pomostowania tętnic wieńcowych
14. Strategie dalszej obserwacji
Mimo że w erze stosowania DES potrzeba wykrywania restenozy się zmniejszyła, u znacznego odsetka pacjentów wciąż stosuje się BMS lub wykonuje angioplastykę balonową, a takie leczenie wiąże się z dużą częstością występowania nawrotów. Wraz ze stosowaniem pomostów tętniczych zwiększyła się również trwałość efektów CABG, a niedokrwie-nie wynika główniedokrwie-nie ze zmian w SVG i/lub progresji CAD we własnych tętnicach pacjenta.
Strategie dalszej obserwacji powinny się koncentrować nie tylko na wykrywaniu restenozy lub zamkniętych pomostów, ale również na ocenie stanu czynnościowego pacjentów, ob-jawów klinicznych, a także prewencji wtórnej. Początkowa ocena wydolności fizycznej jest potrzebna w momencie roz-poczynania programu rehabilitacji po rewaskularyzacji [265].
W ciągu 7 dni po PCI należy przeprowadzić badanie przed-miotowe, zarejestrować spoczynkowe EKG i wykonać
rutyno-we badania laboratoryjne. Należy zwrócić szczególną uwagę na gojenie się miejsca dostępu naczyniowego, parametry hemody-namiczne oraz ewentualne występowanie niedokrwistości lub CIN. U pacjentów z ACS należy ponownie oznaczyć parametry lipidowe po 4–6 tygodniach od ostrego incydentu i/lub rozpo-częcia leczenia hipolipemizującego w celu oceny, czy uzyskano docelowe stężenia lipidów, jednocześnie przesiewowo poszu-kując cech dysfunkcji wątroby. Drugą kontrolę parametrów lipi-dowych osocza należy wyznaczyć po 3 miesiącach [263].
U pacjentów ze stabilną CAD należy dokonać początkowej oce-ny objawów i enzymów mięśniowych po rozpoczęciu podawa-nia statyny, a następnie ocepodawa-niać objawy mięśniowe podczas każ-dej wizyty kontrolnej, natomiast enzymy mięśniowe wtedy, kiedy pacjent zgłasza bolesność uciskową lub ból mięśni. Enzymy wą-trobowe należy ocenić na początku leczenia, po 8–12 tygodniach od rozpoczęcia podawania statyny, po każdym zwiększeniu dawki, a później corocznie lub częściej, jeżeli jest to wskazane.
Badania obciążeniowe
W uprzednio opublikowanych wytycznych [269] oraz publikacjach kilku autorów przestrzegano przed rutynowym wykonywaniem badań obciążeniowych u pacjentów bez objawów klinicznych. Inni autorzy argumentują, że bada-nia obciążeniowe należy wykonywać u wszystkich pacjen-tów po rewaskularyzacji, biorąc pod uwagę niekorzystne rokowanie związane z niemym niedokrwieniem. Wczesne badanie obciążeniowe, wykonywane w celu potwierdzenia skuteczności leczenia zmian odpowiedzialnych za niedo-krwienie lub zawał, może zostać zalecone po niecałkowitej lub suboptymalnej rewaskularyzacji, a także w innych pod-grupach pacjentów (tab. 40). Powinno się łączyć ocenę EKG w czasie obciążenia z obrazowaniem czynnościowym, ponieważ Tabela 39.
Tabela 39.
Tabela 39.
Tabela 39.
Tabela 39. Długoterminowa farmakoterapia po rewaskularyzacji mięśnia sercowego
Klasaa Poziomb Piśmiennictwo Należy rozpocząć podawanie inhibitora ACE i kontynuować je bezterminowo I A [12]
u wszystkich pacjentów z LVEF £ 40%, a także z nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą lub CKD, chyba że takie leczenie jest przeciwwskazane
Należy rozważyć stosowanie inhibitorów ACE u wszystkich pacjentów, chyba że takie leczenie IIa A [94]
jest przeciwwskazane
Stosowanie blokerów receptora angiotensynowego jest wskazane u pacjentów I A [12]
nietolerujących inhibitorów ACE, u których występuje HF lub MI z LVEF £ 40%
Stosowanie blokerów receptora angiotensynowego należy rozważyć IIa A [94]
u wszystkich pacjentów nietolerujących inhibitorów ACE
Wskazane jest rozpoczęcie i kontynuacja leczenia beta-adrenolitykiem u wszystkich pacjentów I A [12]
po ACS lub MI bądź z dysfunkcją LV, chyba że taka terapia jest przeciwwskazana
Leki hipolipemizujące w dużych dawkach są wskazane u wszystkich pacjentów, niezależnie I A [94, 110, 267]
od stężenia lipidów, chyba że takie leczenie jest przeciwwskazane
Stosowanie fibratów i kwasów tłuszczowych z grupy omega-3 (1 g/d.) należy rozważyć IIa B [12, 261]
w połączeniu ze statynami, a także u pacjentów nietolerujących statyn
Można rozważyć stosowanie niacyny w celu zwiększenia stężenia cholesterolu frakcji HDL IIb B [268]
aKlasa zaleceń; bpoziom wiarygodności danych; ACE — enzym konwertujący angiotensynę; ACS — ostry zespół wieńcowy; CKD — przewlekła choroba nerek; HDL — lipoproteiny o dużej gęstości; HF — niewydolność serca; LV — lewa komora; LVEF — frakcja wyrzutowa lewej komory; MI — zawał serca
Tabela 40.
Tabela 40.
Tabela 40.
Tabela 40.
Tabela 40. Strategie dalszej obserwacji i postępowania u bezobjawowych pacjentów po rewaskularyzacji mięśnia sercowego Klasaa Poziomb Piśmiennictwo Należy posługiwać się raczej obrazowaniem obciążeniowym (echokardiografia lub scyntygrafia I A [12, 269]
perfuzyjna mięśnia sercowego) niż EKG obciążeniowym
• W przypadku wyniku badania obciążeniowego wskazującego na małe ryzyko (+) zaleca się IIa C – zwiększenie nacisku na OMT i zmianę stylu życia
• W przypadku wyniku badania obciążeniowego wskazującego na pośrednie lub duże ryzyko (++) zalecana jest koronarografia
W określonych podgrupach pacjentów należy rozważyć wczesne badanie obrazowec IIa C – Rutynowe badanie obciążeniowe można rozważać po ≥ 2 latach od PCI i ≥ 5 latach od CABG IIb C –
aKlasa zaleceń; bpoziom wiarygodności danych; cpodgrupy pacjentów, w których wskazane jest wczesne obciążeniowe badanie obrazowe:
— pacjenci ze STEMI leczeni za pomocą pierwotnej PCI lub CABG w trybie nagłym (obciążeniowe badanie obrazowe przed wypisem lub wcześnie po wypisie ze szpitala);
— pacjenci wykonujący zawody, w których bezpieczeństwo ma niezwykle duże znaczenie (np. piloci, kierowcy, nurkowie), oraz sportowcy wyczynowi;
— pacjenci stosujący inhibitory 5-fosfodiesterazy;
— pacjenci, którzy chcieliby podejmować aktywności rekreacyjne wymagające dużego zużycia tlenu;
— pacjenci zresuscytowani po incydencie nagłego zatrzymania krążenia;
— pacjenci po niepełnej lub suboptymalnej rewaskularyzacji, nawet jeżeli są bezobjawowi;
— pacjenci z powikłanym przebiegiem rewaskularyzacji (MI w okresie okołooperacyjnym, rozległe rozwarstwienie podczas PCI, endarterektomia podczas CABG itd.);
— pacjenci z cukrzycą (zwłaszcza wymagający leczenia insuliną);
— pacjenci z MVD i rezydualnymi zmianami o pośrednim nasileniu lub z niemym niedokrwieniem.
+ — Do wyników badania obciążeniowego wskazujących na małe ryzyko należą: niedokrwienie przy dużym obciążeniu, niedokrwienie pojawiające się późno w czasie obciążenia, pojedyncza strefa niewielkich zaburzeń czynności skurczowej lub mały odwracalny ubytek perfuzji bądź też brak cech niedokrwienia; ++ — do wyników badania obciążeniowego wskazujących na pośrednie lub duże ryzyko należą: niedokrwienie przy małym obciążeniu, niedokrwienie pojawiające się wcześnie w czasie obciążenia, wiele stref nasilonych zaburzeń czynności skurczowej lub odwracalny ubytek perfuzji;
CABG — pomostowanie tętnic wieńcowych; EKG — elektrokardiogram; MI — zawał serca; MVD — choroba wielonaczyniowa; OMT — optymalne leczenie zachowawcze; PCI — przezskórna interwencja wieńcowa; STEMI — zawał serca z uniesieniem odcinka ST
w tej grupie chorych samo obciążeniowe EKG charakteryzuje się małą czułością i swoistością [269], a także nie pozwala na określe-nie umiejscowienia określe-niedokrwienia ani ocenę poprawy regional-nej czynności segmentów poddanych rewaskularyzacji. Za naj-bardziej odpowiednie obciążenie uważa się wysiłek fizyczny, ale u pacjentów niezdolnych do wykonania wysiłku fizycznego zale-ca się obciążenie farmakologiczne — dipirydamol, dobutaminę lub adenozynę. Sama niezdolność do wykonania próby wysiłko-wej wskazuje na gorsze rokowanie. Wybór między różnymi me-todami obrazowania jest oparty na podobnych kryteriach jak przed
interwencją (część 5). Jeżeli powtarza się badania obciążeniowe, dokonując wyboru metody obrazowania, trzeba również uwzględ-niać łączną ekspozycję na promieniowanie. Do nieinwazyjnej oceny przepływu wieńcowego można wykorzystywać przezklat-kową echokardiografię doplerowską, ale potrzebne są większe ba-dania w celu potwierdzenia dokładności tej metody.
Obrazowanie drożności stentu lub pomostu Angiografia CT umożliwia wykrywanie niedrożnych i zwężonych pomostów z bardzo dużą dokładnością Tabela 41.
Tabela 41.
Tabela 41.
Tabela 41.
Tabela 41. Strategie dalszej obserwacji i postępowania u objawowych pacjentów po rewaskularyzacji mięśnia sercowego Klasaa Poziomb Piśmiennictwo Należy posługiwać się raczej obrazowaniem obciążeniowym (echokardiografia lub scyntygrafia I A [12, 269]
perfuzyjna mięśnia sercowego) niż EKG obciążeniowym
W przypadku wyniku badania obciążeniowego wskazującego na małe ryzyko (+) zaleca się I B [14, 43, 270]
wzmocnienie nacisku na OMT i zmianę stylu życia
W przypadku wyniku badania obciążeniowego wskazującego na pośrednie lub duże ryzyko (++) I C – zalecana jest koronarografia
U pacjentów ze STEMI zalecana jest koronarografia w trybie pilnym I A [94]
U pacjentów z NSTE-ACS z grupy dużego ryzyka zalecana jest wczesna strategia inwazyjna I A [60]
U pacjentów z NSTE-ACS z grupy małego ryzyka zalecana jest planowa koronarografia I C –
aKlasa zaleceń; bpoziom wiarygodności danych; + — do wyników badania obciążeniowego wskazujących na małe ryzyko należą: niedokrwienie przy dużym obciążeniu, niedokrwienie pojawiające się późno w czasie obciążenia, pojedyncza strefa niewielkich zaburzeń czynności skurczowej lub mały odwracalny ubytek perfuzji bądź też brak cech niedokrwienia; ++ — do wyników badania obciążeniowego wskazujących na pośrednie lub duże ryzyko należą: niedokrwienie przy małym obciążeniu, niedokrwienie pojawiające się wcześnie w czasie obciążenia, wiele stref nasilonych zaburzeń czynności skurczowej lub odwracalny ubytek perfuzji; EKG — elektrokardiogram; OMT — optymalne leczenie zachowawcze; NSTE-ACS — ostry zespół wieńcowy bez uniesienia odcinka ST; STEMI — zawał serca z uniesieniem odcinka ST
diagnostyczną [18, 19]. Ocena kliniczna nie powinna być jednak ograniczona do drożności pomostów, ale uwzględ-niać również własne tętnice wieńcowe pacjenta. Będzie to często trudne z powodu zaawansowania CAD i nasilonych zwapnień w tętnicach wieńcowych. Trzeba również pamię-tać o tym, że anatomiczne obrazowanie za pomocą angio-grafii CT nie pozwala na ocenę niedokrwienia, która pozo-staje niezbędna do podejmowania decyzji terapeutycznych.
Za pomocą angiografii CT można też wykrywać restenozę w stencie — w zależności od typu i rodzaju stentu — ale
Tekst CME “Wspólne wytyczne ESC i EACTS dotyczące rewaskularyzacji mięśnia sercowego” uzyskał akredytację EBAC (European Board for Accredita-tion in Cardiology). EBAC pracuje według standardów jakości EACCME (European AccreditaAccredita-tion Council for Continuing Medical EducaAccredita-tion), stanowiącej organ EUMS (European Union of Medical Specialists). Zgodnie z wytycznymi EBAC wszyscy autorzy uczestniczący w tym programie zadeklarowali potencjalny konflikt interesów, który mógł wpływać na powyższy dokument. Komitet Organizacyjny odpowiada za sprawdzenie wszystkich potencjal-nych konfliktów interesów deklarowapotencjal-nych przez uczestników programu.
Uwagi ze strony CME dotyczące niniejszego artykułu są dostępne na stronach internetowych European Heart Journal (http://cme.oxfordjournals.org/cgi/
hierarchy/oupcme_node;ehj) oraz Eropean Society of Cardiology (http://www.escardio.org/guidelines).
Większość stwierdzeń zawartych w niniejszych wytycznych dotyczących praktyki klinicznej znajduje potwierdzenie w opubliko-wanych dowodach z badań naukowych. Poniższa skrócona lista piśmiennictwa obejmuje tylko mniejszą część publikacji wykorzy-stanych podczas opracowywania tych wytycznych. Pełna lista piśmiennictwa z podziałem na części wytycznych, a także dodatki do zaleceń są dostępne na odpowiedniej stronie internetowej ESC poświęconej niniejszym zaleceniom (www.escardio.org/guidelines).
Piśmiennictwo
1. Pocock SJ, Henderson RA, Rickards AF et al. Meta-analysis of randomised trials comparing coronary angioplasty with bypass surgery. Lancet, 1995; 346: 1184–1189.
2. Rodes-Cabau J, Deblois J, Bertrand OF et al. Nonrandomized com-parison of coronary artery bypass surgery and percutaneous coro-nary intervention for the treatment of unprotected left main corocoro-nary artery disease in octogenarians. Circulation, 2008; 118: 2374–2381.
3. Min SY, Park DW, Yun SC et al. Major predictors of long-term clinical outcomes after coronary revascularization in patients with unprotected left main coronary disease: analysis from the MAIN-COMPARE study. Circ Cardiovasc Interv, 2010; 3: 127–133.
4. Serruys PW, Morice MC, Kappetein AP et al. Percutaneous cor-onary intervention versus corcor-onary-artery bypass grafting for se-vere coronary artery disease. N Engl J Med, 2009; 360: 961–972.
5. Peterson ED, Dai D, DeLong ER et al. Contemporary mortality risk prediction for percutaneous coronary intervention: results from 588,398 procedures in the National Cardiovascular Data Registry. J Am Coll Cardiol, 2010; 55: 1923–1932.
6. Nashef SA, Roques F, Michel P, Gauducheau E, Lemeshow S, Salamon R. European system for cardiac operative risk evalua-tion (EuroSCORE). Eur J Cardiothorac Surg, 1999; 16: 9–13.
7. Singh M, Rihal CS, Lennon RJ, Spertus J, Rumsfeld JS, Holmes DR Jr. Bedside estimation of risk from percutaneous coronary intervention: the new Mayo Clinic risk scores. Mayo Clin Proc, 2007; 82: 701–708.
również w tej sytuacji występują wspomniane ograniczenia.
U pacjentów poddanych PCI niezabezpieczonego pomostem zwężenia pnia lewej tętnicy wieńcowej można wykonywać rutynową kontrolną angiografię CT lub inwazyjną koronaro-grafię w ciągu 3–12 miesięcy.
Zalecenia dotyczące strategii dalszej obserwacji u bez-objawowych i bez-objawowych pacjentów podsumowano w ta-belach 40 i 41. W tych zaleceniach zakłada się, że pacjenci wprowadzili odpowiednie zmiany stylu życia i otrzymują OMT [12, 14, 43, 270].
8. Singh M, Gersh BJ, Li S et al. Mayo Clinic risk score for percuta-neous coronary intervention predicts in-hospital mortality in patients undergoing coronary artery bypass graft surgery. Cir-culation, 2008; 117: 356–362.
9. Parsonnet V, Dean D, Bernstein AD. A method of uniform strat-ification of risk for evaluating the results of surgery in acquired adult heart disease. Circulation, 1989; 79: I3–I12.
10. Shahian DM, O’Brien SM, Filardo G et al. The Society of Thoracic Surgeons. 2008 cardiac surgery risk models: part 1 — coronary artery bypass grafting surgery. Ann Thorac Surg, 2009; 88: S2–S22.
11. Ranucci M, Castelvecchio S, Menicanti L, Frigiola A, Pelissero G.
Risk of assessing mortality risk in elective cardiac operations:
age, creatinine, ejection fraction, and the law of parsimony. Cir-culation, 2009; 119: 3053–3061.
12. Fox K, Garcia MA, Ardissino D et al. Guidelines on the manage-ment of stable angina pectoris: executive summary: the Task Force on the Management of Stable Angina Pectoris of the Euro-pean Society of Cardiology. Eur Heart J, 2006; 27: 1341–1381.
13. Davies RF, Goldberg AD, Forman S et al. Asymptomatic Cardi-ac Ischemia Pilot (ACIP) study two-year follow-up: outcomes of patients randomized to initial strategies of medical therapy ver-sus revascularization. Circulation, 1997; 95: 2037–2043.
14. Shaw LJ, Berman DS, Maron DJ et al. Optimal medical therapy with or without percutaneous coronary intervention to reduce ischemic burden: results from the Clinical Outcomes Utilizing
Revascularization and Aggressive Drug Evaluation (COURAGE) trial nuclear substudy. Circulation, 2008; 117: 1283–1291.
15. Pijls NH, van Schaardenburgh P, Manoharan G et al. Percutane-ous coronary intervention of functionally nonsignificant steno-sis: 5-year follow-up of the DEFER Study. J Am Coll Cardiol, 2007; 49: 2105–2111.
16. Allman KC, Shaw LJ, Hachamovitch R, Udelson JE. Myocardial viability testing and impact of revascularization on prognosis in patients with coronary artery disease and left ventricular dys-function: a meta-analysis. J Am Coll Cardiol, 2002; 39: 1151–
–1158.
17. Beanlands RS, Nichol G, Huszti E et al. F-18-fluorodeoxyglu-cose positron emission tomography imaging-assisted manage-ment of patients with severe left ventricular dysfunction and suspected coronary disease: a randomized, controlled trial (PARR-2). J Am Coll Cardiol, 2007; 50: 2002–2012.
18. Bluemke DA, Achenbach S, Budoff M et al. Noninvasive coro-nary artery imaging: magnetic resonance angiography and mul-tidetector computed tomography angiography: a scientific state-ment from the American Heart Association Committee on Car-diovascular Imaging and intervention of the Council on Cardio-vascular Radiology and Intervention, and the Councils on Clini-cal Cardiology and Cardiovascular Disease in the Young. Circu-lation, 2008; 118: 586–606.
19. Schroeder S, Achenbach S, Bengel F et al. Cardiac computed tomography: indications, applications, limitations, and training requirements: report of a Writing Group deployed by the Work-ing Group Nuclear Cardiology and Cardiac CT of the European Society of Cardiology and the European Council of Nuclear Car-diology. Eur Heart J, 2008; 29: 531–556.
20. Meijboom WB, Meijs MF, Schuijf JD et al. Diagnostic accuracy of 64-slice computed tomography coronary angiography: a pro-spective, multicenter, multivendor study. J Am Coll Cardiol, 2008; 52: 2135–2144.
21. Miller JM, Rochitte CE, Dewey M et al. Diagnostic performance of coronary angiography by 64-row CT. N Engl J Med, 2008; 359:
2324–2336.
22. Sarno G, Decraemer I, Vanhoenacker PK et al. On the inappro-priateness of noninvasive multidetector computed tomography coronary angiography to trigger coronary revascularization:
a comparison with invasive angiography. JACC Cardiovasc Interv, 2009; 2: 550–557.
23. Giri S, Shaw LJ, Murthy DR et al. Impact of diabetes on the risk stratification using stress single-photon emission computed to-mography myocardial perfusion imaging in patients with symp-toms suggestive of coronary artery disease. Circulation, 2002;
105: 32–40.
24. Schuijf JD, WijnsW, Jukema JW et al. A comparative regional analysis of coronary atherosclerosis and calcium score on mul-tislice CT versus myocardial perfusion on SPECT. J Nucl Med, 2006; 47: 1749–1755.
25. Nandalur KR, Dwamena BA, Choudhri AF, Nandalur MR, Car-los RC. Diagnostic performance of stress cardiac magnetic reso-nance imaging in the detection of coronary artery disease: a meta-analysis. J Am Coll Cardiol, 2007; 50: 1343–1353.
26. Bateman TM, Heller GV, McGhie AI et al. Diagnostic accuracy of rest/stress ECG-gated Rb-82 myocardial perfusion PET:
comparison with ECG-gated Tc-99m sestamibi SPECT. J Nucl Cardiol, 2006; 13: 24–33.
27. Botman KJ, Pijls NH, Bech JW et al. Percutaneous coronary in-tervention or bypass surgery in multivessel disease? A tailored approach based on coronary pressure measurement. Catheter Cardiovasc Interv, 2004; 63: 184–191.
28. Tonino PA, de Bruyne B, Pijls NH et al. Fractional flow reserve versus angiography for guiding percutaneous coronary interven-tion. N Engl J Med, 2009; 360: 213–224.
29. Hlatky MA, Boothroyd DB, Bravata DM et al. Coronary artery bypass surgery compared with percutaneous coronary interven-tions for multivessel disease: a collaborative analysis of individ-ual patient data from ten randomised trials. Lancet, 2009; 373:
1190–1197.
30. Jeremias A, Kaul S, Rosengart TK, Gruberg L, Brown DL. The impact of revascularization on mortality in patients with non--acute coronary artery disease. Am J Med, 2009; 122: 152–161.
31. Yusuf S, Zucker D, Peduzzi P et al. Effect of coronary artery bypass graft surgery on survival: overview of 10-year results from randomised trials by the Coronary Artery Bypass Graft Surgery Trialists Collaboration. Lancet, 1994; 344: 563–570.
32. Brener SJ, Lytle BW, Casserly IP, Schneider JP, Topol EJ, Lauer MS. Propensity analysis of long-term survival after surgical or percutaneous revascularization in patients with multivessel cor-onary artery disease and high-risk features. Circulation, 2004;
109: 2290–2295.
33. Hannan EL, Racz MJ, Walford G et al. Long-term outcomes of coronary-artery bypass grafting versus stent implantation. N Engl J Med, 2005; 352: 2174–2183.
34. Hannan EL, Wu C, Walford G et al. Drug-eluting stents vs. coro-nary-artery bypass grafting in multivessel coronary disease.
N Engl J Med, 2008; 358: 331–341.
35. Malenka DJ, Leavitt BJ, Hearne MJ et al. Comparing long-term survival of patients with multivessel coronary disease after CABG or PCI: analysis of BARI-like patients in northern New England.
Circulation, 2005; 112: I371–I376.
36. Smith PK, Califf RM, Tuttle RH et al. Selection of surgical or percutaneous coronary intervention provides differential lon-gevity benefit. Ann Thorac Surg, 2006; 82: 1420–1428.
37. Dzavik V, Ghali WA, Norris C et al. Long-term survival in 11,661 patients with multivessel coronary artery disease in the era of stenting: a report from the Alberta Provincial Project for Out-come Assessment in Coronary Heart Disease (APPROACH) In-vestigators. Am Heart J, 2001; 142: 119–126.
38. Hachamovitch R, Hayes SW, Friedman JD, Cohen I, Berman DS.
Comparison of the short-term survival benefit associated with revascularization compared with medical therapy in patients with no prior coronary artery disease undergoing stress myocar-dial perfusion single photon emission computed tomography.
Circulation, 2003; 107: 2900–2907.
39. Bucher HC, Hengstler P, Schindler C, Guyatt GH. Percutaneous transluminal coronary angioplasty versus medical treatment for non-acute coronary heart disease: meta-analysis of randomised controlled trials. BMJ, 2000; 321: 73–77.
40. Katritsis DG, Ioannidis JP. Percutaneous coronary intervention versus conservative therapy in nonacute coronary artery dis-ease: a meta-analysis. Circulation, 2005; 111: 2906–2912.
41. Schomig A, Mehilli J, de Waha A, Seyfarth M, Pache J, Kast-rati A. A meta-analysis of 17 randomized trials of a percuta-neous coronary intervention-based strategy in patients with stable coronary artery disease. J Am Coll Cardiol, 2008; 52:
894–904.
42. Trikalinos TA, Alsheikh-Ali AA, Tatsioni A, Nallamothu BK, Kent DM. Percutaneous coronary interventions for non-acute coronary artery disease: a quantitative 20-year synopsis and a network meta-analysis. Lancet, 2009; 373: 911–918.
43. Boden WE, O’Rourke RA, Teo KK et al. Optimal medical thera-py with or without PCI for stable coronary disease. N Engl J Med, 2007; 356: 1503–1516.
44. Brophy JM, Belisle P, Joseph L. Evidence for use of coronary stents. A hierarchical bayesian meta-analysis. Ann Intern Med, 2003; 138: 777–786.
45. Stettler C, Wandel S, Allemann S et al. Outcomes associated with drug-eluting and bare-metal stents: a collaborative network meta-analysis. Lancet, 2007; 370: 937–948.
46. Kirtane AJ, Gupta A, Iyengar S et al. Safety and efficacy of drug-eluting and bare metal stents: comprehensive meta-analysis of randomized trials and observational studies. Circulation, 2009;
119: 3198–3206.
47. Loop FD, Lytle BW, Cosgrove DM et al. Influence of the internal-mammary-artery graft on 10-year survival and other cardiac events. N Engl J Med, 1986; 314: 1–6.
48. Lytle BW, Blackstone EH, Sabik JF, Houghtaling P, Loop FD, Cosgrove DM. The effect of bilateral internal thoracic artery graft-ing on survival durgraft-ing 20 postoperative years. Ann Thorac Surg, 2004; 78: 2005–2012.
49. Taggart DP, D’Amico R, Altman DG. Effect of arterial revascu-larisation on survival: a systematic review of studies comparing bilateral and single internal mammary arteries. Lancet, 2001;
358: 870–875.
50. Aziz O, Rao C, Panesar SS et al. Meta-analysis of minimally invasive internal thoracic artery bypass versus percutaneous re-vascularisation for isolated lesions of the left anterior descend-ing artery. BMJ, 2007; 334: 617.
51. Kapoor JR, Gienger AL, Ardehali R et al. Isolated disease of the proximal left anterior descending artery comparing the effec-tiveness of percutaneous coronary interventions and coronary artery bypass surgery. JACC Cardiovasc Interv, 2008; 1: 483–
51. Kapoor JR, Gienger AL, Ardehali R et al. Isolated disease of the proximal left anterior descending artery comparing the effec-tiveness of percutaneous coronary interventions and coronary artery bypass surgery. JACC Cardiovasc Interv, 2008; 1: 483–