Częściową próbą określenia szans i zagrożeń stojących przed pery-feryjną cywilizacyjnie Polską, która aspiruje do centrum, jest analiza zasygnalizowanych trendów w odniesieniu do możliwych scenariuszy zmian i po skorygowaniu o bariery cywilizacyjne.
W sondażach ośrodków demoskopijnych obejmujących już blisko ćwierćwiecze istnienia III RP docenia się skutki liberalizacji o znaku pozytywnym, wytykając jej niedomagania będące efektami ubocznymi polityki w sferze socjalnej czy symbolicznej. Jest to znamienna i typowa reakcja na wynikłe pasywa, które biorą się z aplikacji ortodoksyjnego neoliberalizmu we wszystkich państwach postkomunistycznych bę-dących półperyferiami Zachodu. Tymczasem nadrzędnym zadaniem liberalizmu w swej istocie powinno być równoważenie wolności z
rów-nością (A. Szahaj, 2011a). W Polsce, będącej krajem masowej emigracji zarobkowej (2,13 mln osób poza granicami kraju, stan z 31 grudnia 2012 r.), powstaje wykluczenie społeczne na podłożu niepełnego życia jednocześnie w dwóch światach: lokalnego, z dotkliwym defi cytem pracy, i zagranicznego, opartego na ciężkiej pracy fi zycznej. Kryzys nakładający się na utrwalone patologie społeczne: amoralny familizm, nepotyzm, klientelizm i korupcję, wymusza drenaż mózgów, który odbywa się w postaci emigracji zarobkowej jednostek niejednokrot-nie lepiej wykształconych, bardziej przedsiębiorczych i skłonnych do podejmowania ryzyka związanego ze zmianami (22% migrujących ma wyższe wykształcenie) do bardziej rozwiniętych państw Europy, oferujących lepsze warunki materialne i zawodowe (GUS, 2013). Tym sposobem wyraźnie odczuwane korzyści z modernizacji przenikającej się z globalizacją są osłabiane przez starzenie się społeczeństwa i emi-grację zarobkową. Jak można przeczytać w raporcie Komitetu Badań nad Migracjami PAN:
Wynikająca z permanentnej emigracji depopulacja, w połączeniu z ni-skimi wskaźnikami urodzeń oraz starzeniem się społeczeństwa, powodują znaczące zaburzenia w rozwoju społeczno-gospodarczym i rzutują na przyszły rozwój (2013, s. 17).
Z kolei europeizacja pozostawia uczucie niedosytu, uświadamiając jej połowiczności. Nie udało się ratyfi kować konstytucji dla Europy. Powstaje błędne koło populizmu (obywatele) i technokracji (elity). Nie ma narodu europejskiego, ale utrwala się poczucie europejskiej toż-samości dzięki ponadnarodowym instytucjom europejskim w sferze prawno-cywilizacyjnej. Staje się to pożywką dla odradzających się nacjonalizmów.
Najwięcej zagrożeń w odrabianiu dystansu cywilizacyjnego Polski bierze się z bezwładu strategicznego związanego z rozwarstwieniem społeczeństwa oraz niezadowalającymi prognozami rozwoju nauki i edukacji, a także z hamulców tkwiących w systemie kulturowym. Wyzwaniem polskim jest enklawowe korzystanie z wiedzy, które uwi-dacznia się w małej absorpcji absolwentów uczelni przez gospodarkę. Trzeba dodać, że odczuwany zalew informacji i przesyt wiedzy jest pozornym przesyceniem. A. Szahaj trafnie konstatuje: „Za dużo infor-macji, za mało interpretacji” (2013, s. 133).
Ten szum informacyjny prowadzi do petryfi kacji monopolu infor-macyjnego władzy politycznej i ekonomicznej oraz zobojętnienia mas, które przyjmują postawę milczącej większości. Nadto bezustanny stru-mień dopływających do nas wiadomości dekoncentruje, obciąża pamięć, zabija kreatywność; sprawia, że jesteśmy odbiorcami, a nie twórcami.
Nowym zagrożeniem bieżących dekad staje się inscenizowanie ryzy-ka – także przez bombardowanie doniesieniami o dramatycznych wyda-rzeniach – w celu wykorzystania go dla celów politycznych, medialnych i rynkowych. Rezultatem tego jest narastająca niepewność w kontekście zataczającej coraz szersze kręgi globalizacji, która wymknęła się spod kontroli sił społecznych i rozwijającej się indywidualizacji jako dwóch stron procesu modernizacji. Co więcej, przyspiesza to zanik progresy-wizmu, będącego fundamentem cywilizacji europejskiej, wypieranego przez neoliberalizm.
Jednocześnie w epoce późnej nowoczesności rośnie w cenę – jak go określają A. Bard i J. Söderqvist (2006, s. 198) – atencjonalizm, czyli walka o posiadanie uwagi. W zalewie rzeczy i informacji dostarczanych przez biznes medialny i politykę państwową oraz w sytuacji spiętrzenia czasu nie do przecenienia okazuje się władza masowej komunikacji. Oddaje to w następujących słowach M. Castells:
Władza jest czymś więcej niż komunikacją, a komunikacja jest czymś więcej niż władzą. Władza jednak opiera się na kontroli komunikacji, tak jak podstawą przeciwwładzy jest obalanie tej kontroli (2013b, s. 16).
Mediatyzacja sfery obyczajowości poza opisanymi przejawami wy-wołuje inne pejoratywy: bylejakość w zachowaniu, nasilenie zjawisk patologicznych (przemoc, agresja, kumoterstwo, korupcja, narkomania), hedonizm i dominację doraźności, która wypiera to, co ponadczasowe. Występujące trendy – globalizacja i modernizacja – prowokują do postawienia pytania: Czy niosą one tylko możliwość poznania różno-rodności kulturowej, czy również powszechność kształcenia rozumianą mniej ilościowo, a bardziej jako dostosowanie treści i metod przekazu do kompetencji osób kształconych? Czy istnieje jakaś alternatywa dla modernizacji i globalizacji przy wszystkich rodzonych przez nie dyle-matach? Czy logika interesu i władzy nie góruje nad uniwersalnymi prawami człowieka? W jakim stopniu receptą systemową może być preferowanie wersji inkluzyjnej, konsensualnej i permanentnej
mo-dernizacji, nawiązujących do paternalistycznego modelu nordyckiego umacniającego solidarność pokoleń i modelu „przyzwoitego społeczeń-stwa” (Droga do równości..., 2013).
Przybliżone trendy: liberalizacja, modernizacja, globalizacja niosą z sobą patologiczne zjawiska rozwoju cywilizacyjnego wyróżnione przez M. Kleibera, takie jak:
[...] korupcja mechanizmów rynkowych, rosnące nierówności społeczne, korporacyjne zawłaszczanie wiedzy, kierunki ewolucji społeczeństwa informacyjnego, erozja etycznych standardów rynku, dematerializacja pracy, konwergencja cyfrowa, utrwalająca się sfera ubóstwa, depopulacja Europy połączona z jej najbardziej zaawansowanym w skali globalnej procesem starzenia się (2011, s. 17–18).
Sama tylko rewolucja informacyjna rodzi zagrożenia w postaci nad-używania asymetrii informacyjnej, zawłaszczania wiedzy stanowiącej dobro publiczne, wszechogarniającej digitalizacji zasobów, wirtualizacji gospodarki (M. Kleiber, 2011). Ponadto rewolucja cyfrowa może okazać się kolejnym mitem, gdyż większości jej uczestników serwowany jest tylko ciąg nowych kombinacji, znanych już i mało istotnych informacji, skąd daleko do kreatywności i innowacyjności. T. Szlendak pisze:
Wszystkiego pełno, ale wszystko jest tym samym [...] zewsząd atakuje nas dużo tego samego podanego w atrakcyjnym, udającym innowacje opakowaniu (2013, s. 11).
Tak oto zarządzanie wiedzą, ryzykiem, zmianą i procesami komu-nikacji staje się kluczową kompetencją XXI w.
Korzystanie z Internetu co prawda rozszerza sieć znajomości, ale nie pogłębia więzi. Istnieją nadto powody by sądzić, że trend usiecio-wienia społeczeństwa obejmuje coraz bardziej indywidualizujące się jednostki, wiążąc horyzontalną strukturą, która może przybierać kształt zbiorowego organizmu (M. Castells, 2013b). Oznacza to zarazem system totalnego monitoringu i dominacji państwa oraz korporacji nad nimi. Informatyzacja staje się instrumentem kontroli i regulacji systemu rynkowego, który rozciąga się też na samą wiedzę, rządząc się przede wszystkim zasadą skuteczności. Sieć przez technologię poszerzyła konsumpcję – wzajemnie się napędzające – ograniczając przestrzeń wolności, koncentracji i refl eksji.
Sposobem na minimalizację poddanych analizie zagrożeń może być kreatywność i kultura innowacyjności rozwijana w procesie szkolnego uczenia się opartego na interdyscyplinarnej korelacji wiedzy. Czy można oczekiwać, że szkoły staną się generatorami innowacji nie tylko w wy-miarze edukacyjnym, ale i badawczym? Wszak uczniowie większość potrzebnej w życiu wiedzy czerpią z Internetu. Szansa tkwi w inspi-rujących nauczycielach, którzy stawiają na szerokość kształcenia oraz kompetencje komunikowania i samorozwoju, nie zaś tylko na transfer wiedzy i technologii.
W sumie więc nie sposób uniknąć wszelkich wyzwań i zagrożeń ze strony cywilizacyjnych uwikłań edukacji, ale też nie o to chodzi. Moż-na jedMoż-nak zabiegać o kształtowanie świadomości ich istnienia właśnie w procesie edukacji, aby mieć szansę podjąć wolną decyzję o życiu z nimi bądź próbę ich readaptacji, rewaloryzacji czy renaturalizacji kulturowej.
Bibliografia
Adamski, F. (1999). Kulturowe i polityczne podłoże rozchwiania aksjonor-matywnego ładu społeczno-moralnego. W: F. Adamski (red.). Edukacja wobec dylematów moralnych współczesności. Kraków.
Amft, O., Lukowicz, P. (2009). From Backpacks to Smartphones: Past, Pre-sent, and Future of Wearable Computers. IEEE Pervasive Computing, 8(3). Appadurai, A. (2005). Nowoczesność bez granic. Kulturowe wymiary globalizacji.
Z. Pucek (tłum.). Kraków.
Bard, A., Söderqvist, J. (2006). Netokracja. Nowa elita władzy i życie po kapitalizmie. P. Cypryański (tłum.). Warszawa.
Bauman, Z. (1997). Glokalizacja, czyli komu globalizacja, a komu lokali-zacja. E. Klekot (tłum.). Studia Socjologiczne, 3.
Beck, U. (2008). Der eigene Gott. Von der Friedensfähigkeit und dem Gewaltpo-tential der Religionen. Frankfurt am Main – Leipzig.
Beck, U. (2002). Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności. S. Cieśla (tłum.). Warszawa.
Beck, U., Giddens, A., Lash, S. (2009). Modernizacja refl eksyjna. Polityka, tradycja i estetyka w porządku społecznym ponowoczesności. J. Konieczny (tłum.). Warszawa.
Bendyk, E. (2013). Krytyka rozumu cyfrowego. Dziennik Opinii, www. krytyka polityczna.pl/artykuly/opinie/20131024/bendyk-krytyka--rozumu-cyfrowego (24.10.2013).
Berger, P.L. (2007). Między relatywizmem a fundamentalizmem. R. Le-wandowski (tłum.). W Drodze, 9.
Berger, P.L. (2009–2010). Refl eksje o dzisiejszej socjologii religii. K. Maru-lewska (tłum.). Teologia Polityczna, 5.
Berger, P.L. (2005). Święty baldachim. Elementy socjologicznej teorii religii. W. Kurdziel (tłum.). Kraków.
Bilewicz, M. (2013). Uprzedzenia w Polsce. Wprowadzenie, www.acade-mia.edu/2659786/Uprzedzenia _w_Polsce_Wprowadzenie (24.10.2013). Burawoy, M. (2013). Redefi nicja publicznego uniwersytetu: ramy anali-tyczne. T. Leśniak (tłum.). Praktyka Teoretyczna, 1(7), www.praktykate-oretyczna. pl/PT_nr7_2013_NOU/02.Burawoy.pdf (13.08.2013). Castells, M. (2007). Społeczeństwo sieci. M. Marody (tłum.). Warszawa. Castells, M. (2013a). Sieci oburzenia i nadziei. Ruchy społeczne w erze Internetu.
O. Siara (tłum.). Warszawa.
Castells, M. (2013b). Władza komunikacji. J. Jedliński, P. Tomanek (tłum.). Warszawa.
CBOS. (2011). O religijnym i społecznym zaangażowaniu Polaków w lokal-nych parafi ach. Komunikat BS/141/2011, www.cbos.pl/PL/publikacje/ raporty_2011.php (9.09.2013).
CBOS. (2012a). Stosunek Polaków do innych narodów. Komunikat BS/22/2012. Warszawa. www.cbos.pl/SPISKOM. POL/2012/K_022_12. PDF (9.09.2013).
CBOS. (2012b). Zaufanie społeczne. Komunikat BS/33/2012, http://cbos. pl/SPISKOM.POL/2012/K_033_12.PDF (30.11.2013).
Cellary, W. (2012). Młodzi w internetowej pułapce. Gazeta Wyborcza, 28. Chodubski, A. (2012). Jedność europejska: wizje i sposoby
urzeczywist-niania integracji. Przegląd Politologiczny, 2.
Cichomski, B. (2009). Polish General Social Surveys: Machine-readable Data File 1992–2008. Warszawa.
Czapiński, J., Panek, T. (red.) (2011). Diagnoza społeczna 2011. Warunki i jakość życia Polaków. Warszawa.
Czapiński, J. (2011). Praktyki religijne. W: J. Czapiński, T. Panek (red.). Diagnoza społeczna 2011. Warunki i jakość życia Polaków. Warszawa.
Czapiński, J., Panek, T. (red.) (2013). Diagnoza społeczna 2013. Warunki i jakość życia Polaków. Warszawa.
Dajmy wszystkim dochód. Rozmowa z prof. Guyem Standingiem (2012). Niezbędnik Inteligenta Plus. Polityka (nr spec.), 1.
Delors, J. (1998). Edukacja. Jest w niej ukryty skarb. Raport dla UNESCO. Warszawa.
Droga do równości i dobrobytu. Z prof. W. Aniołem rozmawia M. Sobczyk (2013). Nowy Obywatel, 9(60).
Drucker, P. (1999). Społeczeństwo pokapitalistyczne. G. Kranas (tłum.). War-szawa.
Elias, N. (1980). Socjogeneza przeciwstawności pojęć „cywilizacja” i „kultura” w Niemczech. W: N. Elias. Przemiany obyczajów w cywilizacji Zachodu. T. Zabłudowski (tłum.). Warszawa.
Eriksen, T.H. (2003). Tyrania chwili. Szybko i wolno płynący czas w erze infor-macji. G. Sokół (tłum.). Warszawa.
European Commission. (2013a). Industrial Innovation. Innovation Union Scoreboard, http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/facts--fi gures-analysis/innovation-scoreboard/index_en.htm (25.09.2013). European Commission. (2013b). Press releases database, http://europa.
eu/rapid/press-release_IP-13-270_pl.htm (25.08.2013).
Eurostat (2007). Regional GDP per Inhabitant in the UE 27,23/2007, http:// epp.eurostat.ec.europa.eu/pls/portal/docs... (14.03.2011).
Giddens, A. (2002). Nowoczesność i tożsamość: „ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności. A. Szulżycka (tłum.). Warszawa.
Gray, J. (2004). Heresies: Against Progress and Other Illusions. Croydon. Grosse, T.G. (2012). Systemowe spojrzenie na europeizację. Studia
Euro-pejskie, 3.
GUS. (2011). Podstawowe informacje o sytuacji demografi cznej w Pol-sce w 2011 roku, www.stat.gov.pl/gus/5840_12442_PLK_HTML.htm (23.05.2012).
GUS. (2012). Biuletyn Statystyczny, 4(654).
GUS. (2013). Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach 2004–2012, www. stat.gov.pl/gus/5840_3583_PLK_HTML. htm. (11.10.2013).
Inglehart, R., Norris, P. (2004). Sacred and Secular: Religion and Politics Worldwide. Cambridge.
Inglehart, R., Welzel, Ch. (2006). Modernization, Cultural Change and De-mocracy: The Human Development Sequence. Cambridge.
Intencje i skutki reformy szkolnictwa wyższego – dyskusja redakcyjna (2012). Kultura i Społeczeństwo, 1.
Jarosz, M. (2011). Wykluczenie w społeczeństwie polskim. W: J. Kleer i in. (red.). Wizja przyszłości Polski: studia i analizy. T. 1: Społeczeństwo i państwo. Warszawa.
Jasińska-Kania, A. (2008). Wartości i normy moralne a procesy przemian w Polsce i Europie. W: J. Mariański, L. Smyczek (red.). Wartości, postawy i więzi moralne w zmieniającym się społeczeństwie. Kraków.
Jasińska-Kania, A. (2009). Co cenią Polacy. Academia, 3.
Kiciński, K. (2002). Orientacje moralne społeczeństwa polskiego. W: J. Ma-riański (red.). Kondycja moralna społeczeństwa polskiego. Kraków.
Kleer, J. i in. (red.) (2011). Wizja przyszłości Polski: studia i analizy. T. 1–2. Warszawa.
Kleiber, M. (2011). Jaka Polska w połowie stulecia? W: J. Kleer i in. (red.). Wizja przyszłości Polski: studia i analizy. T. 1: Społeczeństwo i państwo. Warszawa.
Kołakowska, A. (2009–2010). Kilka uwag o sekularyzacji w XXI wieku. Teologia Polityczna, 5.
Komitet Badań nad Migracjami PAN. (2013). Informator Migracyjny, 15, www.kbnm. pan.pl/images/Informator_Migracyjny_Nr14.pdf. Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus”. (2010). Wyzwania przyszłości – szanse
i zagrożenia. Warszawa.
Kozielecki, J. (1987). Koncepcja transgresyjna człowieka: analiza psychologiczna. Warszawa.
Krzysztofek, K. (2006). Społeczeństwo w dobie Internetu: refl eksyjne czy algorytmiczne? W: Ł. Jonak i in. (red.). Re: Internet – społeczne aspekty medium. Polskie konteksty i interpretacje. Warszawa.
Kto jest bliskim Polaka. Z prof. Krystyną Skarżyńską rozmawia Michał Wybieralski (2013). Gazeta Wyborcza. Duży Format, 49.
Kuligowski, W. (2007). Antropologia współczesności. Wiele światów, jedno miejsce. Kraków.
Kwieciński, Z. (2012). „Wraca nowe”, Macieju! Recykling mitów szkoły. Przegląd Badań Edukacyjnych, 2.
Mandes, S. (2005). Forms of Religiousness. W: A. Jasińska-Kania, M. Ma-rody (red.). Poles among Europeans. Warsaw.
Millward Brown SMG/KRC. (2010). 1990–2010–2030. Ile państwa w rynku, ile rynku w państwie? sierpień, www.millwardbrown.com/Locations/ Poland/Aktualnosci/Komunikaty_Prasowe.aspx (23.09.2012).
Modzelewski, K. (2012). Te wraże elity. Gazeta Wyborcza, 11.
Morawski, W. (2010). Wprowadzenie: o pojęciu i teorii modernizacji. W: W. Morawski (red.). Modernizacja Polski. Struktury – agencje – instytucje. Warszawa.
Morbitzer, J. (2001). Od motyki do komputera, czyli droga do społeczeń-stwa informacyjnego, www.wsp. krakow.pl/konspekt/konspekt8/ morbitzer8.html (4.04.2010).
Nisbett, R. (2009). Geografi a myślenia. E. Wojtych (tłum.). Sopot.
Okoń-Horodyńska, E. (2011). Innowacje a ład instytucjonalny. W: J. Kleer i in. (red.). Wizja przyszłości Polski: studia i analizy. T. 1: Społeczeństwo i państwo. Warszawa.
Okólski, M. (2012). Przyszłość demografi czna Polski a migracje. Zapis konfe-rencji. Warszawa.
Oxfam. (2013). A Cautionary Tale. The True Cost of Austerity and Inequa-lity in Europe, www.oxfam.org/sites/www.oxfam.org/fi les/bp174-cau-tionary-tale-austerity-inequality-europe-120913-en_ 1.pdf (15.09.2013). Pacewicz, P. (2013). Polski rekord tolerancji: 40% z nas akceptuje związki
partnerskie dla homoseksualistów. Gazeta Wyborcza, 296.
Pagel, M. (2011). How Language Transformed Humanity. Edinburgh, www. ted.com/talks/mark_pagel_ how_language_transformed_humanity. html (1.04.2012).
Panek, T., Czapiński, J. (2013). Warunki życia gospodarstw domowych. Dochody i sposób gospodarowania dochodami. W: J. Czapiński, T. Pa-nek (red.). Diagnoza społeczna 2013. Warunki i jakość życia Polaków, http:// ce.vizja.pl/en/issues/volume/7/issue/4#art299 (3.11.2013).
PIIAC (2013). Umiejętności Polaków – wyniki Międzynarodowego Badania Kompetencji Osób Dorosłych, http://eid.edu.pl/_upload/fi le/2013_10/ ibe-raport-PIAAC-2013.pdf (9.10.2013).
Polska 2030. Wyzwania rozwojowe (2009). M. Boni (red.), www.polska2030. pl (25.02.2010).
Power to the Cities. Rozmowa Jacka Żakowskiego z Richardem Floridą (2012). Niezbędnik Inteligenta Plus. Polityka (nr spec.), 1.
Radaelli, C.M. (2003). Europeanization of Public Policy. W: K. Featherstone, C.M. Radaelli (red.). The Politics of Europeanization. New York.
Senett, R. (2010). Kultura nowego kapitalizmu. G. Brzozowski, K. Osłowski (tłum.). Warszawa.
Standing, G. (2011). The Precariat: The New Dangerous Class. Bloomsbury. Staniszkis, J. (2003). Władza globalizacji. Warszawa.
Stiglitz, J.E. (2004). Globalizacja. H. Simbierowicz (tłum.). Warszawa. Stiglitz, J.E, Sen, A., Fitoussi, J.-P. (2013). Błąd pomiaru. Dlaczego PKB nie
wystarcza. A. Klibar, P. Klibar (tłum.). Warszawa.
Streeck, W. (2011). The Crises of Democratic Capitalism. New Left Review, 71. Strzelecki, Z. (2011). Polska 2050. Obraz demografi czny. W: J. Kleer i in.
(red.). Wizja przyszłości Polski. Studia i analizy. T. 1. Warszawa. Szahaj, A. (2009). Jaka modernizacja? Przegląd Polityczny, 94.
Szahaj, A. (2011a). Czy tylko równe szanse? O liberalnej polityce społecz-nej. Liberté!, IX.
Szahaj, A. (2011b). Społeczeństwo spektaklu i kultura upokarzania. W: J. Szomburg (red.). Rozwój i edukacja. Wielkie przewartościowanie. Gdańsk. Szahaj, A. (2013). Za dużo polityków, za mało polityki. Kultura
Współczes-na, 1.
Szlendak, T. (2013). Kultura nadmiaru w czasach niedomiaru. Kultura Współczesna, 1.
Szostkiewicz, A. (2009). Geje: nie, eutanazja: czemu nie. Polityka, 36. Sztompka, P. (2000). Trauma wielkiej zmiany: społeczne koszty transformacji.
Warszawa.
Sztompka, P. (2005). Socjologia: analiza społeczeństwa. Kraków. Taylor, Ch. (2007). A Secular Age. Cambridge, MA – London.
The Global Innovation Index 2013. (2013), www.globalinnovationindex.org/ content.aspx?page=data-analysis (23.09.2013).
TNS Polska (2013). Sondaż TNS dla „Gazety Wyborczej”, 29 listopada – 4 grudnia. Gazeta Wyborcza, 294.
Touraine, A. (2013). Po kryzysie. M. Frybas (tłum.). Warszawa.
Voir ou revoir le débat avec Alain Touraine (2013). www.strategie.gouv.fr/ blog/2013/09/debat-avec-alain-touraine-la-fi n-des-societes/.
Wedel, J.R. (2009). Shadow Elite: How the World’s New Power Brokers Under-mine Democracy, Government, and the Free Market. New York.
Wierzbicki, A.P. (2011). Wizja i mechanizmy postępu w Polsce do 2050 roku. W: J. Kleer i in. (red.). Wizja przyszłości Polski. Studia i analizy. T. 1. Warszawa.
Wnuk-Lipiński, E. (2005). Świat międzyepoki: globalizacja, demokracja, państwo narodowe. Kraków.
Yip, A. (2002). The Persistence of Faith among Non-Heterosexual Christian: Evidence for the Neosecularisation Thesis of Religion Transformation. Journal for the Scientifi c Study of Religion, 2.
Zahorska, M. (2009). Edukacja drogą marginalizacji? W: K. Slany, Z. Serę-ga (red.). Sprostać zmianom. Szkice o powinnościach współczesnej socjologii. Kraków.
Zakaria, F. (2009). Koniec hegemonii Ameryki. S. Kroszczyński (tłum.). War-szawa.
Zarycki, T. (2004). Kapitał społeczny a trzy polskie drogi do nowoczesności. Kultura i Społeczeństwo, 2.
Zawistowska, A. (2012). Horyzontalne nierówności edukacyjne we współczesnej Polsce. Warszawa.
Słowa kluczowe: późna nowoczesność, liberalizacja, sekularyzacja,
modernizacja, globalizacja, europeizacja, utowarowienie wiedzy
Streszczenie
W sytuacji kryzysu nie tylko w wymiarze ekonomicznym, ale i społecz-nym, politycznym oraz kulturowym trendy cywilizacyjne. przybierając wyrazistszą postać, stają się dostępniejsze dla opisu i analizy. W artyku-le przedstawione zostaną tylko te wybrane, dotyczące szczególnie społe-czeństwa i wiedzy: liberalizacja, sekularyzacja, modernizacja, globalizacja, europeizacja, umasowienie szkolnictwa wyższego i utowarowienie wie-dzy. Próba ich analizy pozwoli uwypuklić współwystępowanie wyzwań, szans i zagrożeń niesionych przez te trendy. Stworzy też możliwość zarysowania możliwych scenariuszy zmian cywilizacyjnych w Polsce, i nie tylko.
Key words: late modernity, liberalization, secularization,
Summary
In the situation of crisis not only in the economic, but also social, politi-cal and cultural dimension assuming of civilization trends more expres-sive form, are becoming more available to the description and analysis. It is necessary to emphasize that only these chosen, concerning peculiarly societies will be described and of the knowledge: liberalization, secu-larization, modernization, globalization, europeanization, spreading the higher education among the masses and commodifi cation of knowledge. The attempt of their analysis will allow to highlight the co-occurrence of challenges, chances and threats, brought by these trends. He will create also a possibility of outlining possible scenarios of of civilization changes in Poland and not only.