Integralną częścią działań Polskiego Państwa Podziemnego było stworzenie i funkcjo-nowanie konspiracyjnego Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom, przekształconego później w Radę Pomocy Żydom o kryptonimie „Żegota”.
Rada ta powstała w grudniu 1942 r. jako agenda Delegatury Rządu na Kraj, finan-sowana z przemycanych do kraju państwowych funduszy. Skupiała przedstawicieli kon-spiracyjnych partii politycznych i ludzi działających na rzecz pomocy ludności żydowskiej ukrywającej się przed Niemcami.
Mimo kary śmierci grożącej za jakiekolwiek formy pomocy dla Żydów, wytwarzano m.in. fałszywe „aryjskie” dokumenty legalizacyjne (w sumie wyprodukowano ich ponad 50 tys. sztuk), udzielano pomocy finansowej i organizacyjnej przy wyszukiwaniu kryjówek i zaopatrzenia dla ukrywających się osób. Pośredniczono także w potajemnym przekazy-waniu dzieci żydowskich do polskich rodzin i klasztorów. Dzięki temu – mimo zagrożenia ze strony okupanta – uratowanych zostało ponad 2 tys. dzieci.
W 1944 r. „Żegota” działalnością pomocową obejmowała ponad 4 tys. osób, korzy-stających z funduszy i zaplecza organizacyjnego władz podziemia państwowego.
Po rozpoczęciu przez Niemców akcji masowych mordów ludności żydowskiej Polska była inicjatorem pierwszych działań społeczności międzynarodowej ukierunkowanych na potępienie i zahamowanie niemieckich zbrodni. Polskie władze na uchodźstwie alarmowały świat informacjami o niemieckim terrorze, obozach koncentracyjnych i dokonywanej zagładzie narodu żydowskiego. Przedstawiane dane spotykały się na Zachodzie (także wśród środo-wisk żydowskich) z niedowierzaniem. Wielu politykom wydawało się niemożliwe istnienie tak rozbudowanej przez Niemców machiny ludobójstwa. Niektórzy podejrzewali, że Polska celowo rozdmuchuje skalę niemieckich zbrodni na Żydach popełnianych na jej terytorium.
Chcąc skłonić przywódców Zachodu do uwierzenia w realia niemieckiej okupa-cji, terroru i ludobójstwa Żydów, struktury Polskiego Państwa Podziemnego gromadziły i przekazywały za pośrednictwem władz RP szczegółowe dane na temat Zagłady. W tym samym celu zorganizowano konspiracyjne wprowadzenie oficera Armii Krajowej Jana Karskiego do getta i do jednego z obozów w kraju, a następnie jego przerzut na Zachód. Wszystko po to, aby jako naoczny świadek niemieckich działań w gettach i obozach mógł złożyć relację z pierwszej ręki na temat niemieckich zbrodni. W wyniku starań władz RP Karski został wysłuchany również przez prezydenta Stanów Zjednoczonych. Jego raport i publikacje oraz inne działania władz polskich przyczyniły się do uświadomienia światu ogromu niemieckich zbrodni na ludności żydowskiej.
Dzięki tym zabiegom w końcu 1942 r. udało się problem potępienia Holokaustu oraz obrony żydowskiej ludności poddanej niemieckiemu terrorowi na ziemiach okupowanych uczynić przedmiotem wspólnego wystąpienia Narodów Zjednoczonych. Alianci zachodni nie przejawiali w tej sprawie entuzjazmu: obawiali się, że nagłośnienie tej kwestii może wzmóc naciski na szybkie otwarcie drugiego frontu w Europie. Na początku listopada i ponownie na początku grudnia 1942 r. rząd polski, korzystając z wciąż jeszcze sto-sunkowo silnej pozycji w obozie sprzymierzonych, skierował do państw alianckich roz-budowane memorandum opisujące w szczegółach zagładę Żydów realizowaną przez Niemcy na okupowanym terytorium. Polska zabiegała o podjęcie wspólnych działań, które powstrzymają kontynuowanie przez Niemców ludobójstwa. W wyniku tych starań i nacisków kilkanaście rządów sprzymierzonych 17 grudnia 1942 r. ogłosiło deklara-cję, w której oficjalnie potępiono „bestialską politykę z zimną krwią przeprowadzonej zagłady” oraz wyrażono determinację w zabiegach, aby sprawcy zbrodni nie uniknęli kary. To był pierwszy tego rodzaju dokument rangi międzynarodowej w sprawie potę-pienia Holokaustu.
Jednocześnie od wielu miesięcy zarówno polskie władze, jak i niektórzy polscy Żydzi apelowali do aliantów o demonstracyjne akty odwetu na Niemcach w celu powstrzymania zbrodniczej polityki Rzeszy. Te zabiegi nie odniosły skutku.
Na znak protestu przeciw bierności wolnego świata wobec dokonywanej przez Niemców zagłady Żydów w maju 1943 r. popełnił samobójstwo przebywający na Zacho-dzie Szmul Zygielbojm – członek Rady Narodowej powołanej przez Prezydenta RP na uchodźstwie.
Tekst deklaracji w sprawie zagłady Żydów realizowanej przez Rzeszę Niemiecką, przyjętej dzięki zabiegom Polski przez państwa alianckie 17 grudnia 1942 r. Deklaracja 12 państw sprzymierzonych w sprawie odpowiedzialności za zagładę Żydów, 17 grudnia 1942 r.
Uwagę rządów Belgii, Czechosłowacji, Grecji, Luksemburga, Holandii, Norwe-gii, Polski, Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii, Związku Socjalistycznych Republik Radziec-kich, Jugosławii i Francuskiego Komitetu Narodowego zwróciły liczne doniesienia z Europy, że władze niemieckie, nie zadowoliwszy się odmówieniem osobom po-chodzenia żydowskiego na wszystkich terenach, na które zostało rozciągnięte ich barbarzyńskie prawo, najbardziej podstawowych praw ludzkich, przystąpiły obecnie do realizacji wielokrotnie zapowiadanej przez Hitlera zagłady narodu żydowskiego w Europie. Ze wszystkich krajów okupowanych przewieziono Żydów, w budzących grozę warunkach i traktując wysiedlanych z całą brutalnością, do Europy wschod-niej. W Polsce, którą hitlerowcy uczynili główną swoją katownią, założone przez niemieckich najeźdźców getta są systematycznie oczyszczane z Żydów, z wyłącze-niem jedynie garstki wysoko kwalifikowanych robotników potrzebnych przemysłowi zbrojeniowemu. O żadnej z osób wywiezionych nie usłyszano nigdy więcej. Zdrowi wymierają w obozach wskutek pracy nad siły. Niedołężnym pozwala się umrzeć z zimna i głodu lub też morduje się ich w masowych egzekucjach. Liczbę ofiar tych krwawych okrucieństw szacuje się na wiele setek tysięcy najzupełniej niewinnych mężczyzn, kobiet i dzieci.
Wymienione wyżej rządy oraz Francuski Komitet Narodowy potępiają jak naj-ostrzej tę bestialską politykę z zimną krwią przeprowadzanej eksterminacji. Oświad-czają one, że tego typu wypadki mogą jedynie umocnić postanowienie wszystkich miłujących wolność narodów obalenia barbarzyńskiej tyranii hitlerowskiej. Raz jeszcze uroczyście stwierdzają, że odpowiedzialni za te zbrodnie nie mogą ujść kary, i apelują o jak najśpieszniejsze podjęcie kroków prowadzących do praktycz-nej realizacji tego celu.