1. Stan obecny
1.9 Stan powietrza atmosferycznego
Podstawowym źródłem zanieczyszczeń powietrza jest emisja substancji toksycznych po-chodzących z procesów spalania paliw stałych, ciekłych i gazowych w celach energetycz-nych i technologiczenergetycz-nych oraz grzewczych.
Głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń powietrza w procesach przemysłowych są pro-cesy spalania paliw dla potrzeb technologicznych oraz grzewczych. Przyczynami emisji są przede wszystkim przestarzałe urządzenia wytwórcze, niskosprawne instalacje grzewcze, jak też spalanie niskiej jakości paliw. Praktycznie wszystkie składniki spalin, z wyjątkiem pary wodnej są zanieczyszczeniami powietrza. Część z nich należy do składników mniej toksycznych, choć wywołujących dalekosiężne skutki klimatyczne, ale pozostała więk-szość to bardzo szkodliwe związki bezpośrednio zagrażające ludziom, zwierzętom i roślin-ności. Podstawową masę zanieczyszczeń odprowadzanych do atmosfery stanowi dwutle-nek węgla. Jednak najbardziej uciążliwe składniki spalin to przede wszystkim dwutledwutle-nek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i pył. W mniejszych ilościach emitowane są również chlorowodór, różnego rodzaju węglowodory aromatyczne i alifatyczne oraz związki węgla elementarnego w postaci sadzy. Wraz z pyłem emitowane są również metale ciężkie, pierwiastki promieniotwórcze i benzo(a)piren, który uznawany jest za jedną z bardziej znaczących substancji kancerogennych, co przy występujących stężeniach stwarza istot-ne ryzyko zdrowotistot-ne dla mieszkańców. Przy spalaniu odpadów z produkcji tworzyw sztucznych opartych na polichlorku winylu do atmosfery mogą dostawać się substancje
chlorowcopochodne, a wśród nich dioksyny i furany. Oprócz szkodliwego oddziaływania na środowisko naturalne i zdrowie ludzi, emisje zanieczyszczeń do powietrza powodują straty gospodarcze. Stopień oddziaływania na środowisko zależy od wielu czynników oraz od odporności organizmów na zanieczyszczenia. Również nie do pominięcia są czynniki klimatyczne takie jak: temperatura, nasłonecznienie, wilgotność powietrza, róża wiatrów a także inwersja temperatur. Żadne z zanieczyszczeń nie występuje pojedynczo, w for-mie wyizolowanej i rzadko które nie podlega w powietrzu dalszym przemianom. Poza tym w działaniu zanieczyszczeń na organizmy żywe obserwuje się występowanie zjawiska sy-nergizmu, tj. działania skojarzonego, wywołującego efekt większy, niżby to wynikało z sumy efektów poszczególnych składników.
Ze źródeł emisji pozaprzemysłowych istotną rolę odgrywają źródła emisji niskiej związa-nej z eksploatacją niskosprawnych palenisk węglowych w domach mieszkalnych i uży-teczności publicznej. Paliwa stałe są i jeszcze przez długi okres czasu będą podstawowym nośnikiem energii (głównie ze względów ekonomicznych), wobec czego szczególną uwagę należy zwrócić na zagadnienia ograniczenia emisji zanieczyszczeń w procesie ich spala-nia, a więc na kierunki modernizacji samych źródeł ciepła, substytucję paliw, wprowadze-nie nowych technik i technologii spalania, a także sprawdzone metody oczyszczania spa-lin i utylizacji odpadów paleniskowych. Należy zwrócić uwagę na możliwość wykorzysta-nia czystych źródeł energii oraz źródeł odnawialnych.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 10 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. 2012, poz 914) na terenie województwa śląskiego zostało wydzielonych 5 stref:
aglomeracja górnośląska – kod strefy PL2401,
aglomeracja rybnicko-jastrzębska – kod strefy PL2402,
miasto Bielsko-Biała - kod strefy PL2403,
miasto Częstochowa - kod strefy PL2404 ,
strefa śląska – kod strefy PL2405.
Gmina Mikołów zalicza się do strefy śląskiej. Na rysunku poniżej zostały przedstawione strefy w województwie śląskim, dla których dokonano oceny jakości powietrza w 2014 roku. Najbliższe punkty pomiarowe znajdowały się w Tychach oraz Katowicach.
Na 17 stanowiskach spośród 25, z których wyniki wykorzystano do oceny, stężenia śred-nioroczne pyłu PM10 były wyższe niż 40 μg/m3, w tym w wyżej wymienionych punktach pomiarowych.
Rysunek 11 Strefy w województwie śląskim, dla których dokonano ocenę jakości powietrza za 2014 rok (Trzynasta roczna ocena jakości powietrza w województwie śląskim, obejmująca rok 2014,
Wo-jewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach)
Wartości średnie stężeń pyłu PM10 w 2014 roku w strefie śląskiej wyniosły (wartość do-puszczalna 40 μg/m3) od 28 do 56 μg/m3. W porównaniu do 2013 roku stężenia średnie roczne w strefie śląskiej zmniejszyły się na sześciu stanowiskach (o 2% w Godowie, o 5%
w Pszczynie, Zawierciu i Złotym Potoku, o 8% w Żywcu ul. Słowackiego oraz o 10%
w Wodzisławiu), w Knurowie pozostały na takim poziomie jak w 2013 roku, a wzrosły na pozostałych, maksymalnie o 14% w Lublińcu.
Natomiast wartość dopuszczalna stężenia pyłu zawieszonego PM2,5, powiększona o margines tolerancji, wynosząca 26 μg/m3, została przekroczona w 2014 roku na 8 sta-nowiskach, poza stanowiskiem tła regionalnego w Złotym Potoku (21 μg/m3) i wyniosła w strefie śląskiej - od 21 μg/m3 do 40 μg/m3.
Średnioroczne stężenia benzo(a)pirenu na wszystkich stanowiskach zostały przekroczo-ne i w strefie śląskiej wyniosły (wartość docelowa 1 ng/m3) od 5 do 10 ng/m3. W porów-naniu do 2013 roku stężenia średnioroczne uległy zwiększeniu od 2% do 13%.
Wartości średnie roczne dwutlenku azotu, poza stacją komunikacyjną, nie przekroczyły wartości dopuszczalnej 40 μg/m3, wynosząc od 20% (Złoty Potok) do 74% (Katowice).
o 44%, w Częstochowie osiągnęły 94% poziomu dopuszczalnego. Stężenia maksymalne 1 - godzinne (200 μg/m3) zostały 3-krotnie przekroczone na stacji komunikacyjnej w Ka-towicach, maksymalnie o 12%, nie przekroczyły jednak dopuszczalnej częstości wynoszą-cej 18 razy w roku kalendarzowym. Obszar przekroczenia stężeń 24 godzinnych został oszacowany na 16 km2, na długości 3,6 km autostrady A4. W porównaniu do 2013 roku stężenia średnie roczne zmniejszyły się na ośmiu stanowiskach, na sześciu wzrosły, naj-znaczniej - na stacji komunikacyjnej w Katowicach o 34% oraz stacji tła miejskiego w Ty-chach o 9%, w Rybniku pozostały na niezmienionym poziomie.
Wyniki badań stężeń ozonu na stacjach wykazały przekroczenie od 16% do 45% na te-renie całego województwa poziomu celu długoterminowego – na wszystkich stanowiskach pomiarowych wystąpiły przekroczenia maksymalnych 8-godzinnych stężeń ozonu ze względu na ochronę ludzi, największe przekroczenia odnotowano w Katowicach o 45%.
Średnie stężenia benzenu nie przekroczyły poziomu dopuszczalnego (5 μg/m3) na żad-nym stanowisku pomiarowym, wynosząc od 27% do 95% wartości dopuszczalnej.
Główną przyczyną wystąpienia przekroczeń pyłu zawieszonego PM10, PM2,5 i benzo(a)pirenu w okresie zimowym jest emisja zanieczyszczeń pochodząca z indywi-dualnego ogrzewania budynków, zaś w okresie letnim - bliskość głównej drogi z inten-sywnym ruchem; emisja wtórna zanieczyszczeń pyłowych z powierzchni odkrytych, np. dróg, chodników, boisk oraz niekorzystne warunki meteorologiczne, występujące podczas powolnego rozprzestrzeniania się emitowanych lokalnie zanieczyszczeń, w związ-ku z małą prędkością wiatru (poniżej 1,5 m/s), a także w części południowej wojewódz-twa (powiat wodzisławski) przyczyną wystąpienia przekroczeń jest napływ zanieczyszczeń spoza kraju.
Główną przyczyną wystąpienia przekroczeń dwutlenku azotu jest emisja ze źródeł linio-wych (komunikacyjnych).
Przyczyną wystąpienia przekroczeń ozonu jest oddziaływanie naturalnych źródeł emisji lub zjawisk naturalnych nie związanych z działalnością człowieka. Z badań przeprowadzo-nych na terenie Polski w ramach państwowego monitoringu środowiska wynika, że ozon jest zanieczyszczeniem w strefie przyziemnej wykazującym tendencje do przekraczania poziomów dopuszczalnych na wielu obszarach kraju i Europy. Wysokie stężenia tej sub-stancji pojawiają się w sprzyjających warunkach atmosferycznych tj. wysokiej tempera-tury i dużego promieniowania słonecznego.