwaniem, które przeradza się w spływ typu spływu rumoszowego, zaś kończą jako spływy hiperskoncentowane (napowietrzne spływy zawiesinowe wysokiej gęstości) lub spływy strumieniowe (w strumieniach, rzekach). Lahary przemieszczają się obniżeniami terenu i w obniżeniach odkładane ną największe miąższości osadu. Mają zasięg do kilkudziesięciu km.

Utwory laharów: są to utwory zbudowane wyłącznie lub głównie z materiału wulkanoklas-tycznego różnych frakcji i różnych proporcji poszczególnych frakcji (Ryc. 130). Utwory o dużym udziale popiołu frakcji iłowej i drobnopyłowej (o rozproszonym szkielecie ziarno-wym; zdeponowane ze spływów typu spływów rumoszowych kohezyjnych) są masywne, nieraz z laminami ze ścinania przy spągu ławic. Utwory typu brekcji o zwartym szkielecie ziarnowym mogą wykazywać odwrócone uziarnienie frakcjonalne i laminy ze ścinania przy spągu ławic. Mogą to być również ławice o normalnym uziarnienieniu frakcjonalnym, war-stwowane poziomo, a nawet przekątnie (efekt depozycji ze spływu turbulentnego, typu pradu zawiesinowego o wysokiej gęstości). Ogólnie, budowa osadu zależy od jego składu wyjścio-wego oraz sposobu transportu i sposobu depozycji. Skład wyjściowy osadu wraz z prędkością spływu (stopniem rozproszenia materiału) wpływa na sposób depozycji i cechy osadu (tak jak w innych grawitacyjnych spływach osadu).

Ryc. 130. Facje laharu a kierunek jego spływu (wdług Pierson & Scott 1985

PROCESY SEDYMENTACYJNE TOWARZYSZĄCE WYBUCHOM WULKANÓW ICH ZAPIS GEOLOGICZNY

Rodzaje:

1. Opady piroklastyczne (transport balistyczny pojedynczych ziaren, transport grawi-tacyjny jedynie podczas opadania),

2. Spływy piroklastyczne (spływy gorejących chmur; ang. pyroclastic flows), 3. Nawały piroklastyczne (ang. base surge).

Rodzaj procesu zależy od typu erupcji (pliniańskie, wulkaniańskie, strombolijskie, peleańskie, hawajskie, islandzkie). Każdy typ erupcji zapisuje się swoistym rodzajem produktów, w tym osadów piroklastycznych.

Opady piroklastyczne – efekt erupcji piroklastycznych, freatycznych. Materiał rozprzestrze-niany z wiatrem (setki – tys. km), stopniowe wypadanie ziaren od najgrubszych;

sedymentacja na lądzie i w wodzie (Ryc. 131).

Utwory:- aglutynaty, aglomeraty, brekcje piroklastyczne (Ryc. 132) – w strefach pro-ksymalnych, typowe dla erupcji typu strombolijskiego (Ryc. 133);

- brekcje z akrecyjnymi lapille, tufy z materiałem różnych frakcji - erupcje typu pliniańskiego; miąższość warstw i ziarno maleją z odległością od wulkanu.

Ryc. 131. Erupcja pliniańska i jej produkty (według Einsele 1992)

Spływy piroklastyczne – chmury mieszaniny rozżarzonych części stałych (pyłu, piasku wulkanicznego, bomb) z parą wodną i gazami – rodzaj prądu zawiesin.; temperatura wewnątrz kilkaset - 1000°C; zróżnicowany skład teksturowy, stapianie części stałych (Ryc. 134). Towarzyszą głównie erupcjom typu peleańskiego.

Utwory: ignimbryty - zbudowane z okruchów pumeksu i popiołu wulkanicznego, o uziarnieniu normalnym i odwróconym, różnym składzie tekstur.; zazwyczaj występują w obniżeniach terenu; podścielone osadem nawały piroklastycznej; przykryte popio-łem opadowym (Ryc. 135).

A B C

Ryc. 132. Najważniejsze rodzaje skał piroklastycznych ze szlaką (według Füchtbauer 1988).

A – aglutynat, B – aglomerat, C – brekcja wulkaniczna

Ryc. 133. Charakter erupcji a rodzaj a rodzaj i cechy ignimbrytu (wg Füchtbauer 1988)

Ryc. 134. Załamanie kolumny erupcyjnej i formowanie spływów piroklastycznych (ignimbrytowych; według Einsele 1992)

Osady pojedynczych erupcji wykazują duże uporządkowanie profilu pionowego (Ryc. 135)

Ryc. 135. Model utworów jednej erupcji oraz główne rodzaje osadów spływów piroklastycznych (według Einsele 1992)

Nawały piroklastyczne (ang. base surges) ‒ bardzo szybkie, turbulentne spływy o niskiej gę-stości i różnej temperaturze, rozchodzące się w fali uderzeniowej (Ryc. 136).

Utwory: zazwyczaj cienkie, nieregularne warstwy słabo rozsortowanego materiału frakcji piaskowych – żwirowych, głównie okruchy utworów starszych (litoklasty), laminowane poziomo i przekątnie niskokątowo, okrywające powierzchnię terenu, z koncentracją w obniżeniach, w odległości do kilku km od wulkanu.

Ryc. 136. Nawała piroklastyczna i jej osady (według Einsele 1992; erupcje hydrowulkaniczne)