Przepisy dotyczące systemu posagowego obowiązują, jeżeli w umowie przedślubnej2) wyraźnie zastrzeżono, że ma
jątek posagowy żony nie może być w całóści lub w części zbyty ani obciążony przez żonę nawet za zezwoleniem męża lub sądu.
1. Ogólna charakterystyka przepisów KCP i P. 1852. Do jakiego majątku żony może się odnosić klauzula niezbywal
— 125 —
ności. KCP nie używa wyrażenia1: „niezbywalność posagu", wspomina tylko o zastrzeżeniu, „aby nieruchomości żony na
wet za zezwoleniem' męża zbywane nie były", wzgl., aby kapitały hipotekowane należące do żony nie były ani podno
szone, ani zbyte, choćby mąż zgodził się na to podniesienie lub zbycie. Przepisy Kodeksu nie są wyczerpujące, a zawie
rają tylko kilka wskazówek co do- skutków zakazu zbywania.
’) Komisja Warsz. opracowała szczegółowo system posagowy ze względu na jego szczególne znaczenie w Królestwie, gdzie był przez lat 8 stosunkiem prawnym (Por. Uwagi Kom. Warsz. AKP. t. 709 i 710).
2) Wyrażenie P-u 1852.
3) Por. wyż. str. 122 — 124.
*) Por. wyż. str. 120 — 122. Zwracamy zwłaszcza uwagę na prze
pisy podane pod A pkt. 2 (prawa wierzycieli) i pkt. 3 (zabezpieczenie praw żony.)
W P. 1852 pod nagłówkiem: „nietykalność posagu"
znajdujemy postanowienia, o wiele bardziej szczegółowe i wyczerpujące aniżeli w Kodeksie1).
KOP wspomina, że zakaz zbycia może się odnosić do nieruchomości i kapitałów hipotecznych żony, natomiast nie rozstrzyga kwestji, czy można zastrzegać niezbywalność ma
jątku ruchomego. P. 1852 wyraźnie stanowi, że „nietykal
ność posagu może być w umowie przedślubnej zastrzeżona tylko oo do nieruchomości’1 oraz kapitałów hipotekowanych lub w publicznych zakładach kredytowych umieszczonych".
2. Majątek własny męża, majątek posagowy, majątek po- zaposagowy żony. Przy systemie posagowym możemy roz
różnić trzy masy: majątek własny męża, majątek posagowy i majątek żony, który nie został „poddany pod nietykalność"2).
KCP nic nie wspomina o zarządzie i użytkowaniu majątku pozaposagowego żony. Wedle P. 1852 żona sama zarządza
łaby tym majątkiem i1 ciągnęła z niego użytki wedle przepi
sów o systemie rozdzielności majątkowej3).
3. Zarząd i użytkowanie majątku posagowego. Wedle wyraźnego1 postanowienia P. 1852 mąż zarządzałby majątkiem posagowym ii ciągnął użytki z tego majątku. Do tego za
rządu i użytkowania stosowałyby się wszystkie przepisy dotyczące stanowiska męża wobec majątku żony przy syste
mie wyłączności majątkowej4).
- 126
-4. Wyjątki od zakazu zbywania wzgl. od zakazu ob
ciążania. Wedle KCP i P. 1852 zachodzą następujące wyjąt
ki od zakazu zbywania wzgl. od zakazu obciążania majątku posagowego:
a. Zona za zezwoleniem męża może czynić wydziele
nia na rzecz dzieci wspólnych. Jeżeli mąż odmawia zezwo
lenia, żona nie ma prawa zwrócić się o upoważnienie do sądu.
b. K. C. P. stanowi, że „żona za zezwoleniem męża, a gdyby nie zezwolił, za upoważnieniem sądu, może czynić udział z nieruchomości1) dzieciom, któreby miała z poprzed
niego małżeństwa, lecz, jeżeli mężowi służy użytkowanie, a żona tylko od sądu ma upoważnienie, w takim razie mąż zostaje przy użytkowaniu', bez uszczerbku jednak alimentów, któreby się dziecku udział biorącemu należały**. Wedle P. 1852 żona mogłaby wydzielić majątek posagowy2 *) swym dzieciom1 z innego małżeństwa za zgodą męża wzgl. sądu, ale „żona przez wydzielenie na rzecz wszystkich dzieci nie może pozbawić męża bez jego' zezwolenia więcej jak połowy dochodu z majątku posagowego4*.
*) Wzgl. z kapitałów hipotecznych.
2) A więc nieruchomości, kapitały hipoteczne, lub kapitały umiesz
czone w zakładach kredytowych.
Zgodnie z przepisem P-u 1852', jeśli w umowie przed
ślubnej przewidziano, iż posag, choć nie może być zbyty, może jednak ulec obciążeniu, obciążenie to wymagałoby upo
ważnienia męża. Sąd nie miałby prawa zamiast męża udzie
lić zgody na obciążenie, chyba, żeby chodziło o udział na rzecz dzieci żony z poprzedniego małżeństwa.
Jak widzimy, zastrzeżenie „nietykalności posagu44 nie odbiera jednak żonie prawa czynienia wydzieleń na rzecz dzieci, pozatem wedle K. C. P. i P. 1852, mimo nadania kapi
tałom hipotekowanym wzgl. (P. 18521) kapitałom umieszczo
nym w zakładzie kredytowym charakteru niezbywalności, małżonkowie mają jednak prawo te kapitały podnosić a na
wet zbywać. Wszelako podniesienie albo zbycie tych kapi
tałów może nastąpić tylko po* uzyskaniu zabezpieczenia hti
*-— 127 —
potocznego, po uznaniu przez sąd tego zabezpieczenia za dostateczne i po otrzymaniu upoważnienia sądowego-. P. 1852 dodawał, że kapitały umieszczone w zakładzie kredytowym mogłyby być przeniesione za upoważnieniem sądu do innego zakładu kredytowego.
K. C. P. nie rozstrzygnął kwestji, kto może podnosić lub zbywać kapitały hipoteczne, t. j. czy zbycia lub podnie
sienia może dokonać mąż albo żona bez zgody drugiego mał
żonka, a tylko- za zezwoleniem sądu, czy też oboje małżon
kowie muszą działać wspólnie iii za wzajemnem porozumie
niem. P. 1852 stanowił, że posagowe kapitały hipoteczne lub kapitały umieszczone w zakładach kredytowych „mogą być przez oboje małżonków, a nawet przez żonę samą podnoszo
ne lub zbywane". Z tego przepisu zdaje się wynikać, że mąż do zbycia lub podniesienia musialby uzyskać prócz upoważnie
nia sądu jeszcze zgodę żony, a żona do powyższych czynności nie potrzebowałaby zezwolenia męża.
Wedle K. C. P. i P. 1852, dopóki nie zostaną dopełnione formalności; przewidziane dla podniesienia wzgl. dla zbycia niezbywalnego kapitału posagowego, dłużnik może złożyć ka
pitał do depozytu sądu, wzgl. małżonkowie mogą żądać od dłużnika takiego złożenia.
Zgodnie z wyraźnym przepisem P-u 1852 zasada nie
zbywalności nie stałaby na przeszkodzie sprzedaży majątku posagowego w drodze działów. Projekt stanowił w teji kwe
stji, że „gdyby nieruchomość posagowa z powodu jej niepo
dzielności- została sprzedana, część ceny na rz-ecz żony przy
padła, winna być hipotecznie zabezpieczona lub na kupno nie
ruchomości obrócona ii staje się nadal posagiem nietykalnym".
5. Wciągnięcie zakazu zbywania do ksiąg hipotecznych.
K. C. P. stanowi, że -klauzula niezbywalności powinna być wciągnięta do hipoteki -tych nieruchomości i kapitałów, któ
rych ta klauzula dotyczy. Wciągnięcie następuje -na żądanie żony nawet bez zezwolenia męża, albo -na wniosek innych stron interesowanych. Wpis nie może szkodzić prawom' oso
by trzeciej nabytym w dobrej wierze przed wciągnięciem klauzuli niezbywalności do ksiąg hipotecznych. P. 1852 r.ie zawierał w księdze I-szej specjalnego- przepisu- w tej miaterj-i.
- 128
-6. Ustanie niezbywalności. W K. C. P. nie znajdujemy specjalnych postanowień o przypadkach, w których majątek posagowy traci charakter majątku niezbywalnego; wedle P. 1852 „nietykalność posagu ustaje:
a. z chwilą ustania małżeństwa,
b. z chwilą wyrzeczenia prawomocnego rozłączenia co do stołu i łoża na czas nieograniczony,
c. z chwilą pozbawienia męża wszelkich praw,
d. z chwilą wprowadzenia następców w stanowcze po- stadanie majątku męża znikłego".
W powyższych przypadkach żona wzgl. jej spadkobier
cy mogliby rozporządzać posagiem w sposób nieograniczony.
Projekt zaznaczał, że w razie, gdyby sąd odebrał mę
żowi zarząd i użytkowanie niezbywalnego majątku posago
wego, 'majątek ten pozostałby niezbywalnym1 ii po- objęciu przez żonę administracji ii użytkowania.
l) Wspólność dorobkowa byłaby wedle P. 1852 systemem ustawo
wym. KpB pominął wszystkie przepisy dotyczące wspólności ogólnej;
jakkolwiek Kom. Pet. dozwalała nupturjentom zastrzec w umowie przed
ślubnej wspólność ogólną, ale przepisy P. 1852 wydawały się Komisji zbyt skomplikowane i wobec tego postanowiono zostawić samym stronom ure
gulowanie rządu wspólności ogólnej drogą przepisów intercyzy.
J