Strategie radzenia sobie ze stresem

Współczesna psychologia zajmuje się badaniami nad stresem nie tylko z punktu widzenia jego powstawania i przyczyn. Ważniejszą część stanowią badania skupiające uwagę na sposobach radzenia sobie z sytuacjami wywołującymi różnego rodzaju emocje. Celem psychologów oraz nas samych jest znalezienie odpowiedniej strategii pozwalającej nam zniwelować negatywne skutki stresu oraz przekłuć zdarzenia wywołujące emocje na naszą korzyść. Zanim przejdziemy do omawiania poszczególnych strategii, przyjrzyjmy się najpierw czym dla jednostki jest termin „radzenie sobie ze stresem” oraz w jaki sposób oceniamy sytuacje wywołujące w nas nierzadko silne emocje.

Każde zdarzenie wywiera na nas większy lub mniejszy wpływ oddziałując na nasze emocje oraz stan fizjologiczny organizmu. Każda stresująca sytuacja zmusza nas w pewien sposób do aktywności poprzez podejmowane próby znalezienia rozwiązania. Te właśnie starania powrotu do równowagi i harmonii nazywamy radzeniem sobie ze stresem. Stres może jawić się jako zagrożenie skupiając naszą uwagę bardziej na emocjach niż próbach rozwiązywania danego problemu. Natomiast, gdy stres ma pozytywny wydźwięk niejako mobilizuje nas do podejmowania prób rozwiązywania problemu. Najważniejsza więc wydaje się realna ocena sytuacji. Wracając do podejścia Lazarusa, człowiek za każdym razem ocenia daną sytuację odnosząc się do jego celów, wartości lub potrzeb. W ten sposób stara się przewartościować czy dana sytuacja stanowi zagrożenie i trzeba się przed nią bronić czy jest może swego rodzaju wyzwaniem przybliżającym nas do osiągnięcia założonych celów⁶⁷.

Ocenę sytuacji dzielimy na dwie kategorie: ocenę pierwotną oraz ocenę wtórną. o ocena pierwotna (inaczej poznawcza) – polega na zadawaniu sobie pytań typu: „Czy

jestem w jakiś sposób zagrożony?” lub „Czy grozi mi jakiekolwiek niebezpieczeństwo?”. W ten sposób oceniamy, czy dana sytuacja w jakiś sposób wpływa lub angażuje nasze cele i wartości. Wstępnie oceniamy skalę zagrożenia, rozpatrujemy jakie zyski lub straty może nam takie zdarzenie przynieść. Ma ona szczególne znaczenie w odpowiednim rozpoznaniu stresora czym pozwala przejść do kolejnego etapu jakim są możliwości zaradcze. Tak więc stres nie jest tutaj kluczowym problemem lecz niemożność poradzenia sobie z nim.

o ocena wtórna – wiąże się z pytaniami typu „Jak mogę sobie z taką sytuacją poradzić?”, „Co mogę zrobić?”.Na tym etapie oceniamy nasze zdolności, sposoby czy możliwości poradzenia sobie z daną sytuacją. Poszukujemy najlepszego rozwiązania rozważając za i przeciw. W realnym życiu to nie sytuacje zawodowe wyczerpują organizm lecz nasza niemoc w radzeniu sobie z nimi. Takie stwierdzenie rozszerza poglądy o wypaleniu zawodowym o zawody wysokiego ryzyka oraz kładzie większy nacisk na przeciwdziałanie zjawisku wypalenia w miejscu pracy⁶⁸⁶⁹.

Aby realnie ocenić sytuację i podjąć odpowiednie kroki obydwie kategorie powinny być użyte przez jednostkę. Będziemy mogli przeanalizować różne scenariusze i podjąć poprawną decyzję. W zależności od oceny sytuacji możemy zachować się w taki sposób, by pozbyć się negatywnych emocji i doprowadzić nasz organizm do równowagi. Taki proces radzenia sobie ze zdarzeniami stresującymi łączy w sobie dwie funkcje: zadaniową i emocjonalną. Funkcja zadaniowa, zwana też funkcją instrumentalną, skupia uwagę na poprawie relacji pomiędzy jednostką a otoczeniem. Osoba stara się rozwiązać dany problem poprzez opanowanie czynnika stresującego bądź zmniejszenie lub całkowite zniwelowanie skutków działania bodźca wywołującego negatywne emocje (zmiana otoczenia lub podjętych kroków). Tymczasem, funkcja samoregulacji emocji jak sama nazwa wskazuje skierowana jest na emocje a dokładniej na obniżanie stanu napięcia wywołanego przez sytuację stresującą.

Strategie odnoszące się do funkcji zadaniowej:

− aktywny sposób walki ze stresem – polega na podjęciu przez jednostkę bezpośrednich zabiegów mających na względzie zlikwidowanie czynnika odpowiedzialnego za powstanie sytuacji stresującej. Można też starać się osłabić działania niepożądane związane z danym zdarzeniem luz znaleźć kreatywne rozwiązanie problemu,

− planowanie – analizowanie przez jednostkę strategii, które mogą być użyte w sytuacji stresującej; jest to swego rodzaju przygotowanie planu działań,

− ograniczanie innych działań niezwiązanych z daną sytuacją stresową – jednostka zaprzestaje podejmowania działań innych niż te, które uważa za potrzebne w walce z danym stresorem. Możemy tutaj mówić o pewnego rodzaju selekcji informacji w celu wychwycenia tylko tych potrzebnych do poradzenia sobie z czynnikiem wywołującym negatywne emocje,

68 G. Bartkowiak, Człowiek…, op. cit., s. 28-29.

− odsuwanie problemu – osoba opóźnia konfrontację z pojawiającym się problemem,

− poszukiwanie wsparcia – osoba szuka pomocy i pocieszenia wśród innych osób. Strategie odnoszące się do funkcji emocjonalnej:

− _{akceptacja problemu – osoba zgadza się na daną sytuację,}

− adaptacja – jednostka podejmuje próby aprobowania zdarzenia wywołującego nieprzyjemne emocje,

− dystansowanie się poprzez racjonalizację oraz ograniczanie własnych wartości,

− _{planowe rozwiązanie problemu}

− oderwanie psychologiczne jednostki - osoba podejmuje odmienne działania aby nie skupiać się na sytuacji wywołującej stres,

− zwrócenie się do religii – człowiek szuka wsparcia w wyznawanej wierze poprzez modlitwę,

− wypieranie problemu – osoba nie zwraca uwagi na dany problem, stara się za wszelką cenę zapomnieć o negatywnym zdarzeniu,

− zaprzeczenie – jednostka nie wierzy w to, że zaistniała sytuacja jest realna

− unikanie bądź ucieczka przed problemem – człowiek popada w nałogi i złe nawyki,

− przyjęcie odpowiedzialności – objawiające się obwinianiem samego siebie70

.

Wiedząc jakie strategie mamy do wyboru możemy dopasowywać je w zależności od sytuacji. Jedne z tych strategii pomagają rozwiązać problem a tym samym uporać się z negatywnymi emocjami. Inne z kolei hamują nasze działania odciągając nas od pokonania przeszkody poprzez chociażby wycofanie się czy wyparcie. Nierzadko pomocne jest wykorzystanie kilku strategii na poszczególnych etapach radzenia sobie ze stresem. Dzięki znajomości sposobów odpowiadania organizmu na stres możemy w przyszłości przewidywać skutki różnych zdarzeń. Techniki radzenia sobie ze stresem są ważnym elementem szkoleń pracowników. Pomagają nam ukoić nerwy i szybciej uporać się ze stresorami w środowisku pracy uniemożliwiając im wzrastanie do większych rozmiarów. Dobór technik powinien iść w parze z innymi czynnikami takimi jak wiek, płeć, temperament, osobowość a nawet poczucie własnej wartości.

Rozdział 3. Wypalenie zawodowe jako efekt długotrwałego stresu