Lt. Col. Antoni Tomasz Aleksander Jurasz, professor
of medicine (1882–1961) – surgeon, scientist, community worker and patriot. Part V
Henryk Dyczek
Akademia Polonijna w Częstochowie; kierownik zakładu: prof. dr hab. med. Jerzy Supady
Streszczenie. Ppłk prof. med. Antoni Tomasz Aleksander Jurasz (1882–1961) był nietuzinkowym człowiekiem: chirurgiem, naukowcem i społecznikiem. Urodził się jako obywatel niemiecki, ale wszystkie swoje umiejętności ofiarował Polsce, ojczyźnie swojego ojca, Antoniego Stanisława Jurasza, po odzyskaniu przez nią niepodległości w 1918 roku. Realizacji tego celu nie przerwał wybuch II wojny światowej. Celem niniejszego – pięcioczęściowego – opracowania, jest przedstawienie przyczynowo-skutkowej analizy rozwoju bohatera, jego twórczości i dorobku całego życia.
Słowa kluczowe: Antoni Tomasz Aleksander Jurasz
Abstract. Lieutenant-colonel Antoni Tomasz Aleksander Jurasz, professor of medicine (1882–1961) was an outstanding man – a surgeon, a scientist and a community worker. Born in Prussia to a Polish father and English mother, he dedicated all his skills to Poland, the motherland of his father Antoni Stanisław Jurasz, once it regained its independence in 1918.
He continued his work for Poland despite the outbreak of the Second World War. The purpose of this series of five articles is to present the cause-and-effect analysis of his development, work and achievements.
Key words: Antoni Tomasz Aleksander Jurasz Nadesłano: 13.10.2015. Przyjęto do druku: 1.12.2015 Nie zgłoszono sprzeczności interesów.
Lek. Wojsk., 2016; 94 (1): 97–100
Copyright by Wojskowy Instytut Medyczny
Adres do korespondencji dr n. med. Henryk Dyczek ul. Tulipanowa 6, 87-134 Przysiek e-mail: henryk@dyczek.pl
z polskim – jako głównym – językiem wykładowym. Wy-dział ten miał być przeniesiony do Polski po jej wyzwole-niu spod władzy okupanta niemieckiego. Antoni Tomasz Jurasz całe życie wykazywał się niezwykłą chłonnością wiedzy w swoim znakomicie opanowanym fachu [5].Je-den z jego nauczycieli, profesor Michels ze Szpitala Nie-mieckiego w Londynie, gdzie doktor Antoni Tomasz Ju-rasz odbywał swoją pierwsza praktykę, w liście poleca-jącym do Szpitala Najświętszej Panny Marii we Frank-furcie n. Menem z 28 stycznia 1915 roku pisał o nim jako o człowieku szczerym i uczciwym, którego cechy cha-rakteru sprawiły, że pozostanie jego drogim przyjacie-lem, zaś jego współpraca z kolegami chirurgami oraz pa-cjentami układała się nad wyraz pomyślnie [6]. Podob-nego zdania był profesor Payr, którego asystentem dok-tor Jurasz był przez niemal 5 lat. W liście polecającym z 23 stycznia 1915 roku do wyżej wymienionego szpita-la opisywał Antoniego Tomasza Jurasza jako człowieka skrajnie ludzkiego zarówno wobec pacjentów, jak i kole-gów oraz personelu medycznego szpitala [6].
Zaplecze kliniczne prof. Antoniego Tomasza Jurasza w Polsce przedwojennej miało nadzwyczaj szeroki za-kres specjalizacji, takich jak nowoczesna anestezjolo-gia, chirurgia endokrynologiczna, chirurgiczne leczenie bohatera, w części piątej zaś podsumowanie dorobku
ży-ciowego i osiągnięć dla nauki.
Część V
Antoni Tomasz był autorytetem dla innych [1], jednym z najwybitniejszych polskich chirurgów okresu między-wojennego i uczonym o światowej sławie [2]. Wśród jemu współczesnych miał zarówno wielu przyjaciół, jak i osób mu nieprzychylnych. Człowiek o wysokiej klasie, altruista i patriota, którego życie było niezwykle barw-ne i pełbarw-ne [3]. Współtworzył służbę zdrowia Polskich Sił Zbrojnych podczas pobytu w Edynburgu w Szkocji w la-tach II wojny światowej. Wybitny pedagog, naukowiec, społecznik, przyjaciel młodzieży i gorący patriota [4].
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości stworzył na Uniwersytecie w Poznaniu i w Szpitalu Przemienie-nia Pańskiego jeden z najnowocześniejszych ośrodków chirurgicznych w Europie. Było to możliwe dzięki bo-gatemu doświadczeniu klinicznemu uzyskanemu pod-czas asystentury u boku słynnych chirurgów niemiec-kich. W okresie II wojny światowej, kiedy wszystkie pol-skie uczelnie zostały zlikwidowane, stworzył Polski Wy-dział Lekarski (PWL) przy Uniwersytecie w Edynburgu
Rycina 1. Tablica pamiątkowa na wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu, Antoniego Stanisława Jurasza (1847–1923) i Antoniego Tomasza Jurasza (1882–1961)
Figure 1. The commemorative plate of Antoni Stanisław Jurasz (1847–1923) and Antoni Tomasz Jurasz (1882–1961) at St. Wojciech Hill in Poznan
Podpułkownik, profesor medycyny Antoni Tomasz Aleksander Jurasz (1882–1961) – chirurg, naukowiec, społecznik i patriota. Część V 99 Kończały, Danuty Latinek‑Ciążyńskiej, Feliksa S. Rataj-skiego, Willy’ego R. Sarrazina, Zbigniewa T. Smukalskie-go i Alfonsa C. Włodarczyka [7]. Jeden z jeSmukalskie-go asystentów, mjr dr Czesław Maciejewski, piastował przed wojną sta-nowisko ordynatora chirurgii w Gdyni, zaś w czasie woj-ny został naczelwoj-nym chirurgiem liczącego kilkaset łóżek Szpitala Wojennego w Ankonie [9].
W 1914 roku, jeszcze przed wybuchem I wojny światowej, Antoni Tomasz Jurasz przedstawił swoje doświadczania w leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy na międzynarodowym kongresie chirur-gów w Nowym Yorku [10], gdzie reprezentował klinikę uniwersytecką w Lipsku [11]. W 1926 roku, będąc już pro-fesorem Uniwersytetu Poznańskiego, dzielił się wynika-mi swoich doświadczeń w leczeniu choroby Basedowa.
W tym samym roku na kongresie chirurgów w Rzymie za-prezentował procedury chirurgicznego leczenia śledzio-ny. Na zaproszenie Małej Ententy wyjechał ze swoimi asystentami w roku 1935 do Bukaresztu i przeprowadzał pokazowe operacje w tamtejszych szpitalach [12]. Umie-jętnościami chirurgicznymi dzielił się również w Amery-ce Południowej, gdzie był gościem Brazylijskiej Akade-mii Medycznej w latach 1935–1936 i prowadził cykl wy-kładów w Rio de Janeiro, Sao Paulo i Kurytybie. W do-wód uznania dla swojej sztuki chirurgicznej w 1934 roku został członkiem zagranicznym Francuskiej Akademii Chirurgów w Paryżu, a w 1935 roku członkiem honoro-wym Brazylijskiej i Parańskiej Akademii Medycznej [10].
Gościł w Dubrowniku, Belgradzie i Raguzie na zjazdach lekarzy jugosłowiańskich. W Karlsbadzie prowadził wy-kłady na międzynarodowych kursach ciągłego rozwoju zawodowego dla chirurgów [7]. Wraz z prof. Maksymi-lianem Rutkowskim (1867–1942) redagował dział chirur-giczny w „Nowinach Lekarskich” [10], a od 1927 roku cza-sopismo „Chirurgia Kliniczna”, które w roku 1929 dzięki jego staraniom zaczęło wychodzić w wersji angielskiej („Chirurgia Clinica Polonica”). W kooperacji z profeso-rem Wierzejewskim (1881–1930) [10] w 1928 roku [12]
zorganizował Polskie Towarzystwo Chirurgów i Orto-pedów Polski Zachodniej, którego prezesem był w la-tach 1927–1939 [13]. We współpracy z docentem Felik-sem Skubiszewskim (1895–1981) z Wydziału Lekarskie-go w Poznaniu przyLekarskie-gotował w 1937 roku [12] rozdzia-ły o chirurgii wątroby, żołądka i trzustki do ówczesnego podręcznika chirurgii. W kooperacji z profesorem Wła-dysławem Antonim Gluzińskim (1856–1935) oraz pro-fesorem Adamem Karwowskim (1873–1933) utworzył Wszechsłowiańskie Towarzystwo Lekarskie, w wyniku czego polski został uznany za język wykładowy na Kon-gresie Chirurgów Polskich, a w 1932 roku jako repre-zentant Polski, dzięki wcześniejszemu uznaniu [10], mógł na IX Congress of Société Internationale de Chirurgie [12] (IX Kongresie Międzynarodowego Towarzystwa Chi-rurgicznego – tłum. aut.) w Madrycie przedstawić swój referat w języku polskim.
gruźlicy kostno‑stawowej, gastroenterologia, neurochi-rurgia, onkologia i urologia. Na przestrzeni lat profesor Jurasz swoją działalnością kliniczną i dydaktyczną przy-czynił się do wykształcenia wybitnych chirurgów: Lu-dwika Błażeka, Alfreda Barlika, Stanisława Byliny, Ro-mana Drewsa, Zygmunta Górki, Marii Grabskiej, Józe-fa Granatowicza, Jerzego Jasieńskiego, Władysława Kowalewskiego, Jana Krotoski, Czesława Maciejewskie-go, Lucjana MierzejewskieMaciejewskie-go, Ludwika Niczyperowicza, Zbigniewa Pieniężnego, Feliksa Skubiszewskiego, Tade-usza Suwalskiego i Rudolfa Strutyńskiego [7]. Niektórzy z nich objęli katedry chirurgiczne w Polsce po roku 1945.
W roku 1921 profesor Antoni Tomasz Jurasz był zaan-gażowany w habilitację dr. Jana Krotoskiego i dr. Feliksa Skubiszewskiego. Kierował również przewodami habili-tacyjnymi dr. Leona Kieczkowskiego (1922) i dr. Kazimie-rza Nowakowskiego (1923) [8]. Po zmarłym profesorze Ireneuszu Wierzejewskim przejął prowadzenie habilita-cji Franciszka Raszei w 1931 roku i Wiktora Degi w 1933 roku. Na Uniwersytecie w Poznaniu był promotorem roz-praw doktorskich Stanisława Dziedziuchowicza, Feliksa Rycina 2. Antoni Tomasz Aleksander Jurasz, ok. 1961
Figure 2. Antoni Tomasz Aleksander Jurasz, around 1961
Piśmiennictwo
1. Rostafiński W. Rodzina Karoliny z Gaspeyów Juraszowej, matki mojej mamy.
1991: 3
2. Wryk R. Zarys działalności Akademickiego Związku Sportowego w Poznaniu 1919–1949. Poznań 2007: 27
3. Meissner R. Pamiętnik prof. Antoniego Tomasza Jurasza – dokument epoki.
Fakty AM, 2003; 3–4: 12
4. Nekrolog z okazji pochówku prochów Antoniego Tomasza Jurasza w Poznaniu w dniu 4 V 1977 r.
5. Janta-Połczyński A. Wspomnienia o wuju Antonim Juraszu, s. 3
6. Personalje lekarza profesora Dr. Antoniego Jurasza. Archiwum Państwowe Poznań, Magistrat miasta Poznania. T. 1: 5–6
7. Meissner R. Profesor Antoni Tomasz Jurasz (1882–1961) w świetle swoich wspomnień. Fakty AM, 2006; 1: 20–21
8. Mierzyński W. Dynastia Juraszów. Poznań 1982: 5 9. Majewski A. Wojna ludzie i medycyna. Lublin 1969: 553
10. Drews R. Wkład lekarzy i farmaceutów wielkopolskich do rozwoju nauk me-dycznych. Roczniki Akademii Medycznej w Poznaniu, Warszawa–Poznań 1975; Supl. 2: 8, 10, 11
11. Jurasz Antoni, Życiorys. Centralne Archiwum Wojskowe, Sygn. Ap1786, k. 2 12. Magowska A. A doctor facing turbulent times: Antoni Tomasz Jurasz, Citizen
of the World. World J Surg, 2011; t. 35: 2167–2171
13. Lisowski W. Twórca Polskiego Wydziału Lekarskiego w Edynburgu – prof. med. Antoni Tomasz Jurasz, organizator i dziekan PWL w Edynburgu w latach 1941–1945. Skalpel, 2007; 6. www.nil.org.pl/xml/oil/oil72/gazeta/
numery/n2007/n200 706/n20 070 618, [dostęp: 20.06.2010]
14. Zakrzewski Z. Ulicami mojego Poznania. Poznań 1985: 80
15. Magowska A (ed). Listy prof. Antoniego T. Jurasza i jego dotyczące z lat 1944–61. Acta Medicorum Polonorum, 2012; 2: 141–165
16. Wrzosek A. Kronika kościoła pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej w Dębkach k. Wejherowa. 1957: 51
Nie oznacza to, że Antoni Tomasz Jurasz nie znał ję-zyków obcych. Wprost przeciwnie! Był poliglotą. Biegle posługiwał się w mowie i piśmie językami: angielskim, francuskim i niemieckim. Jego znajomość języków, kon-takty naukowe, które rozwinął podczas zagranicznych praktyk, i olbrzymia wiedza sprawiły, że wielokrotnie był oficjalnym delegatem Polski na międzynarodowych fo-rach chirurgicznych. W dowód uznania za zasługi na polu nauki i godne prezentowanie nauki polskiej na świecie otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Polonia Restituta [10]. Był członkiem honorowym 8 zagranicznych nauko-wych towarzystw chirurgicznych i członkiem zwyczaj-nym 7 zagranicznych naukowych towarzystw chirurgicz-nych [4].
Powstanie Polskiego Wydziału Lekarskiego wraz z Polskim Szpitalem im. Ignacego Paderewskiego w Edynburgu jest przykładem nie tylko międzynarodo-wej pomocy humanitarnej w czasach wojennych, ale również potwierdzeniem cech charakteru jego twór-cy, profesora Antoniego Tomasz Jurasza, którego mot-tem życiowym było nieść pomoc bliźnim bez względu na trudności, które mogą się pojawić. Wartości te towa-rzyszyły mu również po zakończeniu II wojny światowej, kiedy mimo zaawansowanego wieku pragnął kontynu-ować swoje dzieło rozwoju polskiej medycyny, które roz-począł w okresie międzywojennym.
Niestety, sytuacja polityczna i nieprzychylność bę-dących pod dyktatem Moskwy władz PRL nie pozwoli-ły na to – co więcej, perfidia tychże władz produkowała oszczerstwa pod jego adresem, co sprawiło, że musiał emigrować, chcąc uchronić się przed okrucieństwem ich działania.
Starszy asystent profesora Antoniego Tomasza Ju-rasza w Poznaniu [14] od roku 1934, a później przyjaciel, profesor Roman Drews, który spotkał profesora Jurasza w Dublinie na kilka dni przed jego nagłym zgonem w No-wym Jorku, twierdził [10]: „była to niewątpliwie postać, która pozostawi trwały ślad w historii medycyny polskiej, szczególnie Wielkopolski”. Dr F. Znaniecki, wykładowca Uniwersytetu Poznańskiego przed 1939 rokiem, zalicza Antoniego Tomasza Jurasza do „ludzi najwyższej kate-gorii z racji swych niezwykłych zdolności i moralnych kwalifikacji” [15].
Wielka miłość profesora Antoniego Tomasza Jura-sza do wszystkiego, co polskie, potwierdzona starania-mi o uznanie języka polskiego za język starania- międzynarodo-wych konferencji [10] czy jego osobistym zaangażowa-niem w wykup polskiej ziemi od zzaangażowa-niemczałych Kaszubów [16], została utrwalona na jego tablicy grobowej na Cy-tadeli w Poznaniu „(…) słusznie głosi, że był niestrudzo-nym orędownikiem Polski na całym świecie” [1].