W WYNIKACH BADAŃ
2. Sytuacja kobiet-matek na rynku pracy – przegląd wyników badań
Kobiety w Polsce pracują zawodowo rzadziej od mężczyzn. W 2011 roku stopa bezrobocia wśród kobiet wyniosła prawie 11%. W przypadku mężczyzn wskaźnik ten był niższy o ponad 2%. Z kolei współczynnik aktywności zawo-dowej kobiet wyniósł około 49%, gdy dla mężczyzn wskaźnik osiągnął poziom 64,7% co oznacza, że znacznie więcej mężczyzn jest aktywnych zawodowo7.
Dodatkowo, w przypadku pojawienia się dziecka u kobiet wyraźnie zmniej-sza się, a w przypadku mężczyzn zwiękzmniej-sza – aktywność zawodową i to tym bar-dziej, im dzieci jest więcej i im są one młodsze. Największa dysharmonia w po-ziomie wskaźnika zatrudnienia między kobietą i mężczyzną występuje w przypadku posiadania małych dzieci. W okresie badań, dzieci w wieku do 2 lat w zdecydowanej większości (69% wskazań) pozostawały pod opieką w do-mu, do żłóbków i przedszkoli chodziło mniej niż 40% dzieci w wieku 3-6 lat i dopiero szkoła powoduje powszechny kilkugodzinny pobyt dziecka poza do-mem. Wskaźniki zatrudnienia kobiet i mężczyzn wyrównują sie, gdy najmłodsze dziecko w rodzinie zbliża się do pełnoletności8.
Warte podkreślenia jest to, iż rezygnacja z pracy zawodowej na rzecz opieki nad dziećmi nie wynika z preferencji osób, ale z konieczności. 23% kobiet de-klarowało w badaniu, że nie pracuje, bo nie jest w stanie łączyć pracy zawodo-wej z obowiązkami rodzinnymi. Zaledwie 6,9% kobiet wskazywało, że nie chciałoby pracować nawet gdyby miały warunki do pogodzenia pracy zawodo-wej z opieką nad dzieckiem9.
Nie bez znaczenia dla decyzji o czasowej rezygnacji z pracy jest dla kobiety jej wykształcenie, poziom osiąganych dochodów i miejsce zamieszkania. Z ryn-ku pracy na dłużej wycofują się najczęściej kobiety z niskimi dochodami, gorzej wykształcone z mniejszych miejscowości. W ich przypadku ubytek dochodu jest stosunkowo najmniejszy, a dodatkowo rekompensowany przez system zasiłko-wy, co w takiej sytuacji zachęca do przedłużenia przerwy w pracy. Niestety, im przerwa w pracy jest dłuższa, tym trudniejszy jest powrót do pracy. Długie prze-rwy w pracy zawodowej są szczególnie niebezpieczne dla kobiet z wyższym wykształceniem. Udział kobiet z wyższym wykształceniem w grupie bezrobot-nych kobiet poszukujących pracy po przerwie, w przypadku kobiet bezdzietbezrobot-nych
7 http://www.egospodarka.pl/78157,Kobiety-w-Polsce,1,39,1.html
8 Między domem…, op. cit., s. 12.
9 Ibid., s. 13.
Magdalena Rękas 126
wynosiła 28%, w przypadku posiadania dwójki dzieci 48%, a trojga lub więcej dzieci aż 71%10. W obliczu takich skutków, kobiety wykształcone, o wyższych dochodach, mieszkające w miastach i pozbawione „zaplecza opiekuńczego (dziadków)” rodzą mniej dzieci.
Kolejne badania zrealizowane w ramach projektu „Matka Pracująca”
w 2010 roku potwierdziły, że 77% ankietowanych kobiet posiadających dzieci miało trudny powrót na rynek pracy. Wśród największych problemów, na jakie wskazywały ankietowane kobiety wyróżnić należy trudności:
− z zapewnieniem opieki nad dzieckiem, w tym duże koszty związane z za-trudnieniem opiekunki oraz mała dostępność żłobków i przedszkoli) – 71%
wskazań,
− niechęć pracodawców do telepracy i elastycznego czasu pracy – 44% wskazań,
− z łączeniem obowiązków zawodowych i domowych – 36% wskazań,
− z powrotem do bieżących obowiązków w pracy (np. dezaktualizacja wiedzy) i odnalezienia się w sytuacji zawodowej – 18% wskazań11.
Wymienione trudności sprawiały, że wiele kobiet pozostały poza rynkiem pracy na stałe albo też zmieniały miejsce pracy godząc się na gorsze warunki pracy, ale umożliwiające im pogodzenie pracy zawodowej z obowiązkami ro-dzinnymi.
W 2011 roku przeprowadzono kolejne, tym razem międzynarodowe bada-nia ocebada-niające szansę kobiet-matek na rynku pracy. Badabada-nia objęły także rynek Polski12.
Raport prezentujący wyniki badań wykazywał, że liczba firm planujących zatrudnienie aktywnych zawodowo matek spadła w 2011 roku o 20% w stosun-ku do 2010. Niewielka część badanych firm (2% badanych) ukryła swoje wąt-pliwości dotyczące zatrudniania kobiet posiadających dzieci, nie wskazując jed-nocześnie powodu takiej decyzji13.
W badanich ogólnych przeprowadzonych globalnie, spośród badanych firm 45% planowało zwiększyć ogólne zatrudnienie w 2011 roku, jednak tylko 36%
planowało zatrudnienie matek. W 2010 roku wskaźnik ten wynosił 45%. Wyniki te mogą budzić szczególny niepokój14.
10 Ibid., s. 14.
11 R. Anam: Młode matki: ciężki powrót do pracy – wyniki raportu z 2010 r.
http://www.egospodarka.pl/53161,Mlode-matki-ciezki-powrot-do-pracy,1,39,1.html
12 A. Baranowska-Skimina: Spadające szanse pracujących matek – wyniki raportu 2011.
http://www.egospodarka.pl/61266,Spadaja-szanse-pracujacych-matek,1,39,1.html
13 Ibid.
14 Ibid.
KOBIETY-MATKI I ICH POWRÓT NA RYNEK PRACY… 127
W porównaniu z wynikami globalnymi, sytuacja aktywnych zawodowo ma-tek w Polsce przedstawia się nieco lepiej – z przebadanych firm 55% zamierza zwiększyć ogólne zatrudnienie, a 42% zadeklarowało chęć przyjęcia większej liczby kobiet mających dzieci15.
Według raportu, 37% pracodawców na świecie obawia się, że pracujące matki mogą wykazywać mniejsze zaangażowanie i elastyczność niż inni pra-cownicy lub odejść z pracy krótko po przeszkoleniu, aby urodzić kolejne dziec-ko (33%). 24% badanych ogółem wskazuje jadziec-ko powód swoich obaw brak od-powiednich umiejętności potencjalnych pracownic. Z kolei w Polsce pracodawcy byli szczególnie zaniepokojeni ograniczoną elastycznością pracują-cych matek (38%) oraz ich umiejętnościami (16%). Pozytywnie można nato-miast ocenić, że większość firm w Polsce docenia kobiety powracające z urlo-pów macierzyńskich, a 72% deklaruje, że firmy ignorujące matki pracujące na niepełny etat tracą wartościowych pracowników. Ponadto 56% uważa, że pracu-jące matki dysponują umiejętnościami, które trudno jest znaleźć na rynku, a 57%
ceni je, ponieważ mimo posiadanych umiejętności i doświadczenia, nie mają wygórowanych wymagań finansowych16.
Nie ma niczego zaskakującego w tym, że uprzedzenia do obciążonych obowiązkami pozazawodowymi kobiet ujawniają się w okresie kryzysu i ko-nieczności oszczędzania. Natomiast na uwagę zasługuje fakt zupełnie odmien-nych reakcji pracodawców w Polsce i krajach starej UE. W przypadku Polski, większość pracodawców zgadza się, że rezygnacja z pracujących matek oznacza często pozbawienie się wartościowych pracowników, istnieje wśród nich obawa, że zobowiązania rodzinne mogą uniemożliwić pracującym matkom pełne zaan-gażowanie i skupienie się na pracy. Z kolei, w firmach starej UE obserwuje się dużo wyższą świadomość pracodawców, że zatrudniając matki i uwzględniając ich potrzeby firmy mają większe szanse na odniesienie sukcesu. Wynika to z faktu, że w starych krajach UE elastyczne umowy o pracę są powszechną for-mą zatrudnienia (umowy w niepełnym wymiarze czasu pracy stanowią np.
w Holandii 48%, Hiszpanii 41%, Norwegii 29%, Wielkiej Brytanii 26%, Szwe-cji – 25% wszystkich umów o pracę, telepraca: Finlandia 18%, Szwecja 15%, Holandia 14%, Francja 14% wszystkich umów o pracę17). Odpowiedzialni pra-codawcy szybko zorientowali się, że mogą zapewnić warunki pracy przyjazne rodzinie, jednocześnie zwiększając wydajność, dzięki zatrudnieniu w elastycz-nych godzinach lub bliżej miejsca zamieszkania. Wprowadzenie takich
15 Ibid.
16 Ibid.
17 Eurostat. www.rynekpracy.pl (01.06.2013).
Magdalena Rękas 128
nień nie tylko dla pracujących matek, ale dla wszystkich pracowników zapewni większą wydajność i pozwala na redukcję kosztów, jak również sprawia, że pra-cownicy są bardziej zmotywowani18.