Około trzy dekady po rozpadzie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich Rosjanie wciąż tęsknią za jego strukturami. Odsetek osób wyrażających żal z powodu rozpadu ZSRR wyniósł w 2020 r. 65% i jest to wynik, który utrzymuje się od ponad dwóch lat. W poprzednich trzech dekadach odsetek takich osób właściwie nie spadał poniżej 50%1. Pewną formą rekompensaty miało być powołanie do życia struktur, które zastąpią Związek Radziecki, a także zapobiegną procesom dezintegracyjnym na tym obszarze. Wspólnota Niepodległych Państw, została utworzona już 8 grudnia 1991 r. na mocy tzw. układu z Białowieży. W kolejnych etapach integracji powstała unia celna, wspólnota gospodarcza i wreszcie unia gospodarcza. Sam proces integracji został zainicjowany przez władze Kazachstanu, a po kilku latach o jego intensyfikację zadbała Federacja Rosyjska. Przez blisko trzy dekady zmieniała się dynamika proce-sów integracyjnych, a także poparcie dla wprowadzanych zmian. Dlatego też celem artykułu jest nie tylko prześledzenie kolejnych etapów eurazjatyckiej integracji oraz rosyjskiej roli w tym procesie, ale przede wszystkim opinii rosyjskiego społeczeństwa na temat procesów integracyjnych. Autorka spróbuje odpowiedzieć na pytanie, czy Rosjanie odnoszą się do integracji równie entuzjastycznie, jak władze Federacji, czy nastąpiła jakaś zmiana w społecznym odbiorze efektów tej integracji oraz w jaki spo-sób Rosjanie wyobrażają sobie główne zadania wspólnoty i jej przyszłość. Niezwykle użyteczne w analizach, których wyniki są tutaj prezentowane, okazały się – oprócz oczywiście literatury przedmiotu – rezultaty badań opinii publicznej przeprowadza-nych regularnie przez Ogólnorosyjskie Centrum Badań Opinii Publicznej oraz przez Euroazjatycki Monitor – międzynarodowe stowarzyszenie agencji badawczych.
Etapy eurazjatyckiej integracji
Plan reintegracji terytorium byłego Związku Radzieckiego pojawił się właściwie tuż po jego rozpadzie. Pewną formą podtrzymania relacji pomiędzy członkami dawnych struktur związkowych miała być utworzona w grudniu 1991 r. Wspólnota Niepodległych Państw. Jednak bardzo szybko okazało się, że odtworzenie ZSRR jest już niemożliwe,
1 A na przełomie lat dziewięćdziesiątych i dwutysięcznych wynosił nawet 74–75% (Analityczne Centrum J. Lewady, 2020).
182 Natalia Kusa
a stworzenie nowych struktur niezwykle trudne, głównie ze względu na różnice w intere-sach oraz brak wyraźnego lidera. Przodująca wcześniej Rosja, choć liczyła na utrzymanie wpływów w regionie, to ze względu na kryzys gospodarczy lat 90. oraz kosztowne re-formy, nie miała przede wszystkim finansowych możliwości oddziaływania na państwa byłego ZSRR. Szczególnie, że koszty te mogłyby być wysokie, głównie ze względu na kierunek reform obrany przez większość państw regionu2. Oprócz braku finansowej zdolności do przewodzenia państwom sąsiednim, w Rosji pojawiły się również przejawy braku zainteresowania integracją gospodarczą. Według Ruslana Grinberga z Instytutu Ekonomicznego Rosyjskiej Akademii Nauk, popularne było w Rosji lat 90. przekonanie, że rozwój ekonomiczny Federacji, a w konsekwencji integracja z gospodarką świato-wą, będą znacznie łatwiejsze w sytuacji, gdy pozbędzie się ona obciążenia w postaci słabiej rozwiniętych członków byłego ZSRR (Gostomski, Michałowski, 2015, s. 82). Integracją, szczególnie gospodarczą, był natomiast bardzo zainteresowany prezydent Kazachstanu Nursułtan Nazarbajew. To on jako pierwszy zgłosił pomysł utworzenia unii eurazjatyckiej i zaproponował Rosji przewodzenie takiej inicjatywie (Gostomski, Michałowski, 2015, s. 83). Niestety Rosja pod rządami B. Jelcyna nie była zdolna do podjęcia takich zobowiązań. Dlatego też właściwie cała dekada lat 90. charakteryzowała się kilkoma formalnymi deklaracjami dotyczącymi potencjalnej współpracy3, których cel był głównie propagandowy, szczególnie na użytek wewnętrzny (ratowanie słabnącej pozycji Borysa Jelcyna). W rzeczywistości natomiast nie podejmowano żadnych starań o ich realizację, a w niektórych sytuacjach nawet specjalnie blokowano implementa-cję podpisanych już umów, aby nie ponosić ich głównie finansowych konsekwencji4. Osobną kwestią wydawały się być porozumienia zawierane między Rosją a Białorusią (w latach 1996, 1997 i 1999), których celem było zjednoczenie tych państw w ramach konfederacji. Jednak i w tym przypadku Rosja była zbyt słaba, aby egzekwować realiza-cję deklarowanych działań. Przełomowy miał być dopiero rok 2000.
Zmiana na stanowisku prezydenta Federacji Rosyjskiej oznaczała również zmianę podejścia Rosji do integracji gospodarczej państw dawnego ZSRR. Władimir Putin bardzo szybko uczynił z reintegracji element polityki mocarstwowej Rosji, a stopnio-wo wychodząca z kryzysu – m.in. dzięki rosnącym cenom surowców energetycznych – rosyjska gospodarka była w stanie pokryć koszty integracyjnych projektów. Procesy integracyjne zostały zdynamizowane również dzięki działaniom podjętym przez Unię Europejską, a dokładnie Europejskiej Polityce Sąsiedztwa zainicjowanej w 2003 r.5
2 W większości państw nie były to reformy wolnorynkowe, a więc istniało przypuszczenie, że ich kontynuowanie, a następnie dalsze funkcjonowanie takich gospodarek będzie wymagało wyso-kiego dofinansowania, które musiałaby pokryć Rosja.
3 Pierwsze było porozumienie przewidujące powołanie strefy wolnego handlu, a w kolejnych etapach unii celnej oraz unii gospodarczej. Zostało ono podpisane w 1993 r. przez grupę państw członkowskich WNP. Dwa lata później, w 1995 r. Rosja i Białoruś podpisały porozumienie o unii celnej, do którego wkrótce dołączyły Kazachstan (1995), Kirgistan (1996) oraz Tadżykistan (1999) (Wiśniewska, 2013, s. 7).
4 Na przykład blokada implementacji umowy o strefie wolnego handlu podpisanej w 1994 r. przez większość państw należących do Wspólnoty Niepodległych Państw (Wiśniewska, 2013, s. 7).
5 Głównym zadaniem Europejskiej Polityki Sąsiedztwa (EPS) jest regulowanie stosunków UE z 16 państwami sąsiadującymi ze wspólnotą od wschodu oraz południa. EPS uznawana jest za klu-czowy element polityki zagranicznej UE, a jej głównym celem jest podtrzymywanie stabilności w regionie, szczególnie pod względem politycznym, gospodarczym oraz bezpieczeństwa. Za cel
Społeczeństwo rosyjskie wobec integracji eurazjatyckiej – sposoby postrzegania... 183
oraz największemu rozszerzeniu UE, które objęło również trzy dawne republiki ra-dzieckie oraz państwa z dawnej strefy wpływów Związku Rara-dzieckiego6. W efekcie już w 2000 r. podpisano porozumienie, w wyniku którego powstała Euroazjatycka Wspólnota Gospodarcza. Wprawdzie na początku implementacja porozumienia i two-rzenie przewidzianych nim struktur ponownie zostało wstrzymane z powodu różni-cy interesów i braku silnej motywacji ekonomicznej oraz politycznej. Jednak wspo-mniane działania UE zintensyfikowały integrację. Kolejnym krokiem była realizacja w 2003 r. – w postaci deklaracji, a następnie porozumienia – rosyjskiego projektu Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej Rosji, Białorusi, Kazachstanu i Ukrainy. W. Pu-tinowi szczególnie zależało na tym ostatnim państwie, ponieważ to właśnie Ukraina w najmniejszym stopniu angażowała się w projekty integracyjne i coraz bardziej od-dalała się od rosyjskiej strefy wpływów. Jednak i tym razem nie udało się zapisów po-rozumienia wprowadzić w życie. Powodem była Pomarańczowa rewolucja, w wyniku której w 2004 r. władzę w Ukrainie przejęły siły polityczne niechętne integracji pod rosyjskim patronatem (Wiśniewska, 2013, s. 8). Potrzeba było kolejnych kilku lat, aby zainteresowanie projektami integracyjnymi pojawiło się ponownie.
Kolejne impulsy do zintensyfikowania procesu reintegracji ponownie związane były z działalnością Unii Europejskiej. A dokładnie z kolejnym programem unijnym skiero-wanym do państw regionu poradzieckiego. W ramach programu Partnerstwa Wschodnie-go, zainicjowanego przez Polskę i Szwecję, oferowano m.in. umowy stowarzyszeniowe oraz o pogłębionej strefie wolnego handlu, a propozycje te kierowano w stronę państw wschodniego sąsiedztwa, szczególnie Ukrainy i Mołdawii. Tak intensywne działania za-chodnich struktur w dotychczas rosyjskiej strefie wpływów musiały spotkać się ze zdecy-dowaną reakcją. Nie bez znaczenia był również kryzys gospodarczy z lat 2008–2009, któ-rego skutki odczuły gospodarki Rosji, Ukrainy oraz pozostałych państw WNP. W takich momentach współpraca gospodarcza, w tym szczególnie brak ceł, liberalizacja handlu i otwarcie granic, dają nadzieję na szybkie pokonanie gospodarczej stagnacji. Czynni-kiem mobilizującym, w szczególności dla Federacji Rosyjskiej, była również intensyfi-kująca się chińska ekspansja gospodarcza w Azji Centralnej, a szczególnie w Kazachsta-nie, który Rosja uznaje za strategiczny dla jej interesów w regionie (Wiśniewska, 2013, s. 8–9; Wasiuta, 2014, s. 38–39). Wszystkie te elementy wpłynęły na decyzję o powrocie do procesu reintegracji gospodarczej byłych państw Związku Radzieckiego.
Realnym przełomem w procesie integracyjnym było wprowadzenie w 2009 r. Unii Celnej Rosji, Białorusi i Kazachstanu. Inicjatywę tę uznaje się za pierwszą zrealizowa-ną w pełnym kształcie i bez większych opóźnień7. O sukcesie projektu, oprócz wcze-śniej przeanalizowanych czynników sprzyjających integracji, zadecydowało również nowe podejście do procesu negocjacji porozumienia. Sam projekt porozumienia był znacznie bardziej konkretny (co skracało proces negocjacji), a w czasie jego przy-gotowywania Rosja poszła na znaczące ustępstwa, co przekonało pozostałe państwa. Dodatkowo, zapisy tej umowy przygotowano w oparciu o międzynarodowe standardy,
EPS uznawane jest również propagowanie takich unijnych wartości jak dobre rządy, demokracja, praworządność i prawa człowieka (Europejska polityka sąsiedztwa).
6 Rozszerzenie z 2004 r., w ramach którego członkostwo w Unii Europejskiej zyskały m.in. Litwa, Łotwa, Estonia oraz Polska, Czechy, Słowacja i Węgry.
7 Choć proces ratyfikacji porozumienia trwał ponad pół roku, czego efektem było wejście w ży-cie umowy dopiero na początku lipca 2010 r. (Michalik, 2015, s. 38).
184 Natalia Kusa
co również przyspieszyło późniejszy proces ratyfikacji i implementacji (Wiśniewska, 2013, s. 9). Od tego momentu integracja gospodarcza na obszarze poradzieckim zna-cząco przyspieszyła. Już w 2011 r. w ramach kolejnego etapu podpisano rosyjsko-bia-łorusko-kazachstańską deklarację dotyczącą eurazjatyckiej integracji gospodarczej, na bazie której 1 stycznia 2012 r. powołano do życia Wspólną Przestrzeń Gospodarczą. Zapewniła ona swobodę przepływu towarów, usług, kapitału oraz siły roboczej. Była również krokiem do swoistego zwieńczenia procesu integracji, który nastąpił w maju 2014 r., kiedy prezydenci Rosji, Białorusi oraz Kazachstanu podpisali umowę o utwo-rzeniu Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej. Jej działalność zainaugurowano 1 stycznia 2015 r., a lista państw członkowskich wzrosła w kolejnych latach – do EUG dołączyły Armenia i Kirgistan (natomiast Serbia dołączyła do strefy wolnego handlu) (Michalik, 2015, s. 38–39; Gostomski, Michałowski, 2015, s. 84; Bozhkarauly, 2015, s. 200– 201). Tym samym po blisko 25 latach Moskwie udało się zrealizować plan ponownej integracji – przynajmniej części – państw byłego Związku Radzieckiego.
Rola Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej (EUG)
Formalnie umowa o utworzeniu Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej zapewnia swobodny przepływ usług, towarów, kapitału oraz pracowników. Podstawowym ce-lem Unii jest „wdrożenie skoordynowanego jednolitego uzgodnionego systemu po-litycznego w różnych sferach gospodarczych. Umowa zawiera artykuły poświęcone realizacji uzgodnionej polityki w dziedzinie funduszy makroekonomicznych i walu-towych oraz normowania rynku finansowego. Przewiduje ona także współdziałanie w dziedzinie energetyki, transportu, kształtowanie wspólnego rynku, w szczególno-ści ropy naftowej i jej produktów, lekarstw i innych wyrobów” (Bozhkarauly, 2015, s. 201). Pomimo tych ambitnych założeń, po kilku latach funkcjonowania EUG uznaje się za ograniczoną unię celną. W ramach integracji udało się osiągnąć trzy cele: har-monizację zewnętrznych taryf celnych, zniesienie wewnętrznych granic celnych oraz przeniesienie decyzji dotyczących cel z poziomu państw członkowskich na poziom unijny. Jednak, jak zauważa Alexander Libman (2018), początkowo wysoki poziom harmonizacji ceł (oceniany na 90%) znacząco zmalał (do ok. 60%) po przystąpieniu Kazachstanu do Światowej Organizacji Handlu w 2015 r., choć nadal jest to uznawa-ne za bardzo dobry wynik. Do sukcesów należy zaliczyć także zniesienie wewnętrz-nych ograniczeń dotyczących mobilności pracowników i przepływu kapitału8. Traktat o EUG zakładał również wprowadzenie stopniowej integracji wielu kluczowych ryn-ków, w tym np. produktów medycznych, energii elektrycznej, ropy naftowej czy usług finansowych. Niestety, realizacja tego punktu wydaje się być najtrudniejsza, ponieważ wymaga największych ustępstw ze strony państw członkowskich. Wprawdzie osią-gnięto już sukces w kilku branżach (choćby wspominanych produktów medycznych), jednak wymagał on daleko idących ustępstw i kompromisów, czego efektem są słabe i nieprecyzyjne regulacje (Libman, 2018). Za korzyść płynącą z integracji w ramach EUG należy również uznać brak konfrontacji militarno-gospodarczej pomiędzy
kra-8 Znaczące jest to szczególnie dla Armenii i Kirgistanu, w przypadku których migracja zarobko-wa do Rosji jest kluczozarobko-wa. Jednak wciąż poza regulacjami EUG znajdują się Uzbekistan i Tadżyki-stan, które stanowią największe źródło migracji w Eurazji (Libman, 2018).
Społeczeństwo rosyjskie wobec integracji eurazjatyckiej – sposoby postrzegania... 185
jami członkowskimi, wspólne fundusze na inwestycje (w postaci Euroazjatyckiego Banku Rozwoju) oraz zabezpieczenie finansowe na wypadek kryzysu (Euroazjatycki Fundusz Stabilizacji i Rozwoju) (Сутырин, 2019). Podsumowując, kilku byłym repu-blikom poradzieckim udało się osiągnąć formę integracji, która jest wciąż niedostępna dla wielu pozaeuropejskich regionalnych projektów integracyjnych.
Pomimo powyższych sukcesów, aktualnie Euroazjatycka Unia Gospodarcza musi mierzyć się przynajmniej z kilkoma wyzwaniami. Oprócz wcześniej wspomnianych trudności w integracji kluczowych rynków czy zwiększenia poziomu harmonizacji ceł, EUG ma również spory problem z ponadnarodowym zarządzaniem. Wprawdzie istnieją ponadnarodowe struktury (np. Trybunał EUG, Euroazjatycka Komisja Go-spodarcza), dlatego też przynajmniej część decyzji powinna być podejmowana przez niezależnych od konkretnych państw członkowskich biurokratów. Niestety, głównie ze względu na autorytarny charakter reżimów większości członków EUG, urzędnicy wspólnotowych instytucji, obawiając się odpowiedzialności za podejmowane decy-zje, przenoszą je najczęściej na poziom polityczny (Libman, 2018). Dodatkowo, część z powołanych instytucji ma dosyć ograniczone kompetencje lub brakuje im uprawnień do kontrolowania wykonania podjętych decyzji (Сутырин, 2019). W efekcie, choć ist-nieją ponadnarodowe struktury, to Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej zdecydowanie brakuje niezależnego od partykularnych interesów państw członkowskich zarządza-nia, co z kolei opóźnia proces podejmowania decyzji i znacząco utrudnia negocjacje.
Kolejnym problemem jest nieszczelność granic Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej. Szczególnie dotyczy to granicy białoruskiej, przez którą regularnie odbywa się reeksport z Ukrainy i państw Unii Europejskiej. Straty, jakie może przynosić ten proceder dla rosyjskiej gospodarki, to nawet miliardy dolarów. Z kolei, Kazachstan poniósł straty z powodu utrudnień w tranzycie ukraińskich produktów przez terytorium Rosji. Dodat-kowo, negatywnie na gospodarkę Rosji, a tym samym na gospodarkę całej Unii, działają zachodnie sankcje. Co więcej, według Wiaczesława Sutyrina, istotnym zagrożeniem dla wspólnotowej gospodarki jest jej potencjalne zapóźnienie technologiczne. Zamrożona współpraca m.in. z Unią Europejską odcięła eurazjatycką wspólnotę od dostępu do naj-nowszych technologii, czego efektem może być zepchnięcie Unii Euroazjatyckiej na peryferia euroatlantyckiego oraz azjatyckiego rozwoju (Сутырин, 2019).
Najtrudniejsze wydaje się być pytanie o przyszłość Euroazjatyckiej Unii Gospodar-czej oraz całej eurazjatyckiej integracji. Praktycznie niemożliwym wydaje się rozpad utworzonych struktur lub całkowite ich lekceważenie przez państwa członkowskie. Proces integracji i powstawania instytucji był długi i trudny, a znaczna część zobo-wiązań została implementowana, więc nie należy spodziewać się nagłego odwrotu od wypracowanych procedur. Jednocześnie, równie mało realne wydaje się być pogłębie-nie integracji, szczególpogłębie-nie, że odmienne interesy poszczególnych państw już skutecz-nie utrudniały osiągnięcie dotychczasowych kompromisów. Należy rówskutecz-nież dodać, że cechą charakterystyczną reżimów autorytarnych, z jakimi mamy w większości do czynienia w przypadku członków wspólnoty eurazjatyckiej, mają niską tolerancję dla zaawansowanych programów integracji, ponieważ mogłyby one znacząco ograniczać władzę przywódcy danego państwa. Można się natomiast spodziewać znacznego swolnienia procesów integracyjnych (co jest już od 2–3 lat widoczne), głównie z po-wodów politycznych, ale także z uwagi na wciąż trwający m.in. w Rosji kryzys gospo-darczy (Сутырин, 2019; Libman, 2018). Bardzo dużo będzie zależało od aktualnych
186 Natalia Kusa
interesów poszczególnych państw członkowskich, a szczególnie najsilniejszej Rosji, a także od relacji i ewentualnych możliwości współpracy pomiędzy Rosją i Euroazja-tycką Unią Gospodarczą a Unią Europejską.
Rola Rosji w eurazjatyckiej integracji
Choć za inicjatora idei euroazjatyckiej integracji gospodarczej uznaje się Kazach-stan, to głównym orędownikiem, szczególnie po 2000 r., stała się Rosja. To właśnie Federacja inicjowała kolejne etapy procesu zjednoczenia i wydaje się, że czerpała naj-większe zyski z ich realizacji. Według Jana Strzeleckiego (2016, s. 1), Euroazjatycka Unia Gospodarcza z perspektywy Rosji miała spełnić trzy główne cele: po pierwsze ma być „mechanizmem wzmacniającym rosyjskie wpływy w regionie”; po drugie ma pełnić funkcję bariery z jednej strony dla potencjalnej integracji państw poradzieckich ze struk-turami zachodnimi, a z drugiej dla rosnących wpływów Chin w Azji Centralnej; i po trzecie EUG jest również formą legitymizowania rosyjskich elit wobec społeczeństwa. Generalnie, wielu analityków podkreśla, że Rosja wykorzystuje integrację euroazjatycką do realizacji głównie swoich celów, a także traktuje ją jako element nacisku na pozosta-łe państwa regionu (np. Strzelecki, 2016; Michalik, 2015; Wiśniewska, 2013). Zwraca się uwagę na fakt, iż dla Federacji Rosyjskiej EUG stanowi „kolejne forum, na którym Kreml może wykorzystywać gospodarczą i militarną przewagę do wywierania presji na przywódców poszczególnych krajów” (Strzelecki, 2016). Pojawiają się również od-wołania do tzw. rosyjskiego świata (ros. Russkij Mir), cechującego się odmiennością cywilizacyjną, która z kolei uniemożliwia integrację z Zachodem, ale także czyni z Rosji atrakcyjne centrum przyciągające sąsiednie państwa (Strzelecki, 2016, s. 2; Wiśniewska, 2013, s. 27). Rosyjskie zaangażowanie w budowę i rozwój EUG ma również istotne zna-czenie wizerunkowe. Inicjowanie i dynamizowanie procesu integracyjnego to według Rosji dowód na jej mocarstwową pozycję (nawet jeśli jest to tylko mocarstwo regional-ne), a więc posiadanie rozległych wpływów w regionie.
Po kilku latach funkcjonowania Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej zaczęło się po-jawiać coraz więcej głosów za tym, że integracja nie służy tylko i wyłącznie Rosji. Alexander Libman (2018) zwraca uwagę na fakt, iż Rosja wprawdzie – głównie ze względów ideologicznych – jest zainteresowana istnieniem EUG, jednak, aby utrzy-mać organizację przy życiu, zmuszona jest do pewnych ustępstw wobec innych państw członkowskich. Nie w pełni uzasadnione wydaje się być również twierdzenie, zgodnie z którym EUG zwiększa wpływ Rosji na pozostałe państwa. A. Libman (2018) dowo-dzi, że było całkiem sporo przykładów odrzucenia przez biurokrację EUG propozycji i sugestii Rosji, a większość decyzji wymagała twardych i długich negocjacji. Dodat-kowo, W. Sutyrin zwraca uwagę na fakt, iż wszystkie decyzje formalnie podejmowane są w drodze konsensusu, a każde państwo członkowskie ma prawo zawetowania usta-leń organów ponadnarodowych. Co więcej, niektóre państwa wykorzystują czasami mechanizmy funkcjonowania procesu decyzyjnego EUG jako instrument nacisku na Rosję celem zaspokojenia swoich interesów narodowych (Сутырин, 2019). Uwzględ-niając zmniejszenie dynamiki integracji występujące po 2015 r. można również do-mniemywać, że Rosja powraca do wzorca stosowanego w latach 90., wykorzystując biurokratyczne struktury EUG jako miejsce „zsyłki” dla polityków niepasujących do
Społeczeństwo rosyjskie wobec integracji eurazjatyckiej – sposoby postrzegania... 187
aktualnej sytuacji politycznej w Moskwie (Libman, 2018). Należy również pamię-tać, że obserwowane w ostatnich latach intensywne zaangażowanie Rosji w kwestie międzynarodowe (np. aneksja Krymu, udział w konflikcie w Syrii) stanowi znacznie potężniejsze źródło legitymizacji (szczególnie na potrzeby wewnętrzne) niż projekty integracji eurazjatyckiej (Libman, 2018). Niemniej, nigdy nie wiadomo, kiedy ta stwo-rzona dużym wysiłkiem i dosyć sprawnie (pomimo wielu mankamentów) funkcjonu-jąca struktura może ponownie się Rosji przydać.
Sposoby postrzegania integracji eurazjatyckiej
Jak już wcześniej wspominano, nie brakuje opinii, według których, integracja eur-azjatycka jest w przypadku Rosji wykorzystywana w celach realizacji polityki we-wnętrznej. Dlatego też niezwykle ciekawe wydaje się prześledzenie sposobów po-strzegania przez rosyjskich obywateli kolejnych projektów integracji eurazjatyckiej, w których Federacja Rosyjska partycypowała lub które inicjowała.
Z dużego badania przeprowadzonego dwukrotnie przez Ogólnorosyjskie Centrum Badań Opinii Publicznej (VTsIOM)9 wynika, że stopniowo wzrasta wśród Rosjan świa-domość istnienia Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej. W 2014 r., tuż po podpisaniu trakta-tu powołującego EUG do życia, o organizacji słyszało 66% rosyjskich obywateli, w tym tylko połowa deklarowała, że nie tylko słyszała, ale również sporo wie na temat Unii. Bli-sko jedna trzecia Rosjan o takiej formie integracji eurazjatyckiej usłyszała po raz pierw-szy podczas badania. W 2019 r., po kilku latach funkcjonowania EUG, wzrosła nie tylko ogólna świadomość jej istnienia (z 66 do 76%), ale również wiedza na jej temat (dwóch na trzech Rosjan deklaruje, że sporo wie na temat EUG). Jednocześnie, tylko co czwarty Rosjanin nigdy nie słyszał o Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej (wykres 1).
Wykres 1. Świadomość istnienia Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej wśród Rosjan w 2014 i 2019 r. 15% 12% 51% 64% 31% 23% 3% 1% 2014 2019
Czy kiedykolwiek wcześniej słyszał/a Pan(i) o Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej?
Słyszałem, sporo wiem na ten temat Coś słyszałem, ale nie znam szczegółów Słyszę o tym po raz pierwszy Trudno powiedzieć
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ВЦИОМ (2019).
188 Natalia Kusa
Kilka lat funkcjonowania eurazjatyckiej wspólnoty nie tylko poprawiło świado-mość jej istnienia wśród rosyjskich obywateli, wzrosła również ocena jej powstania. Pozytywnie o utworzeniu EUG wypowiedziało się w 2019 r. 76% Rosjan, podczas gdy w 2014 r. było to 70% (wykres 2).
Wykres 2. Ocena powstania Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej w 2014 i 2019 r.
70% 76% 4% 7% 26% 17% 2014 2019
Co sądzisz o utworzeniu EUG?