Dane statystyczne ilustrujące przestrzenne zróżnicowanie stóp bezrobocia w krajach Unii Europejskiej w latach 2002–2010 zostały zaprezentowane na mapie 2.7. Średnia stopa bezrobocia w Polsce w analizowanym okresie wyniosła 13,8%, co uplasowało ją na 26 pozycji w rankingu 27 krajów Unii Europejskiej. Polska wyprzedziła jedynie Słowację, gdzie przeciętny poziom stóp bezrobocia równy był 14,6%. Z kolei pozostałe dwa kraje Grupy Wyszehradzkiej, Czechy (6,8%) i Węgry (7,7%), charakteryzowały się dosyć niskimi przeciętnymi wartościami opisywanej zmiennej makroekonomicz-nej w badanym przedziale czasu. Należy zaznaczyć, że w grupie razem z Polską, czyli grupie krajów o najwyższych przeciętnych stopach bezrobocia, znajdowały się nie tyl-ko kraje byłego bloku radzieckiego takie jak: Estonia (9,4%), Bułgaria (10,3%), Litwa (10,3%) oraz Łotwa (11,0%), ale także kraje Europy Południowej i Zachodniej: Francja (9,1%), Grecja (9,7%) oraz Hiszpania (12,1%). Najniższy średni poziom stóp bezrobo-cia w analizowanym czasie został odnotowany w Holandii (3,7%). Warto zwrócić uwa-gę, że zróżnicowanie rozważanej zmiennej makroekonomicznej w znacznym stopniu różniło się od zróżnicowania zmiennych omówionych w poprzednich podrozdziałach (por. mapa 2.7).
Dane zaprezentowane w tabeli 2.10 posłużą analizie dynamiki zmian stóp bezro-bocia w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej. W 2002 roku Polska charakteryzowa-ła się najwyższą stopą bezrobocia (19,9%) wśród analizowanych państw. Jednak już w roku 2008 opisywana zmienna spadła do poziomu 7,1% i był to rok, w którym sto-pa bezrobocia osiągnęła najniższy wynik w okresie badanych dziewięciu lat. Z uwa-gi na to, że w latach 2008–2010 sytuacja w gospodarce światowej pogorszyła się, w roku 2010 stopa bezrobocia w Polsce wzrosła o 2,5 punktu procentowego w stosunku do roku 2008 i była równa 9,6%. Mimo wspomnianego wzrostu Polska w 2010 roku za-jęła 16 pozycję w zestawieniu krajów Unii Europejskiej, wyprzedzając między innymi Węgry, które w największym stopniu spośród państw Europy Środkowo-Wschodniej odczuły skutki światowego kryzysu finansowego. Miejsca pozostałych krajów Unii Eu-ropejskiej w omawianym rankingu w roku 2002 i w roku 2010 były dużo mniej stabil-ne, niż w przypadku wcześniej opisywanych zmiennych makroekonomicznych, o czym świadczy współczynnik korelacji pomiędzy rangami równy 0,615. Wspomniana nie-stabilność wynika ze specyfiki opisywanej zmiennej, której poziom jest bardzo wraż-liwy na zmiany koniunktury w gospodarce światowej i krajowej. W okresach dobrej koniunktury w kraju stopa bezrobocia zazwyczaj dość szybko spada, zaś słabej – dość szybko rośnie (por. dane dotyczące np. Polski i Hiszpanii).
Kontynuując analizę dynamiki zmian stóp bezrobocia warto zwrócić uwagę na to, że w latach 2002–2010 Polska odnotowała największy spadek opisywanej zmiennej spośród 27 analizowanych krajów Unii Europejskiej. Obniżała się ona bowiem o 10,3 punktu procentowego. Znaczny spadek stopy bezrobocia można było zaobser-wować wówczas także w Bułgarii, na Słowacji, w Finlandii, Niemczech, Rumunii, we Włoszech oraz w Austrii. W pozostałych analizowanych krajach Unii Europejskiej sto-pa bezrobocia wzrosła w 2010 roku w stosunku do roku 2002 (z wyjątkiem Malty, gdzie
pozostała bez zmian). Wzrost ten odnotowały także pozostałe 2 państwa wchodzące w skład Grupy Wyszehradzkiej. W Czechach rozważana tu zmienna makroekonomicz-na była wyższa w 2010 o 0,3 punktu procentowego, niż w 2002 roku, jedmakroekonomicz-nak mimo nie-znacznego wzrostu, Czechy i tak w 2010 roku znalazły się wśród państw o najniższych stopach bezrobocia w Unii Europejskiej13. Z kolei na Węgrzech w latach 2002–2010 na-stąpił wzrost stopy bezrobocia o 5,6 punktu procentowego.
Mapa 2.7. Przestrzenne zróżnicowanie stóp bezrobocia w krajach Unii Europejskiej w latach 2002–2010 (w %)
Źródło: obliczenia własne na podstawie: www.epp.eurostat.ec.europa.eu (dostęp: ).
13 Względna poprawa sytuacji na rynkach pracy w Czechach, na Słowacji i w Polsce była również skutkiem (częściowego lub całkowitego) otwarcia rynków pracy krajów starej Unii Europejskiej dla obywateli krajów, które w 2004 roku zostały członkami Unii.
Tablica 2.10. Stopy bezrobocia i ich zmiany w krajach Unii Europejskiej w latach 2002–2010 [%]
Grupy krajów
Lata Zmiana w roku 2010
w stosunku do roku 2002 (w punktach procentowych)
2002 2010
I Holandia 2,6 Austria 4,4 Polska –10,3
Luksemburg 2,6 Luksemburg 4,4 Bułgaria –7,9
Cypr 3,3 Holandia 4,5 Słowacja –4,3
Irlandia 4,2 Cypr 6,2 Finlandia –2
Dania 4,3 Malta 6,9 Niemcy –1,4
Potugalia 4,5 Niemcy 7,1 Rumunia –0,8
Austria 4,8 Słowenia 7,2 Włochy –0,8
Szwecja 5,0 Czechy 7,3 Austria –0,4
Wielka Brytania 5,0 Rumunia 7,3 Malta 0
II Węgry 5,6 Dania 7,4 Czechy 0,3
Słowenia 5,9 Wielka Brytania 7,8 Francja 0,5
Belgia 6,9 Belgia 8,3 Słowenia 1,3
Malta 6,9 Finlandia 8,4 Belgia 1,4
Czechy 7,0 Szwecja 8,4 Luksemburg 1,8
Rumunia 8,1 Włochy 8,4 Holandia 1,9
Niemcy 8,5 Polska 9,6 Grecja 2,2
Francja 9,2 Francja 9,7 Wielka Brytania 2,8
Włochy 9,2 Bułgaria 10,2 Cypr 2,9
III Estonia 9,4 Portugalia 10,8 Dania 3,1
Grecja 10,3 Węgry 11,2 Szwecja 3,4
Finlandia 10,4 Grecja 12,5 Litwa 4,8
Hiszpania 11,2 Irlandia 13,5 Łotwa 5,5
Litwa 13,0 Słowacja 14,4 Węgry 5,6
Łotwa 13,2 Estonia 16,9 Portugalia 6,3
Bułgaria 18,1 Litwa 17,8 Estonia 7,5
Słowacja 18,7 Łotwa 18,7 Hiszpania 8,9
Polska 19,9 Hiszpania 20,1 Irlandia 9,3
Źródło: obliczenia własne na podstawie: www.epp.eurostat.ec.europa.eu (dostęp: ).
Wykres 2.7. Korelogram Δu i u w krajach Unii Europejskiej w latach 2002–2010 u - stopa bezrobocia w roku 2002;
Δu- zmiana stopy bezrobocia w roku 2010 w stosunku do roku 2002.
Źródło: obliczenia własne na podstawie: www.epp.eurostat.ec.europa.eu (dostęp: ).
Współczynnik korelacji pomiędzy stopą bezrobocia w roku bazowym oraz zmianą stopy bezrobocia w latach 2002–2010 wynosił –0,559. Świadczy to o występowaniu procesu β-konwergencji rozważanej zmiennej w krajach Unii Europejskiej. Proces ten jednak w przypadku stóp bezrobocia był znacznie słabszy, niż w przypadku zmiennych omówionych we wcześniejszych podrozdziałach. Trzeba jednak dodać, że do wyników analiz konwergencji stopy bezrobocia powinno się podchodzić z dużą ostrożnością, po-nieważ, jak to zostało już wcześniej wspomniane, jest to zmienna narażona na spore wahania związane z cyklem koniunkturalnym.
Mapa 2.8. Przestrzenne zróżnicowanie stóp bezrobocia w regionach Unii Europejskiej w latach 2002–2010 (w %)
Źródło: obliczenia własne na podstawie: www.epp.eurostat.ec.europa.eu (dostęp: ).
W kolejnych akapitach na bazie mapy 2.8 i tablicy 2.11 zostanie omówione zróżni-cowanie przeciętnych stóp bezrobocia w polskich województwach w kontekście regio-nów Unii Europejskiej14.
W klasyfikacji opartej na średniej stopie bezrobocia w latach 2002–2010 wszystkie pol-skie województwa znajdowały się w piątej grupie kwintylowej, czyli w grupie regionów o najwyższych przeciętnych wartościach omawianej tu zmiennej makroekonomicznej.
14 Ponieważ z danych Eurostatu wynika, że począwszy od roku 2006 stopa bezrobocia według BAEL w woje-wództwie warmińsko-mazurskim bardzo szybko spada (odpowiednio z 16,0% do 10,5%, 7,4%, 8,5% oraz 9,6%), co nie ma potwierdzenia w danych GUS dotyczących bezrobocia rejestrowanego w tym województwie oraz w jego powiatach, zatem dla polskich województw uwzględniono dane statystyczne o stopie bezrobocia rejestrowanego.
Tablica 2.11. Liczby regionów Unii Europejskiej w grupach kwintylowych ze względu na sto-pę bezrobocia w latach 2002–201015
Kraj Grupa kwintylowa
Wielka Brytania 15 15 5 2 0
Słowenia 1 0 1 0 0
Źródło: obliczenia własne na podstawie: www.epp.eurostat.ec.europa.eu (dostęp: ).
15 Kraje uporządkowane są w rosnącej kolejności średnich stóp bezrobocia w latach 2002–2010.
Najniższymi średnimi stopami bezrobocia w Polsce charakteryzowały się wojewódz-twa: mazowieckie (11,7%, 217 miejsce w rankingu 269 regionów Unii Europejskiej), małopolskie (12,0%, 220), wielkopolskie (12,1%, 221) oraz śląskie (12,8%, 230). Naj-wyższe przeciętne stopy bezrobocia zostały odnotowane w województwach: kujawsko--pomorskim (19,4%, 262), lubuskim (20,0%, 263), zachodniopomorskim (21,5%, 264) oraz warmińsko-mazurskim (24,2%, 267). Ostatnie ze wspomnianych tu województw charakteryzowało się niższą przeciętną stopą bezrobocia w rozważanym okresie jedynie od 2 regionów – francuskich terytoriów zależnych: Guadeloupe (24,6%, 268) i Réunion (28,5%, 269). Dla porównania najniższe przeciętne stopy bezrobocia zostały odnotowa-ne w następujących regionach Unii Europejskiej: Provincia Autonoma di Bolzano/Bozen (Włochy, 2,5%, 1), Zeeland (Holandia, 2,6%, 2), Tirol (Austria, 2,8%, 3), Salzburg (Au-stria, 3,0%, 4) oraz Utrecht (Holandia, 3,2%, 5, por. też mapa 2.8). Przeciętny poziom stóp bezrobocia w regionach znajdujących się w pierwszym kwintylu zestawienia był zbliżony do tak zwanej naturalnej stopy bezrobocia występującej w gospodarkach w sta-nie równowagi na rynku pracy.
Wykres 2.8. Korelogram Δu i u w regionach Unii Europejskiej w latach 2002–2010 u - stopa bezrobocia w roku bazowym tj. 2002;
Δu- zmiana stopy bezrobocia w roku 2010 w stosunku do roku 2002 (w punktach procentowych).
Źródło: obliczenia własne na podstawie: www.epp.eurostat.ec.europa.eu (dostęp: ).
Z 4 państw Grupy Wyszehradzkiej najniższe stopy bezrobocia odnotowano w regio-nach czeskich. Spośród 8 klasyfikowanych regionów: aż 3 znajdowały się w pierwszej grupie kwintylowej (w tym Praha ze średnią stopą bezrobocia równą 3,2%), 2 w drugiej, 1 w trzeciej i 2 w czwartej. Rozkład regionów węgierskich w grupach kwintylowych był
następujący: 3 regiony znajdowały się w drugim kwintylu (w tym Közép-Magyarország z przeciętną stopą bezrobocia równą 5,2%), 1 w trzecim, 2 w czwartym i 1 w piątym.
Z 4 regionów słowackich 3 należały do piątej grupy kwintylowej. Wyjątek stanowił Bratislavský kraj (5,9%), który był w drugiej grupie kwintylowej. Województwo mazo-wieckie również pod względem omawianej zmiennej makroekonomicznej znajdowało się na ostatniej pozycji pośród regionów centralnych Grupy Wyszehradzkiej.
Współczynnik korelacji pomiędzy stopą bezrobocia w roku 2002 i zmianą stopy bezrobocia w latach 2002–2010 był równy –0,605. Na tej podstawie można stwier-dzić, że występował proces β-konwergencji stopy bezrobocia w regionach Unii Eu-ropejskiej. Ponadto był on silniejszy niż w przypadku PKB per capita i inwestycji na mieszkańca. Jednak, jak już zostało to wspomniane przy konwergencji krajów, wnio-ski te należy traktować bardzo ostrożnie w związku ze specyfiką opisywanej zmiennej makroekonomicznej.
Tablica 2.12. Rangi polskich województw ze względu na stopę bezrobocia w latach 2002–201016
Województwo Rangi w latach Zmiana pozycji w roku 2010
mazowieckie 227 167 –60 242,0 86,0 –156,0
małopolskie 232 180 –52 233,3 118,6 –114,7
wielkopolskie 233 156 –77 226,1 105,8 –120,3
śląskie 234 172 –62 271,0 102,3 –168,7
podlaskie 239 223 –16 236,2 115,1 –121,1
łódzkie 249 204 –45 263,8 136,0 –127,7
lubelskie 243 215 –28 292,8 108,1 –184,6
pomorskie 254 207 –47 294,2 105,8 –188,4
opolskie 251 222 –29 302,9 108,1 –194,8
podkarpackie 248 240 –8 302,9 111,6 –191,3
dolnośląskie 260 216 –44 272,5 139,5 –132,9
świętokrzyskie 258 238 –20 323,2 123,3 –199,9
kujawsko-pomorskie 261 249 –12 375,4 122,1 –253,3
lubuskie 266 242 –24 395,7 111,6 –284,0
zachodniopomorskie 265 253 –12 387,0 143,0 –243,9
warmińsko-mazurskie 269 256 –13 366,7 131,4 –235,3
Źródło: obliczenia własne na podstawie: www.epp.eurostat.ec.europa.eu (dostęp: ).
16 Województwa w tablicy 2.2 uporządkowane są w rosnącej kolejności średniego poziomu stóp bezrobocia w latach 2002–2010.
Dane zestawione w tablicy 2.12 potwierdzają tezę, że polskie województwa w latach 2002–2010 zmniejszyły różnice, jaka dzieliła ich od regionów o najniższych wartoś-ciach rozważanej tu zmiennej makroekonomicznej. Jednak należy podkreślić, że kieru-nek zmian stóp bezrobocia był wypadkową działania dwóch sił: procesu konwergencji na poziomie regionów Unii Europejskiej oraz panującej koniunktury. Z uwagi na to, że w czasie kryzysu po 2008 roku spadek tempa wzrostu PKB w Polsce był znacznie wolniejszy, niż w przypadku większości gospodarek Unii Europejskiej, również wzrost stóp bezrobocia w tym okresie był wolniejszy. To z kolei spowodowało stosunkowo duże awanse polskich województw w zestawieniu regionów pod względem poziomu stóp bezrobocia w roku 2010.
Na szczególną uwagę zasługuje województwo wielkopolskie, które w latach 2002–2010 awansowało o 77 miejsc w rankingu, tym samym znacznie zbliżając się do mediany poziomu stóp bezrobocia w roku 2010. Warto dodać, że wspomniane wo-jewództwo w 2010 roku znajdowało się już w trzeciej grupie kwintylowej w zestawie-niu regionów pod względem wysokości stóp bezrobocia. O ponad 40 miejsc poprawiły swoją pozycję w rankingu w 2010 roku województwa: śląskie, mazowieckie, małopol-skie, pomormałopol-skie, łódzkie i dolnośląskie. Wszystkie te województwa, z wyjątkiem wo-jewództwa dolnośląskiego, w 2010 roku należały do czwartej grupy kwintylowej. Po-zostałe polskie województwa także awansowały w zestawieniu – najmniejszy awans odnotowało województwo podkarpackie (o 8 pozycji).
Stopa bezrobocia we wszystkich województwach w latach 2002–2010 zbliżyła się do mediany poziomu stóp bezrobocia w regionach Unii Europejskiej. W odniesieniu do wspomnianej wartości środkowej względnie najbardziej poprawiła się sytuacja na rynku pracy w województwach: lubuskim, kujawsko-pomorskim, zachodniopomor-skim i warmińsko-mazurzachodniopomor-skim.
2.6. PODSUMOWANIE
Prowadzone w rozdziale drugim rozważania można podsumować następująco:
I. Polska znajdowała się w grupie krajów Unii Europejskiej o najniższym śred-nim poziomie PKB per capita, dochodów gospodarstw domowych i inwestycji na mieszkańca oraz o najwyższych przeciętnych stopach bezrobocia. Równo-cześnie Polska należała do grupy państw członkowskich o najwyższych przyro-stach wyróżnionych zmiennych, co sugeruje, że w badanym okresie zmniejszał się dystans dzielący ją od najlepiej rozwiniętych gospodarek Unii Europejskiej.
Warto dodać, że obliczenia zawarte w opracowaniu potwierdziły występowa-nie w krajach Unii Europejskiej procesu β-konwergencji, który był najsilwystępowa-niejszy w przypadku dochodów gospodarstw domowych, najsłabszy zaś w przypadku stóp bezrobocia.
II. Na podstawie średnich wartości analizowanych zmiennych makroekonomicz-nych polskie województwa, w zestawieniu z wszystkimi regionami Unii Eu-ropejskiej, wchodziły w skład czwartej i piątej grupy kwintylowej. Zazwyczaj
do wspomnianych grup należały także regiony krajów byłego bloku socjalistycz-nego, które teraz znajdują się wśród państw członkowskich Unii Europejskiej.
III. Spośród polskich regionów województwo mazowieckie plasowało się na najwyż-szym miejscu w rankingach pod względem średniej wartości każdej z analizowa-nych zmienanalizowa-nych. Jednocześnie województwo mazowieckie zawsze zajmowało ostatnią pozycję pośród regionów centralnych państw wchodzących w skład Gru-py Wyszehradzkiej. Główną przyczyną słabej pozycji województwa mazowieckie-go w tym zestawieniu jest niski udział mieszkańców Warszawy w ludności woje-wództwa mazowieckiego ogółem. Wynosi on jedynie około 32%. W węgierskiej stolicy, Budapeszcie, mieszka około 58% ludności regionu centralnego, w Braty-sławie około 68%, a w Pradze 100%17, a zatem regiony te są wewnętrznie znacznie bardziej jednorodne ze względu na strukturę rozwoju gospodarczego, niż woje-wództwo mazowieckie.
IV. Najwyższy poziom PKB per capita, dochodów gospodarstw domowych oraz in-westycji na mieszkańca poza województwem mazowieckim występował zazwy-czaj w województwach: śląskim, dolnośląskim, wielkopolskim i pomorskim.
Najniższe wartości wymienionych zmiennych makroekonomicznych zazwyczaj odnotowywano w województwach: warmińsko-mazurskim, podlaskim, podkar-packim i lubelskim. Należy dodać, że województwa te najczęściej wyprzedzały w zestawieniu jedynie niektóre regiony bułgarskie i rumuńskie. Z kolei najniższe stopy bezrobocia notowane były w województwach: małopolskim, wielkopolskim i śląskim, najwyższe zaś w województwach: kujawsko-pomorskim, lubuskim, za-chodniopomorskim i warmińsko-mazurskim.
V. Analiza β-konwergencji pokazała, że w analizowanym okresie najszybciej nadra-biany był dystans pomiędzy regionami Unii Europejskiej w poziomie dochodów gospodarstw domowych, następnie w poziomie stóp bezrobocia i PKB per capi-ta. Najwolniej niwelowane były różnice pomiędzy regionami w poziomie inwe-stycji na mieszkańca. Proces konwergencji w przypadku każdej z analizowanych zmiennych makroekonomicznych w dużym stopniu dotyczył także polskich woje-wództw. W przypadku poziomu PKB per capita i dochodów gospodarstw domo-wych najszybciej zmniejszało dystans do najlepszych regionów Unii Europejskiej województwo mazowieckie. W przypadku inwestycji na mieszkańca w kontek-ście badania konwergencji na szczególną uwagę zasługują województwa lubuskie i łódzkie, a z kolei pod względem nadrabiania różnic w poziomie stóp bezrobo-cia najlepiej prezentowało się województwo wielkopolskie. Analizy konwergencji na poziomie regionów Unii Europejskiej prowadzą do następującej konkluzji: po-mimo że polskie województwa pod względem rozwoju ekonomicznego znajdują się na peryferiach Unii Europejskiej, to dystans dzielący je od regionów najbogat-szych gospodarek Unii Europejskiej z roku na rok zmniejsza się.
17 Por. Hungarian Central Statistical Office [http://www.ksh.hu/population_and_vital_events], The Statistical Office of the Slovak Republic [http://portal.statistics.sk/showdoc.do?docid=3159] oraz GUS [http://www.stat.gov.
pl/gus/index_PLK_HTML.htm].
BIBLIOGRAFIA
Gajewski P. (2007), Konwergencja regionalna w Polsce, praca doktorska napisana pod kierunkiem T. Tokarskiego, Katedra Makroekonomii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Malaga K., P. Kliber (2007), Konwergencja a nierówności regionalne w Polsce w świetle neoklasycz-nych modeli wzrostu, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań.
Wojtyna A. (1995), Polityka ekonomiczna a wzrost gospodarczy, „Gospodarka Narodowa” nr 6.
Wójcik P. (2008), Wzorce konwergencji regionalnej w Polsce, praca doktorska napisana pod kierun-kiem Z.B. Liberdy, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.