Istnieje spora grupa zjawisk, które swe istnienie zawdzięczają Google’a, ale – nie-stety, w większości przypadków – nie stały się jednym z elementów praktyki biblio-metrycznej. Przede wszystkim dotyczy to alternatywnych wskaźników bibliometrycz-nych, zwanych altmetrics, które próbują na nowo definiować miarę znaczenia w nauce.
Warto jednak przypomnieć w tym miejscu, że za bardzo ważny krok w tym kierunku uznać należy wskaźniki obliczane na podstawie danych pochodzących z bazy Scopus (SNIP2, SJR3, na co odpowiedzią ze strony WoS jest inkorporowanie wskaźnika Eigen-factor4). Istniejące wskaźniki stosowane są do analizy nowych kanałów przepływu in-formacji (obliczanie indeksu H dla kanałów YouTube5), lub wiązane ze stosowanymi już narzędziami określania znaczenia w nauce (Twitter a przewidywanie cytowalności publikacji6).
Nie spełniły się pokładane w wyszukiwarkach Google’a nadzieje na to, że umożli-wią one szybki rozwój mechanizmów otwartej nauki (tzw. zielona droga) za sprawą in-deksowania repozytoriów tworzonych przez jednostki naukowe7. Przywołane poniżej przykłady mają zilustrować tezę, że w praktyce bibliometrycznej fenomen Google’a to kwestia jedynie skali. Więcej trzeba tłumaczyć, więcej trzeba gromadzić, mechanizm pozostaje ten sam. Już jedne z pierwszych analiz porównujących cytowania i sytowa-nia (tak określa się przywołasytowa-nia w Internecie) wskazywały znaczącą korelację między
2 Source Normalized Impact per Paper opracowany przez Centre for Science and Technology Studies (CWTS) na Uniwersytecie w Leiden, obliczany dla okresu trzech lat.
3 SCImago Journal Rank wskaźnik opracowany przez badaczy z czterech hiszpańskich uniwersytetów:
Granada, Extremadura, Carlos III (Madryd) and Alcalá de Henares, obliczany dla okresu trzech lat, waga przypisywana cytowaniom zależy od cytowalności czasopisma cytującego.
4 Wskaźnik opracowany przez Jevina Westa i Carla Bergstroma z University of Washington, obliczany na podstawie danych z WoS dla okresu pięciu lat, waga przypisywana cytowaniom zależy od cytowalności czasopisma cytującego.
5 Robert Hovden: Bibliometrics for Internet media: applying the h-index to YouTube. J. Am. Soc. Inf.
Sci. Technol. 2013 T. 64 nr 11 s. 2326-2331
6 Gunther Eysenbach: Can tweets predict citations? Metrics of social impact based on Twitter and cor-relation with traditional metrics of scientific impact. J. Med. Internet Res. 2011 T. 13 art. nr e123; Stefanie Haustein, Isabella Peters, Cassidy R. Sugimoto, Mike Thelwall, Vincent Lariviere: Tweeting biomedicine: an analysis of tweets and citations in the biomedical literature. J. Assoc. Inf. Sci. Technol.
2014 T. 65 nr 4 s. 656-669.
7 Sytuację polskich repozytoriów w nawiązaniu do publikacji dotyczących Ameryki Łacińskiej ana-lizuje Tomasz Lewandowski: Google Scholar a repozytoria i biblioteki cyfrowe w Polsce. [Dokument elektroniczny]. Dostępny w Internecie: http://otwartanauka.pl/analysis/case-studies/google-scholar-a-re-pozytoria-i-biblioteki-cyfrowe-w-polsce [dostęp: 02 IX 2014.]; tam też literatura przedmiotu.
wynikami analizy cytowań w bazie WoS i w zasobach sieci8. Tendencję tę potwierdziły kolejne analizy9.
Otwartość, a właściwie nieograniczoność zasobów Internetu, za sprawą Google’a stała się elementem praktyki bibliometrycznej we wszystkich jej aspektach: udzielania informacji, gromadzenia danych, przygotowywania dokumentacji. Udzielanie infor-macji oznacza także weryfikację inforinfor-macji, jakie do naukowców trafiają z redakcji czasopism proponujących publikację. Ponieważ coraz częściej za wydrukowanie arty-kułu autorzy płacą redakcji, umiejętne przygotowanie informacji o randze czasopisma mierzonej wskaźnikami bibliometrycznymi stało się strategią marketingową bardzo bliską manipulacji. Korzystając z faktu, że zastrzeżonym znakiem towarowym jest Jo-urnal Citation Reports, twórcy strony citefactor.org (nawet graficznie nawiązującej do produktów Thomson Reuters) stworzyli własny ranking czasopism na który powołują się redakcje czasopism. Zdarza się, że potencjalni autorzy zgłaszają się do biblioteki z prośbą o weryfikację danych; bywa, że do biblioteki trafia już kopia opublikowanej pracy z wydrukiem fragmentu listy z Journal Impact Factor. Obowiązek wyjaśnienia sytuacji spada na bibliotekarza.
Źródłem informacji o cytowaniach i indeksie H często przywoływanym przez na-ukowców, na których wniosek biblioteka przygotowuje analizy bibliometryczne, są internetowe platformy i portale społecznościowe10, zliczające pobrania i odsłony publi-kacji umieszczanych przez autorów na swoich profilach. Ze względu na specyfikę wie-lu dziedzin dane dotyczące indeksu H wykazywane w tego rodzaju źródłach informacji bywają wyższe od danych w bazach WoS lub Scopus i zadaniem bibliotekarza staje się ponownie tłumaczenie specyfiki bibliometrii.
Po części wykorzystanie narzędzi pochodnych Google’a stało się obowiązkiem bi-bliotekarzy-bibliometrów za sprawą wytycznych dotyczących przygotowywania anali-zy bibliometrycznej na potrzeby konkursów grantowych organizowanych przez Naro-dowe Centrum Nauki. Załącznik nr 2 do Uchwały nr 52/2012 z dnia 14 czerwca 2012 r.11, punkt D, podpunkt dotyczący paneli HS (nauki humanistyczne i społeczne) jako źródło informacji o sumarycznej liczbie cytowań i indeksie H wskazuje Web of Science lub Publish or Perish. Zapis taki wynika z faktu znaczącej przewagi ilościowej w bazie Web of Science czasopism reprezentujących dziedziny Science Technology Medicine (STM) nad czasopismami z zakresu humanistyki (Arts and Humanities – AH) i nauk społecznych (Social Sciences – SS). Co prawda uczelnie medyczne nie
przeprowa-8 Liwen Vaughan, Deborah Shaw: Bibliographic and Web citations: what is the difference? J. Am. Soc.
Inf. Sci. Technol. 2003 T. 64 nr 11 s. 1313-1322
9 Mike Thelwall: Bibliometrics to webometrics. J. Inf. Sci. 2008 T. 34 nr 4 s. 605-621
10 Np. academia.edu, researchgate.net, Google scholar
11 http://ncn.gov.pl/userfiles/file/konkursy_ogloszone_2012-06-15/maestro-zal2.pdf [dostęp: 31 VIII 2014]
dzają postępowań awansowych w zakresie AH i SS, ale biblioteki tychże uczelni mają obowiązek zapewnić dostęp do informacji pracownikom także tych jednostek uczelni, które prowadzą badania właśnie w zakresie AH oraz SS. Publish or Perish to program stworzony przez Anne Harzing12, który umożliwia przeprowadzenie analizy cytowań na podstawie zasobów wyszukiwarki Google Scholar13. O ile w przypadku analizy cytowań przeprowadzanej w WoS lub w bazie Scopus gwarantowany jest naukowy charakter źródeł cytujących, o tyle w przypadku analizy cytowań przeprowadzonej przy użyciu PoP wykaz źródeł cytujących może wymagać dodatkowej weryfikacji. Ta właśnie sytuacja podnoszona jest jako główny zarzut wobec stosowania PoP jako źró-dła informacji o wskaźnikach bibliometrycznych. Jednak porównanie analizy cytowań przeprowadzonej przy użyciu PoP i przy użyciu opcji Cited Reference Search w bazie WoS pozwala dostrzec te same problemy z uporządkowaniem danych uzyskanych jako wynik poszukiwań w obu źródłach informacji. Wykorzystanie zasobów Google Scho-lar jako podstawy analiz bibliometrycznych miałoby „ratunkiem” dla reprezentantów nauk humanistycznych i społecznych, dlatego jako przykład przeprowadzono analizę14 cytowań publikacji Izabeli Koryś, socjologa, pracownika Instytutu Książki i Czytel-nictwa Biblioteki Narodowej, która prowadzi badania dotyczące problemów migracji i problemów czytelnictwa. Wyniki przeprowadzonej analizy zawiera tabela 1. Bazy WoS i Scopus przeszukiwane przy użyciu opcji Author search nie notują żadnej pracy tej autorki; przeszukiwane przy użyciu opcji Cited reference search (WoS) i References (Scopus) notują odpowiednio pięć pozycji cytowanych w sumie sześć razy (WoS) oraz dwadzieścia cztery pozycje cytujące (Scopus). Dalsze analizy uzyskanych wyników pozwoliły ustalić, że WoS Cited reference search de facto cytuje dwie prace, z których jedna notowana jest pod czterema wersjami tytułu, a Scopus w opcji Reference notu-je dwadzieścia cztery prace cytujące, które przywołują dwadzieścia publikacji, dając w sumie trzydzieści trzy cytowania. Analiza przeprowadzona przy użyciu PoP daje następujący wynik: trzydzieści sześć dokumentów cytowanych dziewięćdziesiąt trzy razy, indeks H równy pięć. Dokładna analiza listy publikacji pozwala na połączenie różnych wersji cytowania tej samej pracy i okazuje się, że w grę wchodzi 27 publika-cji.Tak znacząca różnica między liczbą cytowań między bazami danych a Google Scholar może być oczywiście potraktowana jako wynik specyficznego statusu nauk humanistycznych i społecznych. Jednak także w przypadku reprezentantów nauk z za-kresu STM różnice między wynikami analizy cytowań przeprowadzonej w WoS Au-thor Search i WoS Cited Reference Search mogą być znaczące. Problemem nie okazuje
12 Obecnie profesor w ESCP Europe (kampus w Londynie), wcześniej – kiedy stworzyła PoP – profesor University of Melbourne, por. http://www.harzing.com [dostęp: 31 VIII 2014]
13 Obsługuje także Microsoft Academic Search
14 Analizy cytowań przywoływane w artykule przeprowadzono w dniach 2 i 3 września 2014 r.
liczba prac
Publish or Perish 93 27 93 5**
Tabela 1: Analiza cytowań publikacji Izabeli Koryś
*obliczany na podstawie wyników wyszukiwań
**generowany automatycznie przez program
się wcale charakter dokumentów cytujących (jeden z częściej podnoszonych wobec PoP zarzutów), ale typ dokumentu cytowanego. Książki i rozdziały w książkach dopie-ro od niedawne są traktowane w bazach bibliometrycznych jako równorzędny wobec artykułu w czasopiśmie typ publikacji. W związku z powyższym naukowcy czynni już od kilkudziesięciu lat nie mają możliwości włączenia do analizy cytowań wyników uzyskanych przez ich publikacje w drukach zwartych, o ile nie skorzystają z opcje Cited Reference Search. W tabeli 2 przedstawiono wyniki analizy cytowań dla zapyta-nia Roman Kaliszan w WoS Author Search i cytowań dwóch książek15 tego naukowca zliczonych przy użyciu opcji Cited Reference Search.
15 Roman Kaliszan: Quantitative structure-chromatographic retention relationships. New York: John Wiley, 1987; Roman Kaliszan: Structure and retention in chromatography: a chemometric approach.
Amsterdam: Harwood Academic Publishers 1997
WoS Author Search WoS Cited Reference Search suma
liczba
Tabela 2: Analiza cytowań publikacji Romana Kaliszana
Tej skali różnice w liczbie cytowań nie pozostawiają wątpliwości, że dążenie do dokładności wymaga porządkowania danych w przypadku każdego źródła informacji.
Analizy cytowań przeprowadzane w Google Scholar poddawane są krytyce i z tego jeszcze powodu, że PoP notuje nie tylko cytowania w artykułach dostępnych w sieci, ale także w innego rodzaju dokumentach, np. bibliograficznych bazach danych, biblio-tekach cyfrowych itp. Przeprowadzona w WoS (Publication Name Search lub Cited Reference Search) analiza cytowań tytułu czasopisma wykazuje jednak, że drukowa-ne w czasopismach bibliografie (czyli poprzedniczki bibliograficznych baz danych) traktowane są jako artykuły cytujące. Przykładowo, czasopismo Bibliotekarz cytowane jest w WoS Cited Reference Search czterdzieści cztery razy, w tym osiem cytowań w bibliografiach16; w analizie cytowań przeprowadzonej przy użyciu PoP Bibliotekarz uzyskał 252 cytowania, w tym jedno17 w bibliograficznej bazie danych Conservation Information Network (BCIN). Skoro zatem wtórne dokumenty biblioteczne funkcjonu-ją jako pełnoprawne źródło cytowań w WoS, to trudno podważać sensowność zlicza-nia przez PoP notowazlicza-nia opisów publikacji w bibliograficznych bazach danych. Tym samym raz jeszcze należało by określić, co mieści się w ramach fenomenu cytowania (jest to po części powrót do krytyki IF i wyróżniania citable items w bazie WoS). Tra-fiające się coraz częściej w literaturze przedmiotu określanie Google Scholar mianem bazy danych należy uznać za impuls do uporządkowania kwestii terminologicznych już to na zasadzie puryzmu (wyszukiwarka nie może być bazą), już to redefinicji (prze-szukiwalność oznacza istnienie zbioru danych).
Sama istota funkcjonowania wyszukiwarki Google jest de facto przeniesieniem do Internetu podstawowej idei bibliometrii (rozumianej jako badanie komunikacji mię-dzydokumentowej), jaką jest notowanie wzajemnych odniesień. Algorytm wyszuki-wawczy BackRub (nazwany następnie PageRank), uzupełnił stosowany przez inne wy-szukiwarki mechanizm analizowania ilości wystąpień poszukiwanej frazy na stronie i uczynił z wyszukiwarki Google najpopularniejsze narzędzie wyszukiwawcze. Para-doksalnie, twórcy kierujący się przeciwnymi zasadami – WoS powołując się na prawo Bradforda z góry zakłada selekcję źródeł, Google dąży do uporządkowania światowych zasobów informacji – stawiają bibliotekarzy-bibliometrów przed tym samym proble-mem weryfikacji danych.
16 Prace cytujące to: S. Richard Snodey: Information retrieval - comprehensive indexed bibliography of 1957-1961 world literature. IEEE Transactions on Engineering Writing and Speech 1964 T. EWS7 nr 1 s. 22nn; Bibliographia. Rev. Int. Document. 1965 T. 32 nr 2 s. 72nn
17 Cytowana jest praca: E. Terlecki: Zaleszczotek książkowy. Bibliotekarz 1954 T. 21 s. 183-184
Ing. Jozef Dzivák Bratislava – SUT
HOW SHOULD MODERN LIBRaRY RESPOND TO NEEDS OF a UNIvERSITY?
Abstract
Making right changes in a rapidly changing world is extremely difficult. Since the middle of the 20th century libraries have adjusted to many changes in their environment and have been able to make these changes relati-vely gradually. The libraries have incorporated information technologies in all aspects of their activities. They have become familiar with virtual users and are building hybrid collections where many items are licensed and not owned. The libraries seem to have adapted to the changing environment very successfully. Nevertheless, the library as an institution is more vulnerable than ever. An ecosystem in which the existing libraries have been operating is dynamic and rapidly changing. There is a growing number of competitors trying to move to a fixed place traditionally held by the libraries. The threats are everywhere. Library budget is being revised and cut.
Individual or whole groups of libraries are forced to close operations because of an insufficient financial support.
The libraries are not needed by their founding institutions anymore because “everything is available online”.
Although the libraries as organizations have undoubtedly adapted, the pace of change in the environment means that the niche that supported them for so long seems to be growing more inhospitable. The libraries were trying to survive by making more and more changes and now are entering a period when it is likely that a radical change will be required if the libraries as a type of an institution are to continue to exist. If the libraries will not be able to adapt to changes in their environments, they will disappear in the near future and will be replaced by other types of information organisations, which will be prepared better to fit niches available in the tomorrow’s world.
The topic of this paper are not electronic science and research books, rather it is fo-cused generally on the issue of e-books that relate to education. The reason is that I find the given topic somewhat controversial.
As first, I would like to draw attention to an interesting article by Brian Sullivan1, in which he deals with an „autopsy“ of an academic library which dies in 2050. Points he summed in the article, were as follows:
1 Brian T. Sullivan: Academic Library Autopsy Report, 2050. Available at: http://chronicle.com/artic-le/Academic-Library-Autopsy/125767/
bIblIoTEkI
– It is assumed that paper books will die and will be replaced by digitized books. New titles will be published in an electronic form only. We will be enabled to access these books via Internet, or download them to mobile de-vices.
– Library Information services are no longer needed because publishers will pre-pare the tools for working with information sources and books which are easy to use to such an extend that the services provided by the library are no longer interesting for users or not adequate for them.
– Furthermore, he supposes that the study literature will be integrated into training programs, ie. e-learning, presentations (using tools as PowerPoint, in 2050 po-ssibly an utterly different progressive program) etc.
– Sullivan expects that librarians and libraries will disappear and will be replaced by IT departments, IT staff. Library as space will be converted into a study room, computer room etc. and the acquisition of information funds will no lon-ger be performed by a library, but by universities themselves. In this respect, we have made a progress in Slovakia – the Slovak Centre of Scientific and Techni-cal Information (SCSTI) provides such services to our universities. Reference services will also disappear and will be replaced by search (retrieval) services which, in a combination with the use of social networks and helpdesk, are pro-vided by ICT departments.
– Finally, Sullivan presents a common issue – from his point, economic aspect prevails, ie. libraries are not sufficiently profitable for their constituents.
We analyzed how the by Sullivan predicted future may reflect in the activities of the Slovak Chemistry Library. The question is whether e-books are the remedy for the library survival.
The TNS company conducted a survey in the Slovak Republic, which revealed that up to 78% young people own a smartphone, the equipment into which we are able to deliver an e-book. Those who do not have this equipment, are likely to buy one soon or will be passed an older one by their parents. The fact is that over ¾ of young people carry the e-reader with them. Stationary pc’s are being replaced by popular laptops.
20% of people own tablets, another 20% would like to buy one soon. Youngsters spend 4 hours a day browsing the Internet, which means that the internet connection is not unusual anymore. They spend a lot of time with friends, which is not surprising. Consi-dering how much time they spend in school or in voluntary work with their classmates and friends and chat or text with them afterwards, we find that the communication is much more important for them than in the past.
What concerns e-books, we may take a look abroad. On the basis of the published results of a survey focused on the global e-books market, current e-books sales present 20% of sales in the book market in the USA. In the UK the figure is slightly lower, in
Germany it is approximately 5% according to this survey, and the rest of Europe at 1-3%. In the Czech Republic, the current revenue of e-books sales is estimated to be at 1.5% of total revenues of the books sales. It is expected that this proportion will grow.
Preferences of users – analysis of survey results in the Slovak Chemistry library in Bratislava
To complement the statistics I have to add an information on the proportion between the printing and copying services of the Slovak Chemistry Library (hereinafter SChL) because I believe it has a high explanatory value. In 2010, print constituted 60% and 40% represented the copying of print materials. It means that students were getting more than half of the study material from electronic sources, whether these were in-formation databases, e-books, lectures, e-learning, etc. The number of printed pages from e-resources is rapidly growing every year and according to the most recent data from the first months of 2014, the proportion between printing and copying is 85:15. It means, the students prefer prints of digital originals as the study material. Textbooks, followed by academic or scientific journals are the most used items among the study literature. The most important fact for the Slovak Chemistry Library as an institution focused on technology is that the top study resource is the textbook.
We were also interested in fact how students of the Faculty of Chemical and Food Technology of the Slovak University of Technology perceive e-books – especially in comparison with paper books. We found that 82% of users prefer paper books. The change since 2010 is minimal. 39% of SChL users would buy a paper book rather than an electronic one. This figure, however, has slightly dropped since 2010, which is probably related to getting accostumed to mobile devices. 93% of users can figure that they will use the digital version. 56% of users would prefer to print an e-book before they use it. Furthermore, we were interested if users have any idea about book prices.
68% of library users have no idea what the selling price of books they use is. All of them supposed that the price of the book is less than € 8 while the price is more than € 8, actually. The survey clearly showed that users liked paper books.
What next? We raised key questions concerning the access to e-books in academic libraries:- Should or should not a library become a publiher? – What can we offer the users, if we want to increase the use of e-books? (What are other benefits than only a carrier replacement – shift from paper to screen?) – If the users like the paper version, may we suppose the „Book on Demand“ service will attract them?
Should or should not a library become a publisher?
What is a benefit for the library if it functions as a publisher and what the library loses if it does not function as one? At present the problems connected with copyrights persist. The discussion on this issue, which now takes place mostly in hallways but also
at professional events, is devoted to the problem that we have e-books, but we can not do anything with them, because we are limited by the copyright, copyright associations and publishers.
The second issue is the fact that the library budget does not grow but drops. On the
The second issue is the fact that the library budget does not grow but drops. On the