Zespoły.pracownicze.można.dzielić.także.na.zależne.i.autono miczne,. biorąc. pod. uwagę. ich. usytuowanie. w. strukturze. organi zacyjnej.. Funkcjonowanie. zespołu. pracowniczego. może. być. bar dziej.lub.mniej.zależne.od.nadrzędnego.szczebla.organizacyjnego.. W.smukłych,.scentralizowanych.strukturach.organizacyjnych.więzi. hierarchiczne.wysuwają.się.zdecydowanie.na.plan.pierwszy..Cele,. sposób.i.warunki.funkcjonowania.zespołów.pracowniczych.zależą. od.decyzji.podejmowanych.na.szczeblu.wyższym.od.zajmowanego. przez.kierowników.tych.zespołów..Margines.samodzielności.decy zyjnej.kierownika.i.pracowników.jest.niewielki..Im.większe.staje.się. znaczenie.poziomych.więzi.współpracy.w.organizacji,.tym.bardziej. autonomiczne.mogą.być.rozmaite.zespoły.pracownicze..Przewaga. więzi.horyzontalnych.nad.wertykalnymi.zaznacza.się.w.tych.orga nizacjach,. które. funkcjonują. w. złożonym. i. burzliwym. otoczeniu.. Rozwiązywanie.pojawiających.się.problemów.w.toku.bezpośredniej. współpracy. jednostek. organizacyjnych,. związane. ze. zwiększoną. partycypacją.pracowników.w.podejmowaniu.decyzji,.jest.w.tych.wa runkach.wymuszone.potrzebą.zwiększenia.elastyczności.działania. organizacji..Niezależnie.od.tego.zwraca.się.także.uwagę.na.wzrost. motywacji.pracowników,.związany.z.poczuciem.odpowiedzialności. za.skutki.korzystania.z.powierzonych.im.uprawnień.decyzyjnych. Na.skutek.przesuwania.uprawnień.decyzyjnych.na.poziom.jed nostek. organizacyjnych. tworzone. są. zespoły. o. różnym. stopniu.
autonomii. lub. zespoły. samozarządzające.. Zespół. autonomiczny. tworzy.grupa.pracowników,.którzy.przejmują.tradycyjne.funkcje.za rządzania,.wykonywane.dotychczas.na.szczeblu.nadrzędnym.w.sto sunku.do.zespołu..Podstawowe.znaczenie.w.określaniu.stopnia.tej. autonomii.mają.tutaj.relacje.między.kierownikiem.zespołu.a.wyż szym.szczeblem.zarządzania.z.jednej.strony.oraz.między.kierowni kiem.a.członkami.zespołu.z.drugiej.strony..O.zespole.autonomicz nym.można.mówić.wówczas,.gdy.kierownik.zespołu.nie.otrzymuje,. ale.negocjuje.z.kierownictwem.organizacji.cele.zespołu.i.sposoby. ich.osiągnięcia..Dopiero.po.spełnieniu.tego.warunku.można.mówić. o.autonomii,.której.stopień.zależy.z.kolei.od.stopnia.bezpośredniego. zaangażowania.członków.zespołu.w.planowanie.jego.działań,.do konywanie.podziału.pracy,.rozmieszczenie.uprawnień.decyzyjnych,. określanie. procedur. wykonawczych. i. komunikacyjnych,. ustalanie. zasad. wynagradzania. oraz. kontroli. działalności.. W. krańcowym. przypadku.mamy.do.czynienia.z.zespołem.całkowicie.samorządnym. (tzw..leaderless team),.czyli.w.ogóle.pozbawionym.kierownika.
Początkowo. zespoły. autonomiczne. stosowane. były. w. nielicz nych,.najbardziej.innowacyjnych.organizacjach.i.obejmowały.raczej. niewielkie. grupy. pracowników. produkcyjnych.. Najszerzej. znane. są. przypadki. zastosowania. tych. zespołów. w. Procter. and. Gamble. w.latach.60..oraz.w.fabryce.Volvo.w.szwedzkim.Kalmarze.na.po czątku.lat.70..Motywem.tworzenia.tych.zespołów.była.humanizacja. pracy.. Nieco. później,. wraz. z. upowszechnianiem. dywizjonalnych. struktur. organizacyjnych,. przedmiotem. autonomizowania. stawa ły.się.duże.części.systemu.organizacyjnego,.wyodrębniane.w.tzw.. centra.zysku,.a.ideologiczny.motyw.ich.tworzenia.zastąpiony.został. pragmatycznym.
3.2. Zachowania ludzi w zespołach w strukturze
hierarchicznej
Zespoły.trwałe,.funkcjonalne.i.zależne.występują.w.hierarchicz nej. strukturze. organizacyjnej.. Jej. cechą. jest. sztywność. sposobu. funkcjonowania,.która.jest.rezultatem.dominacji.służbowych.więzi.
organizacyjnych,. daleko. posuniętego. podziału. pracy,. centraliza cji. uprawnień. decyzyjnych. i. wysokiego. stopnia. sformalizowania.. Członkowie. zespołów. w. strukturze. hierarchicznej. mają. poczucie,. że.osiąganie.upragnionych.celów.zależy.przede.wszystkim.od.czyn ników. zewnętrznych,. znajdujących. się. poza. zespołem.. Główne. znaczenie.mają.decyzje.zapadające.na.górze.oraz.działania.innych. zespołów.pracowniczych..
Kultura.organizacyjna.ma.w.tych.warunkach.często.roszczenio wy. charakter.. Członkowie. zespołu. oczekują. od. innych. grup. spo łecznych.w.organizacji.oraz.od.swoich.przełożonych.wypełniania. określonych. zobowiązań.. Własne. zobowiązania. na. rzecz. innych. członkowie. zespołu. definiują. głównie. w. kategoriach. przestrzega nia. formalnych. reguł.. Kultura. hierarchiczna. oparta. jest. na. zasa dzie. lojalności. w. relacjach. między. przełożonym. a. podwładnymi. oraz.w.relacjach.miedzy.członkami.zespołu..Relacje.zespołu.z.inny mi.grupami.społecznymi.w.organizacji.rozpatrywane.są.natomiast. w.kategoriach.dominacji.lub.podporządkowania..Wzorcem.osobo wym. jest. typ. człowieka. posłusznego. przyjętej. procedurze. postę powania. i. lojalnego. wobec. zwierzchników. i. współpracowników.. Kultury. hierarchiczne. skoncentrowane. są. na. rolach. odgrywanych. przez.ludzi..Miejsce.i.rola.każdego.z.członków.zespołu.są.wyraźnie. określone..Ograniczone.kanały.interakcji.i.komunikacji.izolują.ze spół.od.otoczenia,.sprzyjając.zarazem.zwiększeniu.jego.wewnętrz nej.spójności..Ideałem.tej.kultury.jest.silna.władza.dająca.poczucie. bezpieczeństwa.na.skutek.utrzymywania.stabilnego.ładu.i.porządku. w.systemie.organizacyjnym.
3.3. Zachowania ludzi w zespołach w strukturze sieciowej
Zespoły. tymczasowe,. przedmiotowe. i. autonomiczne. spoty kane. są. w. strukturach. typu. sieciowego.. Struktury. te. tworzone. są. przy.zastosowaniu.podejścia.procesowego,.które.oznacza.odejście. od. dzielenia. czynności. między. ludzi. i. odgórnego. koordynowa nia.ich.pracy.na.rzecz.integrowania.ich.wokół.zadań.i.problemów. do.rozwiązania..Wynika.stąd.potrzeba.łączenia.różnych.treści.pracy.
i.kombinowania.zadań.w.procesy.oraz.tworzenia.struktury.organi zacyjnej.według.tych.procesów,.a.nie.według.ośrodków.władzy.lub. specjalizacji.funkcjonalnych..Pojęcie.sieci.odnoszone.jest.zarówno. do.typu.struktury.organizacyjnej.firmy,.jak.i.do.sposobu.zarządza nia.oraz.formy.współpracy.przedsiębiorstw..To.ostatnie.znaczenie. jest.podstawowe,.ponieważ.sieć.współpracy.między.organizacjami. decyduje. o. wewnętrznych. rozwiązaniach. organizacyjnych. w. fir mie.. Współpraca. w. ramach. sieci. umożliwia. skuteczne. działanie. w.warunkach.wysokiej.złożoności.i.niepewności..Najczęściej.po ciąga.to.jednak.za.sobą.konieczność.zastosowania.podobnych.roz wiązań. wewnątrz. firmy,. polegających. na. podzieleniu. jej. na. dużą. liczbę.małych,.a.dzięki.temu.mobilnych.i.elastycznych.jednostek. organizacyjnych,.łatwo.wchodzących.w.sieć.różnorodnych.stosun ków.zewnętrznych..W.przeciwieństwie.do.struktur.hierarchicznych,. struktury. sieciowe. charakteryzuje. prymat. więzi. kooperacyjnych. nad.więziami.służbowymi..Wynikiem.tego.jest.płynność.konfigu racji.struktury,.nieostrość.granic.między.tymczasowymi.zespołami,. decentralizacja. władzy. i. małe. znaczenie. formalnych. reguł.. Istotą. struktur.sieciowych.jest.łatwość.dostępu.do.informacji.i.szybkość. ich.obiegu..
Kultura. organizacyjna. w. strukturze. sieciowej. jest. kulturą. zo rientowaną.na.osiągnięcia..Ludzie.w.tej.strukturze.mają.poczucie. własnego,.indywidualnego.wpływu.oraz.wpływu.innych.członków. zespołu. na. osiąganie. własnych. celów.. Świadomość. tego. koncen truje. ich. uwagę. na. zachowaniach. współpracowników. i. relacjach. z.nimi..Kultura.sieci.kładzie.nacisk.na.jakość.więzi.i.dialogu.między. ludźmi..Najważniejsze.wzory.kulturowe.odnoszą.się.do.wymiany. idei.miedzy.ludźmi.i.do.form.negocjacji..Relacje.społeczne.w.kul turze. zorientowanej. na. osiągnięcia. często. oparte. są. na. zasadzie. konkurencji..W.przeciwieństwie.do.kultur.hierarchicznych,.kultu ra. sieci. jest. znacznie. bardziej. otwarta,. spontaniczna. i. woluntary styczna..Najważniejszą.jej.cechą.jest.permisywizm.–.pozwala.ona. bowiem.na.znacznie.większą.różnorodność.w.dziedzinie.myślenia. i.zachowania..Cechami.tej.kultury,.odnoszącymi.się.w.mniejszym. stopniu.do.wartości,.a.w.większym.do.norm.i.zachowań,.są.więc.
heterogeniczność.i.instrumentalizm..Jest.tak.dlatego,.ponieważ.lu dzie.należą.jednocześnie.do.wielu.grup.społecznych.i.często.zmie niają. swoją. przynależność,. a. więc. ich. identyfikacja. i. tożsamość. nie. są. związane. z. jedną. grupą..Tak. właśnie. funkcjonują. pracow nicy. w. organizacjach. typu. sieciowego,. krążąc. miedzy. tymczaso wymi.zespołami.w.poszukiwaniu.najlepszych.dla.siebie.warunków. współpracy..
Umiejętności. adaptacyjne. stają. się. coraz. bardziej. potrzebne. w.związku.z.coraz.częściej.stosowaną.przez.przedsiębiorstwa.poli tyką.elastycznego.zatrudnienia..Polega.ona.na.zatrudnianiu.na.czas. nieokreślony.jedynie.wąskiej.grupy.kluczowych.pracowników..Po zostali.zatrudniani.są.sytuacyjnie,.wtedy.kiedy.pojawia.się.zapotrze bowanie.na.ich.pracę..Warunki.kontraktu.zawierają.ściśle.określone. zadanie,.którego.wykonania.oczekuje.się.od.zleceniobiorcy.w.ści śle. określonym. czasie.. Coraz. więcej. osób. pracuje. zatem. doryw czo,.krążąc.między.przedsiębiorstwami.korzystającymi.z.ich.usług.. Powszechnie.stosowane.są.formy.zatrudnienia.niepełnoetatowego. (part-time),. bez. umowy. o. pracę. (free-lance). oraz. na. specyficzne. zadania. zlecone.. Dzięki. tym. formom. przedsiębiorstwa. korzystają. z. usług. zarówno. wysokiej. klasy. ekspertów,. których. zatrudnienie. na.stałe.byłoby.albo.niemożliwe.albo.dla.przedsiębiorstwa.nieopła calne,.jak.i.wielu.zwykłych.pracowników.wykonawczych..Jak.pi sze.J..Castro,.pracodawcy.zasadę.just in time.przenoszą.z.produkcji. do.zatrudnienia..Pozwala.to.znacznie.obniżyć.koszty.pracy.żywej. i.zwiększyć.konkurencyjność.firmy.. Elastyczne.zatrudnienie,.znane.do.niedawna.jedynie.w.odniesie niu.do.przedstawicieli.wolnych.zawodów,.zaczyna.być.stosowane. powszechnie.w.stosunku.do.niemal.wszystkich.grup.pracowników.. Jest.to.związane.z.tendencją.do.,,odchudzania”.przedsiębiorstw,.któ ra.oznacza.przesuwanie.do.otoczenia.niektórych.funkcji.i.elementów. struktury.i.zwalniania.z.pracy.ludzi.dotychczas.z.nimi.związanych.. W.nowym.świecie.globalnej.konkurencji.pracownicy.są.w.przedsię biorstwie.postrzegani.przez.pryzmat.kosztów.i.muszą.konkurować. na.rynku.pracy.z.coraz.większą.liczbą.coraz.lepiej.wykształ.conych. pracowników. pochodzących. nie. tylko. z. danego. terenu. lub. kraju,.
ale.także.z.innych.krajów,.w.związku.z.potęgującym.się.przepły wem.siły.roboczej.w.skali.międzynarodowej. Umiejętność.adaptacji.do.warunków.elastycznego.zatrudnienia. oznacza.przede.wszystkim.umiejętność.konkurencji,.dbałości.o.wła sną.reputację.zawodową,.gotowości.przyjmowania.zadań.trudnych. i.odpowiedzialnych..Dobrzy.pracownicy.o.uznanych.osiągnięciach. zawodowych. są. poszukiwani. i. mogą. przebierać. w. atrakcyjnych. ofertach. zatrudnienia.. Przystosowanie. do. warunków. konkurencji. oznacza. ciągły. wysiłek. samodoskonalenia. i. troskę. o. prawidłowy. rozwój.własnej.kariery.zawodowej..