Systemy czasu pracy

Wyróżniamy następujące systemy czasu pracy:

System podstawowego czasu pracy – pracownik świadczy pracę 8 godzin dzien-nie i przeciętdzien-nie 40 godzin w przeciętdzien-nie pięciodniowym tygodniu pracy. Praca powyżej obowiązujących norm (dobowej i przeciętnej tygodniowej) stanowi pracę w godzinach nadliczbowych.

System równoważnego czasu pracy – dopuszczalne jest przedłużenie dobowe-go wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 dobowe-godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym jednego miesiąca. Przedłużony dobowy wymiar czasu pracy jest

równoważony krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy.

System ten może być stosowany, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej or-ganizacją. W systemie równoważnym w szczególnie uzasadnionych przypadkach okres rozliczeniowy może być przedłużony, nie więcej jednak niż do 3 miesięcy, a przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych – nie więcej niż do 4 mie-sięcy. System równoważnego czasu pracy pozwala pracodawcy planować pracę w wy-miarze przekraczającym 8 godzin na dobę, może więc to być 9,10,11, a nawet 12 godzin.

Przy pracach polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym po-zostawaniem w pogotowiu do pracy może być stosowany system równoważnego cza-su pracy, w którym jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czacza-su pracy do 16 godzin. W takim wypadku okres rozliczeniowy nie może być jednak dłuższy niż 1 miesiąc. Ponieważ w tym systemie nie zawsze będzie możliwe zapewnienie pracow-nikowi 11-godzinnego odpoczynku dobowego, przepisy przewidują w takiej sytuacji obowiązek udzielenia pracownikowi bezpośrednio po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy, odpoczynku przez czas od-powiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin, niezależnie od odpoczynku tygodniowego.

Pracownicy zatrudnieni przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, pracownicy za-kładowych straży pożarnych i zaza-kładowych służb ratowniczych mogą być objęci syste-mem równoważnego czasu pracy, w którym dopuszczalne jest przedłużenie dobowe-go wymiaru czasu pracy do 24 dobowe-godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca (z możliwością jego przedłużenia do 3, a nawet 4 miesięcy). W takim przy-padku pracownikowi przysługuje równoważny okres odpoczynku po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy.

System pracy w ruchu ciągłym – stosuje się go przy pracach, które ze względu na technologię produkcji lub konieczność ciągłego zaspokajania potrzeb ludności nie mogą być wstrzymane. W tym systemie pracownicy mogą pracować do 43 godzin prze-ciętnie na tydzień w okresie rozliczeniowym, nieprzekraczającym 4 tygodni oraz do 12 godzin na dobę w jednym dniu w niektórych tygodniach. Za każdą godzinę pracy powyżej 8 godzin na dobę w dniu wykonywania pracy w przedłużonym wymiarze czasu pracy, pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100%.

System przerywanego czasu pracy – rozkład czasu pracy z góry przewiduje nie więcej niż jedną przerwę w pracy w ciągu doby, trwającą nie dłużej niż 5 godzin. Przerwy nie wlicza się do czasu pracy, jednakże za jej czas pracownikowi przysługuje wynagro-dzenie w wysokości połowy wynagrodzenia należnego za czas przestoju. Przerywany czas pracy może być stosowany, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej or-ganizacją. System ten nie może być łączony z pracą w systemie równoważnym, pracą w ruchu ciągłym, skróconym tygodniem pracy oraz pracą weekendową.

System zadaniowego czasu pracy – wymiar czasu pracy ustalany jest wymiarem zadań, jakie pracownik obowiązany jest wykonać. Pracownik sam decyduje o tym, w któ-rych dniach i w jakim wymiarze świadczy pracę. Zadania powinny jednak być możliwe

do wykonania w ramach obowiązujących norm czasu pracy – dobowej i tygodniowej.

Ustalenie czasu niezbędnego do wykonania powierzonych zadań powinno nastąpić po porozumieniu z pracownikiem. Zadaniowy czas pracy można wprowadzić w przypad-kach uzasadnionych rodzajem pracy lub jej organizacją albo miejscem wykonywania pracy (np. w sytuacji, gdy nie jest możliwe kontrolowanie godzin rozpoczęcia i zakoń-czenia pracy przez pracownika).

System skróconego tygodnia pracy – stosowany na wniosek pracownika, który wykonuje pracę przez mniej niż 5 dni w ciągu tygodnia, przy równoczesnym przedłu-żeniu dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej niż do 12 godzin, w okresie rozlicze-niowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. Przykładowo, pracownik może pracować przez 4 dni w tygodniu po 10 godzin.

System pracy weekendowej – pracownik świadczy pracę wyłącznie w piątki, sobo-ty, niedziele i święta, przy jednoczesnym przedłużeniu dobowego wymiaru czasu pra-cy, nie więcej jednak niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. Zatrudnienie w systemie pracy weekendowej następuje na pisemny wniosek pracownika.

We wszystkich systemach, które przewidują możliwość przedłużenia dobowego wymiaru czasu pracy, (tj. w systemie równoważnego czasu pra-cy, systemie pracy w ruchu ciągłym, systemie skróconego tygodnia pracy oraz systemie pracy weekendowej), czas pracy:

 pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których wystę-pują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia,

 pracownic w ciąży,

 pracowników opiekujących się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia, bez ich zgody – nie może przekraczać 8 godzin.

Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowa-ny w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru jego czasu pracy.

Przykład:

Rozkład czasu pracy przewiduje, iż pracownicy zatrudnieni w systemie równoważ-nym świadczą pracę w przedłużorównoważ-nym dobowym wymiarze wynoszącym 12 godzin.

Zatrudniona w tym systemie pracownica w ciąży może świadczyć pracę maksymalnie przez 8 godzin, natomiast za pozostałe niedopracowane 4 godziny przysługuje jej wy-nagrodzenie obliczane według zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop.

Systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy usta-la się w układzie zbiorowym pracy lub w reguusta-laminie pracy albo w obwieszczeniu, je-żeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy. Wyjątki dotyczą systemu skróconego tygodnia pracy oraz

systemu pracy weekendowej, których zastosowanie do pracowników następuje na pod-stawie umowy o pracę, a także rozkładów czasu pracy i przedłużonych okresów rozlicze-niowych ustalanych na mocy porozumienia z organizacjami związkowymi lub przedsta-wicielami pracowników.

Pracodawca, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa, a także pra-codawca, u którego zakładowa organizacja związkowa nie wyraża zgody na ustalenie lub zmianę systemów i rozkładów czasu pracy oraz okresów rozliczeniowych czasu pra-cy, może stosować przedłużone okresy rozliczeniowe czasu pracy do 3 lub 4 miesięcy w równoważnym systemie czasu pracy po uprzednim zawiadomieniu właściwego in-spektora pracy.

Niezależnie od tego, w jakim systemie czasu pracy pracownik świadczy pracę, istnieje możliwość ustalenia indywidualnego rozkładu czasu pracy.

Pracownik musi w tym celu wystąpić z wnioskiem do pracodawcy. Na tej podstawie strony stosunku pracy mogą np. ustalić inne godziny rozpoczę-cia i zakończenia pracy niż obowiązujące ogół pracowników. Należy jednak podkreślić, że pracodawca nie jest związany wnioskiem pracownika o usta-lenie indywidualnego rozkładu czasu pracy i decyzja w tym zakresie pozo-stawiona jest jego uznaniu.