STANISŁAW ŻÓŁKIEWSKI

(1) 31. 11. K oronnym Mylnie podawaną datę objęcia buławy

i pieczęci wielkich przez Stan. Żółkiewskiego sprawdzić można wiadomością listową z dnia 6 lutego 1618 w ar­ tykule S. Gołębiowskiego hetman Żółkiewski str. 36 — tudzież wzmianką w rękopismie pod tytułem: „Nieśmier­ telnej pamięci Tomasza na Zamościu Zamojskiego hrabi na Tarnowie, wielkiego korony polskiej kanclerza etc. Żywot i Dzieła Bogu i ojczyźnie miłe przez Stanisława Żurowskiego sługę domowego nieboszczykowskiego wyda­ ne” pod r. 1619. Ważny ten zabytek historyczny wyjdzie niebawem z druku staraniem Wiktora hrabiego Bawo- rowskiego. Tężsamą datę postąpienia Stan. Żółkiewskiego na hetmaństwo wielkie koronne w r. 1618 podaje także Ks. Albr. Radziwiłł, mówiąc w swoich Pamiętnikach II. 460, że po Zamojskim (zmarłym w r. 1605) wakowała buława przez lat 13.

(2) 32. 7. stoi Górnicki o Elekcyi, wolności, prawie i oby­

czajach polskich. Wydanie K. J. Turowskiego 9.

(3) 32. 32. mogą Sprawa w Sądowej Wiszni. Wypis z ak­

tów grodzkich przemyskich.

(4) 33. 21. rakuzJcich Idammer Geschichte der Osmanischen

Reiclies II. 750.

(5) 37. 1. pofortunić List Reginy Żółkiewskiej do Tomasza

Zamojskiego z dnia 5 lipca 1620. Baliński Zgon Żółkiew­ skiego 299—300.

(6) 37. 21. z Oleska Kochowski A nnalium Climacter prim us 19.

У

(8) 38. 28. barskiej Baliński Zgon Żółkiewskiego 260.

(9) 39. 11. Kom eta Wzmianki o tej komecie w rękopiśmie

Żurkowskiego: Żywot i dzieła Tomasza Zamojskiego pod koniec roku 1618—w Zubrzyckiego Kronice miasta Lwowa

pod r. 1619 — i t. p.

(10) 39. 18. za ojczyznę Excerpt z Manuskryptu N. K. Jm.

Jana III. 44.

(11) 40. 13. K róla Baliński Zgon Żółkiewskiego 302.

(12) 42. 6. Iskender B a szy Mandziar baszą nazywa go Żur-

kowski v.’ rękopiśmie: Żywot i dzieła Tomasza Zamoj­ skiego pod r. 1612.

(13) 42. 10. Gałę/i Źródła tureckie w Sękowskiego Collectanea

I. 134. 135.— i w Hammera Geschichte des Osmarmchen

Beiches II. 780. stawią w wyprawie cecorskiej na czele wojsk tatarskich samegoż chana Dżanibeka Gintja.

(14) 44. 27. wyleczą się Niedrukowany ten list Żółkiewskiego

pochodzi ze zbiorów uczonego przyjaciela mojego Stani­ sława Przyłęckiego, wydawcy pamiętników o Koniecpol­ skich, Spraw Ukrainnych i t. d. Nieco mniej poprawnie znajduje się on w Żurkowskiego rękopiśmie: Żywot i dzieła Tomasza Zamojskiego pod r. 1620.

(15) 45. 1. dobrodzieja List Łukasza Miaskowskiego pisany

był zapewne do brata jego Wojciecha, podkomorzego lwowskiego, do którego w miesiąc później pisze także o Cecorze Abraham Złotopolski, towarzysz ostatnich chwil hetmana Żółkiewskiego, donosząc właśnie podkomorzemu, iż znajdujący się wr odwrocie cecorskim brat jego uciekł razem z innymi. Baliński Zs;on Żółkiewskiego 332.

(16) 46. 19. septembra 16 2 0 Czasopismo naukowe Zakładu

Jm. Ossolińskich 1830. 31.

(17) 47. 22. ludzi Baliński Zgon Żółkiewskiego 282 podaje

liczbę ustępującego z doliny cecorskiej wojska polskiego na „5000 zbrojnych.” Nic trudniejszego do oznaczenia w podobnym razie nad liczby. Balińskiego liczba 5000 polega na takiejże cyfrze w liście świadka naocznego, „J. P. S. T. Rotmistrza” do p. Zamojskiego. (Zgon Żół­ kiewskiego 316)—wszakże ten sam list był już wcześniej

УІ

Wydrukowany w Czasopiśmie Naukowym 2Jakładu naród. Jm. Ossolińskich 1830 str. 31. jako od p. Jarkowskiego do p. podkomorzego belzkiego, z całkiem odmiennemi a jak się zdaje wiarogodnicjsze.mi cyframi, gdyż zamiast podanej u Balińskiego liczby wojsk nieprzyjacielskich 115,000, znajdujemy zgodniejszą z źródłami tureckimi liczbę 25,000—zamiast owych zaś pozostałych przy het­ manie Żółkiewskim 5,000 podaje kopia listu w Czasopiś­ mie tylko 2,500.

(18) 48. 32. zebrania Wszystkie szczegóły o zamierzonej

przez Zamojskiego odsieczy wojskom cecorskiin według rękopismu Żurkowskiego: Żywot i dzieła Tomasza Zamoj­ skiego pod r. 1620.

(19) 50. 28. wrogowi Obszerniejszy opis całego pochodu

cecorskiego od 29 września do 6 października podali z nowszych M. Baliński w artykule Zgon Żółkiewskiego 281 —- 298 — z dawniejszych Teofil Szemberg w piśmie: Relacja prawdziwa o weszciu wojska polskiego do Wołoch у o potrzebie iego z pogaństwem w r. p. 1620 w Kra­ kowie (1621).

(20) 52. 8. Koronny Baliński Zgon Żółkiewskiego 321.

(21) 53. 2. Tatarstwu Według Żurkowskiego rękopismu o

Tomaszu Zamojskim pod r. 1620.

(22) 54. 10. z p o d R ew ia Excerpt z Manuscryptu własnej

ręki N. K. J. M. Jana III 39. Gdzieindziej znajdujemy mniej dokładną wiadomość iż blizna hetmana Żółkiew­ skiego pod kolanem pochodziła z pod Byczyny.

(23) 55. 31. dziękuję Rękopism Zakładu Jm. Ossolińskich

pod tytułem Pisma i Mowy Jakóba Sobieskiego, Kraj. kor. 30,—Dziękowanie na pogrzebie IMci P. Żółkiewskie­ go H. W. K. 1620.

(24. 56. 10. Osmanów Sękowski Collecianea I. 133.

(25) 56. 19. p raw nuk Excerpt z Manuskryptu N. K. J. M.

Jana III. 41.

(26) 56. 30. S. Gołębiowski hetman Żółkiewski 39.

(27) 57. 8. poboru Voll. leg. III. 458. pod r. 1621.

VII

32. Kochowski A n naliw n Cłim. prirnus 20 Sękowski Colle-

ctanea I. 201.

(20) 58. 27. nieprzyjacielowi Użyte przez towarzyszów Żół­

kiewskiego spięcie koni w ostatecznym odwrocie nazywa­

ło się pobatoźeniem, i bywało mianowicie u Koznkw wr zwy­

czaju—jak o tem czytać można np. w Ехсегрсіе z Manu­ skryptu N. K. J. M. Jana III. 43. „...Kozaków retirują-

cych się suo more między końmi i pieszo z rusznicami...”

(30) 58. 30. Zlotopolskim Tento Abraham Złotopołski w liście

do Wojciecha Miaskowskiego, podkom.lwowskiego, z Trem­ bowli 25 oct. 1G20 (Baliński Zgon Żołk. 331—333) podaje nam dokładniejszą wiadomość o ostatnich chwilach kan­ clerza i hetmana.

(31) 50. 2. pogaństwa Takaż sama różnica w liczbach, jaką

wykazano poprzednio przy wzmiance o ustępującem z do­ liny cecorskiej wojsku, zachodzi także w liczbie uderza­ jących na hufiec polski Tatarów. List Abrahama Złoto-

polskiego u Balińskiego 331 podaje 2,000 Tatarów — zaś inna kopia tegoż samego listu, umieszczona dawniej w Czasopiśmie naukowem księgozbioru Jm. Ossolińskich 1830. 46. ma w tem miejscu liczbę 200.

(32) 59. 25. zawale Podanie o trzech koniach przyprowa­

dzonych z kolei hetmanowi Żółkiewskiemu w przedchwili zgonu, i o trzech różnych odpowiedziach danych przezeń ratującym go towarzyszom — wy czytujemy w trzech róż­ nych pismach spółczcsnych, mianowicie w Ехсегрсіе z Ma­ nuskryptu Jana ILI. 44, w liście Balińskiego Zgon Żół­ kiewskiego 332, wreszcie w Rodowodzie Koniecpolskich u Przyłęekiego 169.

(33) 60. 8. sciać Przyłęcki Pamiętniki o Koniecpolskich 169.

(34) 60. 27. nieprzyjacielem Excerpt z Manuskryptu Jana

III. 44.

(35) 61. 7. zasług S. Gołębiowski hetman Żółkiewski 37.

(36) 61. 15. ucz się Z nagrobku Stanisł. Żółkiewskiego „quam

dulce et decorum p ro patria m ori ex me disce...” Starowolski

VIII

III. JA N Ż Ó Ł K I E W S K I .

(1) 63. 9. Wodgńskiego Wodyński Epiplionem a Illw stri ac

Magnifico D om ino Jarobo Sobieski Zarnośrii 1624.

(2) 64. 11. czego S. Gołębiowski hetman Żółkiewski 38.

(3) 65. 19. moja Baliński Zgon Żółkiewskiego 306.

(4) 66. 23. nim i Barącz Pamiątki miasta. Żółkwi 94.

(5) 68. 14. Batorego „Natenczas (za króla Stefana Batorego) niebyło Kozaków setnej części”—mówi Stanisław Żółkiew­ ski r. 1620 w liście do Króla. Baliński Zgon Zółk. 302.

(6) 69. 11. przeszkadzać Niemcewicz Dzieje panowania Zyg­

munta III. I. 298. Piasecki Chroń. 422.

(7) 6.). 15. dzieła Excerpt z Manuskryptu Jana III. 41.

(8) 69. 32. żałobni) Rękop. Pisma i Mowy Jakóba Sobieskie­

go 47. Dziękowanie na pogrzebie IMci P. S-ty Rubie- szow.- к ego w Zólkwi.

(9) 70. 9. mowę Tamże 50. Mowa na pogrzebie IMci pani

Żółkiewskiej Kanclerzyny koronój.

(10) 71. 10. Wiśniowieckiego Z wypisów archiwalnych Leona

Krajewskiego.

(11) 72 4 oleskich Pisma i mowy Jakóba Sobieskiego 86, 87.

(12) 72. 2. łacińskim Guliński P hidla regia Illustris et Ma-

grńfici Domini Jacobi Sobieski... Сгаеоѵіае 1628.

(13. 72. 27. drugiego Data urodzenia Jana III. bywa dwojako

podawana. Nawet w tak znakomitóm dziele jak Balińskie­ go i Lipińskiego Polska starożytna (II. 593. 596.) czytamy dwukrotnie rok 1624. Tęż samą. datę ma Rubinkowski

w swojej Janinie. Wszakże w r. 1624 (jak o tem wyżej

z powodu wzmianki o pierwszej żonie Jakóba Sobieskiego) umarła dopiero taż pierwsza żona Jakóba Maryanna ks. Wiśniowiecka a na dzień 27 marca 1624 naznaczony był jej pogrzeb. Piórwszy syn z drugiego małżeństwa Marek (jak już wiemy) urodził się dopiero r. 1628. Drugi syn Jan —według jego własnego oznaczenia w Ехсегрсіе 46 — był „pięcia ćwierci roku” młodszy od Marka, a przyszedł na świat w porze napadu i pogromienia Tatarów przez Chmielnickiego (Excerpt 44). To wszystko utwierdza po­

IX

dawaną, czasem datę 1629, pamiętną w istocie pogromio­ nym przez Chmielnickiego napadem ordy od maja do października. Pozostałby jeszcze do sprawdzenia podobnież miesiąc i dzień urodzin —wskazany w Rubinkowskim jako dzień 2 miesiąca czerwca. Dla zupełnego w tej mierze upewnienia się chcieliśmy dotrzeć do aktów kościelnych w samem Olesku. Dopomógł nam do tego młody nasz przyjaciel L. Krajewski, od którego przecież tylko następu­ jącą powzięliśmy wiadomość: „Niestety ani metryki chrztu Jana III, ani metryki ślubu Jakóba Sobieskiego z Daniłło- wiczówną, nie znalazłem w Olesku. Chrzesne metryki oleskie poczynają się dopiero od r. 1692, a inne metryki jeszcze później. Dawniejsze karty metryk zaginęły...

(14) 73. 5. gromobida Excerpt z Manuskryptu Jana III. 44.