Szczególna przyczyna pobożności

Kan. 1230 definiując prawnie sanktuarium stwierdza, że jest to „ko-ściół lub inne miejsce święte, do którego (…) pielgrzymują liczni wier-ni, z powodu szczególnej pobożności”.

35 „Jeśli nie uzyskał specjalnego zatwierdzenia kompetentnego prawodawcy, zwy-czaj przeciwny obowiązującemu prawu kanonicznemu oraz zwyzwy-czaj obok prawa kanonicznego jedynie wtedy otrzymuje moc prawa, gdy jest zachowywany zgodnie z prawem w sposób ciągły przez pełnych lat trzydzieści”. Kan. 26 KPK; por. j. du

-dZiaK, Prawno-kanoniczna koncepcja sanktuarium, s. 69; x. brossa, Régimen

jurídi-co, s. 120.

75

Wokół praWnej definicji sanktuarium

[11]

Mówiąc o motywie peregrynowania do określonego miejsca świę-tego należy poczynić pewne uwagi odnoszące się do kluczowego w sprawie pielgrzymek i sanktuariów kan. 1230 KPK. W pierwszej wersji oficjalnego tłumaczenia KPK na język polski, zatwierdzonej przez Konferencję Episkopatu Polski 9 kwietnia 1983 roku37, przywo-łany kanon brzmi: „przez sanktuarium rozumie się kościół lub inne miejsce święte, do którego – za aprobatą ordynariusza miejscowego – pielgrzymują liczni wierni, z powodu szczególnej pobożności”38. Według tego tłumaczenia wierni udają się do sanktuarium „z powodu szczególnej pobożności”. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że wierni pielgrzymują, gdyż odznaczają się „szczególną pobożnością”. Jest to jednak tłumaczenie niekompletne, a przez to nieprecyzyjne, wręcz my-lące, zmieniające sens przywołanej normy prawnej39.

Dyrektorium o pobożności ludowej w polskim tłumaczeniu również

przytacza niekompletne tłumaczenie kan. 1230 z polskiego tłumacze-nia Kodeksu40. Natomiast Direttorio su pietà popolare e liturgia w ję-zyku włoskim (a więc w oryginale) zawiera kan. 1230 w poprawnym tłumaczeniu: „Per santuario si intendono una chiesa o un altro luogo sacro, a cui, per speciali motivi di pietà (wyróżnienie moje J. A), con l’approvazione dell’Ordinario del luogo, i fedeli fanno pellegrinaggio in grande numero”41. Także wersja hiszpańska Dyrektorium o

pobożno-37 Kodeks Prawa Kanonicznego, przekład polski zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu, Poznań 1984.

38 To samo tłumaczenie jest w wydaniu: Kodeks Prawa Kanonicznego, przekład polski zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu, Poznań 2008.

39 Jeszcze bardziej mylące jest tłumaczenie kan. 1230 w publikacji: Codex Kodeks

Prawa Kanonicznego, Komentarz. Powszechne i partykularne ustawodawstwo Ko-ścioła Katolickiego. Podstawowe akty polskiego prawa wyznaniowego. Edycja

pol-ska na podstawie wydania hiszpańskiego, pod red. P. Majera, Kraków 2011, gdzie na s. 913 czytamy: „Przez sanktuarium rozumie się kościół lub inne miejsce święte, do którego - za aprobatą ordynariusza miejsca – pielgrzymują liczni wierni, kierujący się szczególną pobożnością”.

40 DPL, nr 264, nr 279 przypis 35.

41 congregatiode cultu divinoet disciPlina sacramentorum, Direttorio su pietà

popolare e liturgia. Principi e orientamenti, [17 dicembre 2001], nr 264, Città del

ści ludowej zawiera poprawne tłumaczenie tekstu kan. 1230: „Con el

nombre de santuario se designa una iglesia u otro lugar sagrado al que, por un motivo peculiar de piedad (wyróżnienie moje J. A), acuden en peregrinación numerosos fieles, con aprobación del Ordinario del lugar”42.

Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 roku w tłumaczeniu na język hiszpański zawiera poprawne tłumaczenie por un motivo peculiar de

piedad43, jak również w tłumaczeniu włoskim per speciali motivi di

pietà44.

W wersji łacińskiej kanon ten brzmi: Sanctuarii nomine

intelle-guntur ecclesia vel alius locus sacer ad quos, ob peculiarem pietatis causam, fideles frequentes, approbante Ordinario loci, peregrinantur.

Porównanie teksu oryginalnego z zaprezentowaną translacją polską pozwala bez trudności zauważyć, że w polskiej wersji pominięto klu-czowe dla definicji sanktuarium słowo causa (causa, -ae – przyczy-na, czynnik, zasada, powód, pobudka)45. Analiza gramatyczna tekstu łacińskiego pozwala stwierdzić, że przydawka przymiotna peculiaris jest połączona i odnosi się do causa (przyczyna), nie do pietas. Tą przyczyną jest motyw pobożności, z powodu którego wierni udają się do sanktuarium: jest nim obraz, odpusty, relikwie itd.46 Stąd ob

pe-culiarem pietatis causam należy tłumaczyć: „z powodu szczególnej

przyczyny pobożności”, „szczególnej przyczyny związanej z poboż-nością”47. Trzeba także pamiętać, że normy poprzedzające obecny kan.

42 congregaciónParael culto divinoyla disciPlinadelos sacramentos,

Direc-torio sobre la piedad popular y la liturgia. Principios y orientaciones [17 diciembre

2001], nr 264, Ciudad del Vaticano 2002.

43 Código de Derecho Canónico. Edición bilingüe, fuentes y comentarios de todos

los cánones, pod red. A. Benlloch Poveda, Valencia 1993, can. 1230.

44 Codice di Diritto Canonico commentato. Testo ufficiale latino. Traduzione

ita-liana. Fonti interpretazioni autentiche. Legislazione complementare della Conferenza Episcopale Italiana, Milano 2001, can. 1230.

45 a. jougan, Słownik kościelny łacińsko-polski, Warszawa 1992, s. 97.

46 Por. c. rosell, Santuarios y basílicas, s. 168. Na temat przyczyny pobożności będzie mowa na dalszych stronach niniejszego artykułu.

47 Trudno zrozumieć, że mimo, iż autor tłumaczenia polskiej wersji KPK ks. prof. E. Sztafrowski poprawnie przełożył z łaciny na polski schematy obecnego kan. 1230

77

Wokół praWnej definicji sanktuarium

[13]

1230 zawierały sformułowanie o szczególnej przyczynie pobożności:

peculiaris pietatis causa48.

Cechą charakterystyczną właściwą jedynie sanktuariom jest to, że przybywają tam wierni w pielgrzymce przyciągani przez konkretną przyczynę pobożności. Przyczyna ta musi wyzwalać i motywować pobożność wiernych tam się udających. To jest właśnie to, co odróż-nia sanktuaria od innych miejsc kultu. Przyczyny, z powodu których wierni odbywają pielgrzymkę do sanktuariów, są bardzo różne: cuda, objawienia, miejsce upamiętniające jakieś ważne wydarzenie z historii zbawienia, czy związane z życiem świętych, obrazy, figury, albo reli-kwie, które cieszą się specjalną czcią ludu, uzyskanie odpustów, itp. Każde sanktuarium ma sobie właściwą przyczynę pobożności, która tłumaczy napływ pielgrzymów49.

Definicja Dino Staffy z 1956 roku wylicza egzemplarycznie niektó-re przyczyny pobożności istniejące w sanktuariach: cieszący się czcią obraz święty, przechowywane relikwie, zdziałany przez Boga cud, możliwość zyskiwania specjalnych odpustów50.

Schema canonum Libri IV, De Ecclesiae munere sanctificandi w kan. 24 wymienia nastepujące przyczyny pielgrzymowania:

pamiąt-– „z racji szczególnej przyczyny związanej z pobożnością”: kan. 24 schematu KPK z 1977 roku i identycznie: kan. 1181 schematu KPK z 1980 roku [e. sZtafroWsKi,

Miejsca i czasy święte, Warszawa 1982, s. 247 i 254], to w wersji oficjalnego

tłuma-czenia KPK na język polski z 1984 roku i 2008 roku kan. 1230 nie uwzględnia owej

causa [pietatis].

48 Responsa Solvuntur dubia circa, s. 660; zob. kanon zaproponowany na trzeciej sesji zespołu studyjnego konsultorów na temat miejsc, czasów świętych i kultu Boże-go, która miała miejsce w Rzymie, od 16 do 20 października 1972 roku „Communica-tiones” 4 (1972), s. 166; Schema canonum Libri IV, De Ecclesiae munere sanctificandi 1977, can. 24; Pontificia commissio codici iuris canonici recognoscendo, Schema

Codicis Iuris Canonici, Libreria Editrice Vaticana 1980, kan. 1181. Ten ostatni tekst

wszedł bez zmian do Codex Iuris Canonici, Schema novissimum iuxta placita Patrum

Commissionis emendatum atque Summo Pontifici praesentatum, Typis Polyglottis

Va-ticanis 1982, can. 1230, i także bez zmian do obecnego KPK, jako kan 1230; por. x. brossa, Régimen jurídico, s. 99-100; c. rosell, Santuarios y basílicas, s. 170.

49 Por. j. dyduch, Pielgrzymowanie do sanktuariów w świetle przepisów

kościel-nych, Geografia i Sacrum 1(2005), s. 213-214.

ki religijne, czczony obraz, przechowywane znaczne relikwie, zdzia-łany cud.

Te przedmioty i wartości, które do danego kościoła ściągają spe-cjalnie wiernych, prawodawcy wyliczali przykładowo, a nie wyczer-pująco. Trzeba przypomnieć, że redagując kan. 1230 Komisja do spraw rewizji KPK otrzymała propozycję, by określić bliżej bezpośredni przedmiot kultu sanktuaryjnego, jako: sławny ze czci obraz, figurę, re-likwie słynniejsze, zdziałanie cudu, itp. Jednakże w ostatecznej dysku-sji Zespół Konsultorów uznał, iż mimo wszystko byłyby to tylko przy-kłady, które nie wyczerpywałyby zagadnienia, lub gdyby je wyliczać to lista ich byłaby zbyt długa, stąd lepiej jest ująć kwestię w ogólne sformułowanie: „szczególna przyczyna pobożności”. Komisja poszła za tą sugestią konsultorów51. Stąd w schematach KPK i w aktualnym Kodeksie mówi się już tylko o „ogólnej przyczynie pobożności”52, któ-ra obejmuje wszystkie możliwe motywy pobożnego pielgrzymowania. Każde sanktuarium ma jakąś wyraźną przyczynę pobożności i za-zwyczaj rozpowszechnia kult, który przyciąga licznych pielgrzymów (np. są niezliczone sanktuaria zadedykowane Najświętszej Maryi Pan-nie pod różnymi tytułami, lecz jest także wiele sanktuariów, gdzie się czci relikwie świętego i rozszerza się jego cześć)53.