Po 1989 r., w którym zapoczątkowane zostały w Polsce przemiany ustrojo-we, zaistniały możliwości powrotu salezjanów do pracy szkolnej. W ciągu ostat-nich 15 lat Inspektoria św. Wojciecha zaangażowała się bardzo mocno w tworze-nie szkół i ośrodków wychowawczych, wysuwając się na czoło tego typu działal-ności w Polsce113, nie tylko pośród inspektorii salezjańskich, ale też w gronie in-nych zgromadzeń zakonin-nych oraz diecezji114. Rosnąca liczba szkół salezjańskich postawiła konieczność „tworzenia struktur na szczeblu krajowym i inspektorial-nym, których zadaniem byłoby organizowanie i animowanie formacji personelu szkół z uwzględnieniem wszystkich jej szczebli oraz weryfikowanie skuteczności ich działalności w perspektywie wierności charyzmatowi salezjańskiemu”115
. Zgodnie z tą linią w 2004 r. przy inspektoracie powołano delegata do spraw szkół i ośrodków wychowawczych. Został nim ks. Stefan Metrycki. Głównym zada-niem stawianym tej agendzie inspektorialnej ma być animacja szkolnictwa w prowincji, wielopłaszczyznowa opieka nad nauczycielami pracującymi w szko-łach salezjańskich, reprezentowanie szkół salezjańskich na zewnątrz.
Pierwszą szkołą otwartą przez salezjanów Inspektorii św. Wojciecha było Li-ceum Ogólnokształcące w Aleksandrowie Kujawskim. Był to jedyny przypadek w naszej inspektorii reaktywowania szkoły, gdyż praca oświatowa salezjanów w Aleksandrowie sięga okresu międzywojennego. Pierwsi salezjanie przybyli do Aleksandrowa Kujawskiego 13 sierpnia 1919 r., aby na zaproszenie ks. Francisz-ka Szczygłowskiego116
objąć prowadzenie szkoły noszącej nazwę: Szkoła Realna Polskiej Macierzy Szkolnej (PMS)117. Działalność oświatowa salezjanów w
Alek-112
ASIP, T. Kapituła Inspektorialna 2004, ks. Inspektor J. Worek, Relacja o stanie Inspektorii św. Wojciecha na dzień 14 IV 2004 r., mps, s. 1.
113
T. Rozmus, Obecny stan szkolnictwa salezjańskiego w Polsce, „Seminare” 14 (1998), s. 187–199.
114
Por. Z. Zieliński, Kościół w Polsce 1944–2002, Radom 2003, s. 445–448.
115
ASIP, T. Kapituła Inspektorialna 2004, ks. Inspektor J. Worek, Relacja o stanie Inspektorii św. Wojciecha na 14 IV 2004 r., mps, s. 6–7.
116
Ks. Franciszek Szczygłowski – kapłan diecezji włocławskiej, dobrodziej dzieł salezjańskich w Aleksandrowie i Lądzie W czasie ostatniej wojny aresztowany w Słupcy i zamęczony przez ge-stapo w Gnieźnie w 1941 r. Por. S. Librowski, Ofiary zbrodni niemieckiej spośród duchowieństwa diecezji włocławskiej 1939–1945, Włocławek 1947, s. 145–147; J. Pietrzykowski, Duchowni polscy – dobrodzieje salezjańscy z lat 1898–1939, „Seminare” 18 (2002), s. 611–613.
117
Później szkoła ta jeszcze kilkakrotnie zmieniała nazwę. Nazywała się kolejno: Gimnazjum Humanistyczne PMS w Aleksandrowie Kujawskim, Gimnazjum Męskie Księży Salezjanów w Aleksandrowie Kujawskim, Kolegium Towarzystwa Salezjańskiego w Aleksandrowie Kujawskim, Prywatne Męskie Gimnazjum i Liceum Towarzystwa Salezjańskiego w Aleksandrowie Kujawskim.
124
sandrowie zakończyła się w 1955 r. likwidacją szkoły przez władze komunistycz-ne. Głównym zarzutem skierowanym przeciw Zgromadzeniu Salezjańskiemu było rzekome wychowywanie młodzieży w sposób nielojalny wobec państwa. Budynki szkolne przejął Wydział Oświaty. Podjęto decyzję eksmitowania z nich salezjanów. Zgromadzenie rozpoczęło rozpaczliwe starania o cofnięcie decyzji władz. Interweniowali także rodzice wychowanków oraz miejscowa ludność. Wystarczającym argumentem prawnym wykluczającym całkowitą eksmisję z zakładowych budynków, okazało się istnienie zakładowej kaplicy118
.
Liceum Ogólnokształcące Towarzystwa Salezjańskiego w Aleksandrowie Ku-jawskim było jednym z pierwszych, które odzyskało Zgromadzenie po przemianach ustrojowych w naszej ojczyźnie. Rozmowy salezjanów z odpowiednimi władzami oświatowymi na temat zwrócenia bezprawnie zagarniętego w 1955 r. Gimnazjum Salezjańskiego rozpoczęły się w 1990 r. W listopadzie tegoż roku, na oficjalnym spotkaniu wojewódzkiego kuratora oświaty i wychowania z Włocławka pana Ma-riana Lewandowskiego i jego współpracowników z przedstawicielami Zgromadze-nia Salezjańskiego, reprezentowanego przez ks. inspektora Stanisława Skopiaka, ks. dyrektora administracyjnego Henryka Jacenciuka oraz ks. dyrektora Stanisława Salamonowicza, ustalono, że salezjanie przejmą od września 1991 r. 3 ostatnie kla-sy (po 4 oddziały każda), cały personel i wyposażenie szkoły i internatu. Pierwsze klasy przyjmowane na warunkach szkoły prywatnej były dotowane w 50% przez władze oświatowe. Dyrekcję i administrację szkoły jak również kierownictwo in-ternatu zgodnie z ustaleniami miało przejąć Zgromadzenie Salezjańskie119
.
W 1991 r. rozpoczął się proces stopniowego przekształcania przez salezja-nów liceum państwowego w szkołę katolicką, który zakończono w 1994 r. 18 września 1997 r. Liceum Towarzystwa Salezjańskiego w Aleksandrowie Ku-jawskim przybrało imię kard. Augusta Hlonda120
.
Salezjanie w Aleksandrowie Kujawskim nie ograniczyli się tylko do pracy oświatowej na poziomie licealnym. W 1992 r. utworzyli Prywatną Szkołę Pod-stawową Towarzystwa Salezjańskiego, która od 1997 r. nosiła imię św. Dominika Savio. Obecnie, z powodu zbyt małego naboru, szkoła jest w fazie likwidacji. W
Najdłużej szkoła funkcjonowała nazwa Kolegium Kujawskie Księży Salezjanów w Aleksandrowie Kujawskim (1927–1939). Działalność wychowawcza salezjanów w Aleksandrowie Kujawskim z tego okresu, doczekała się kilku opracowań. Do najważniejszych należy zaliczyć: A. Marchewki, Kolegium Kujawskie Księży Salezjanów w Aleksandrowie Kujawskim 1919–1955, Lublin 1988 (msp.); S. Błażejewska, Szkolnictwo ponadpodstawowe w powiecie nieszawskim w latach 1918– 1939, Toruń 1998 (mps); W 1927 r. ukazała się też jednodniówka poświęcona salezjańskiej szkole: Kolegium Kujawskie X.X. Salezjanów w Aleksandrowie Kujawskim, Warszawa 1927.
118
Archiwum Domu Salezjańskiego w Aleksandrowie (APSA), List ks. Ignacego Kukowicza z 8 II 1969 r. z Gdańska – Oruni do ks. dyrektora Edwarda Bańdo w Aleksandrowie Kujawskim.
119
Archiwum Inspektorialne w Pile, t. Aleksandrów Kujawski – szkoła.
120
ADSA, teczka: Liceum dokumentacja 1997 r. Akt nadania Liceum Ogólnokształcącemu Towarzystwa Salezjańskiego imienia kard. Augusta Hlonda przez ks. Inspektora Władysława Ko-łyszkę, Aleksandrów Kujawski, 18 września 1997 r.
125 roku szkolnym 1999/2000 decyzją władz miejskich salezjanom powierzone zosta-ło prowadzenie publicznego gimnazjum. Obecnie publiczne jest także liceum. Jednocześnie przy szkołach salezjańskich w Aleksandrowie jest prowadzony in-ternat dla chłopców, głównie ze szkoły średniej121.
Ważnym ośrodkiem szkolnictwa salezjańskiego w Inspektorii św. Wojciecha jest Szczecin. W 1992 r. przy ul. Ku Słońcu rozpoczęła się budowa kompleksu szkół salezjańskich. Po dwóch latach powołano do życia Salezjańską Szkołę Zawo-dową: kształcącą w zawodzie stolarza. Po trzech latach powołano do istnienia tech-nikum zawodowe, kształcące w zawodzie technik technologii drewna o specjalno-ści meblarstwo. Kolejną szkołą salezjańską było Gimnazjum Towarzystwa Sale-zjańskiego im. św. Józefa, a w roku szkolnym 2003/04 otwarto pierwsze oddziały Salezjańskiej Szkoły Podstawowej. Szkoły Salezjańskie przy ul. Ku Słońcu cały czas rozbudowują swój gmach. W 2003 r. rozpoczęto też budowa szkolnej kaplicy. Salezjanie przy tym ośrodku szkolnym prowadzą także Międzyszkolną Bursę To-warzystwa Salezjańskiego. Początkowo przeznaczona była tylko dla chłopców ze szkół salezjańskich. W 1999 r. internat ten zaczął funkcjonować w obecnej formie jako międzyszkolna bursa, która jest otwarta dla młodzieży ze wszystkich szkół średnich Szczecina. Może w niej zamieszkać 180 wychowanków122
.
Drugi kompleks szkół salezjańskich w Szczecinie jest usytuowany przy ul. Wit-kiewicza na terenie salezjańskiej parafii św. Jana Bosko. W budynkach, wcześniej przeznaczonych na salki katechetyczne w 1995 r., salezjanie rozpoczęli działalność szkolną, która dziś obejmuje: liceum, gimnazjum i szkołę organową II stopnia123
. W Pile pierwszą szkołę salezjańską utworzono w 1996 r. Było to liceum ogólnokształcące. W pierwszych latach swojego istnienia korzystało ono z po-mieszczeń na salki katechetyczne przy parafii Świętej Rodziny. Szkoła ta nosi imię św. Jana Bosko. W 1999 r. otworzono w Pile także gimnazjum, które nosi imię św. Dominika Savio. Wkrótce obie szkoły zostały przeniesione do nowych budynków szkolnych, wybudowanych przy parafii św. Jana Bosko w Pile. Kolej-ną szkołą salezjańską powstałą w Pile była szkoła podstawowa, powołana do ży-cia w jubileuszowym roku 2000. Rok później nadano jej imię Jana Pawła II. Szkoła do 2004 r. korzystała z pomieszczeń parafii Świętej Rodziny. Obecnie została przeniesiona do budynków po byłej szkole wojskowej w Pile124
.
Początki salezjańskiego szkolnictwa w Bydgoszczy są związane z 1992 r. W ciągu dwóch lat (1994–1996) wybudowano duże budynki dydaktyczne, do
121
Pedagogicznej refleksji nad oddziaływaniem wychowawczym obecnie istniejącego Interna-tu Towarzystwa Salezjańskiego dokonał: Z. Hul, Realizacja funkcji opiekuńczo wychowawczych Internatu Towarzystwa Salezjańskiego w Aleksandrowie Kujawskim, Toruń 1997 (msp).
122
Por. J. Wąsowicz, Salezjanie na Rumieńcach…, s. 17–18.
123
Por. A. Majewska, Szkolnictwo salezjańskie w dobie rozwoju (na przykładzie Inspektorii św. Wojciecha w Pile, Piła 2004, s. 304–344.
124
Por. Szkoła Podstawowa Towarzystwa Salezjańskiego w Pile otrzymuje imię Jana Pawła II, Piła 2001; E. Auer, Zwyczajna szkoła, „Tygodnik Pilski” nr 43 (2000), s. 17.
126
których z salek katechetycznych przeniosło się Liceum Ogólnokształcące. Nato-miast w zwolnionych pomieszczeniach została utworzona szkoła podstawowa. W 1999 r. w Bydgoszczy zostało otwarte także gimnazjum125.
Równocześnie z liceum w Bydgoszczy powołano do życia Szkołę Licealną w Rumi. 26 stycznia 1996 r. przyjęła ona imię św. Jana Bosko. Początkowo szkoła mieściła się w dawnych salach katechetycznych. Odpowiadając na wyzwanie postawione przez reformę szkolną, salezjanie w 2001 r. powołali w Rumi do ży-cia także gimnazjum. Z inicjatywy dyrektora ks. S. Makurackiego rozpoczęto budowę nowego gmachu szkolnego. Obecnie znaczna jego część jest już wykoń-czona i odbywają się tam zajęcia dydaktyczne126
.
W Toruniu w 1997 r. salezjanie przejęli od Stowarzyszenia Oświatowego Rodziców funkcjonującą już Społeczną Szkołę Podstawową. Przyjęła ona nazwę Katolickiej Szkoły Podstawowej Towarzystwa Salezjańskiego. Od 1999 r. Zgro-madzenie Salezjańskie otworzyło także gimnazjum. Zajęcia lekcyjne obu szkół odbywały się dotychczas w budynkach wypożyczonych od miasta. W 1998 r. salezjanie uzyskali grunt pod budowę własnej szkoły. W roku szkolnym 2004/05 część zajęć lekcyjnych odbywa się już w budynkach szkolnych będących własno-ścią salezjanów. Będą one sukcesywnie rozbudowywane. W planach jest utwo-rzenie tam szkoły podstawowej, gimnazjalnej i licealnej, bursy dla studentów, obiektów sportowych i oratorium127
.
Najmłodszym salezjańskim ośrodkiem szkolnym jest Konin. W 2000 r. roz-począł się pierwszy rok działalności salezjańskiego liceum, a rok później do życia powołano także gimnazjum. Szkoły salezjańskie w Koninie rozwijają się, chociaż dużą bolączką jest brak własnych obiektów. Zajęcia dydaktyczne ciągle prowa-dzone są w wynajętych budynkach128
.
Wraz z rozwojem salezjańskiego szkolnictwa pojawiły się także inne możli-wości pełnienia przez salezjanów misji szkolno-wychowawczej. Przykładem po-łączenia działalności szkolnej z typowym ośrodkiem wychowawczo-terapeu-tycznym jest ośrodek w Trzcińcu. Salezjański Ośrodek Wychowawczy istnieje tu od 1990 r. Przeznaczony jest dla młodzieży w wieku od 13–21 lat. Młodzi ludzie mogą ukończyć gimnazjum z przysposobieniem zawodowym. Wychowankom stwarza się także możliwość kontynuowania nauki w szkole średniej129
.
Kolejną placówką przeznaczoną dla biednej i opuszczonej młodzieży jest dzieło wyrosłe ze Świetlicy Terapeutycznej „Nasz Dom” przy parafii NMP Wspomożenia Wiernych w Rumi. Odpowiadając na potrzeby chwili, ośrodek ten
125
Por. A. Majewska, dz.cyt., s. 200–241
126
Por. J. Zdolski, dz.cyt., s. 74–76.
127
Por. A. Majewska, dz.cyt., s. 345–358.
128
Tamże, s. 241–257.
129
127 przechodzi ewolucję z typowej świetlicy terapeutycznej, poprzez dom dziecka, do
zakładu wychowawczego, który powstaje w Kniewie k. Wejherowa130
.
5. Szkolnictwo wyższe
Inspektoria św. Wojciecha, poza WSD w Lądzie, nie prowadzi samodzielnie innej wyższej uczelni. W tym miejscu jednak warto zauważyć zaangażowanie naszych współbraci na polu pracy naukowej i dydaktycznej na wielu wyższych uczelniach w Polsce.
Aktualnie dwóch salezjanów z Pilskiej Inspektorii jest zatrudnionych na Ka-tolickim Uniwersytecie Lubelskim (KUL): ks. prof. dr hab. Marian Ciszewski – filozof oraz historyk ks. prof. dr hab. Stanisław Wilk131. Wielkim wydarzeniem o znaczeniu historycznym dla całego Zgromadzenia Salezjańskiego w Polsce, jest fakt wyboru w maju 2004 r. na rektora KUL-u ks. prof. Stanisława Wilka. Wcze-śniej ks. prof. Wilk był przez kilka lat na tej uczelni prorektorem.
Najwięcej salezjanów z naszej inspektorii jest zatrudnionych na Uniwersyte-cie Kardynała Stefana Wyszyńskiego (UKSW) w Warszawie. Wielu z nich zaj-muje ważne i odpowiedzialne stanowiska: ks. prof. dr hab. Henryk Skorowski nieprzerwanie od 1996 r. pełni funkcję dziekana Wydziału Nauk Historycznych i Społecznych, ks. prof. dr hab. Adam Durak jest prodziekanem Wydziału Teolo-gicznego, ks. dr hab. prof. UKSW Henryk Stawniak jest kierownikiem Katedry Prawa o Posłudze Nauczania na Wydziale Prawa Kanonicznego, ks. dr hab. prof. UKSW Jarosław Koral jest kierownikiem Katedry Polityki Społecznej na Wy-dziale Nauk Historycznych i Społecznych, ks. dr hab. prof. UKSW Tadeusz Ko-łosowski jest kierownikiem Katedry Historii Wczesnochrześcijańskiej Literatury Łacińskiej, a kierownikiem Katedry Kulturowych Zachowań Przystosowawczych jest obecny inspektor naszej prowincji ks. dr hab. Zbigniew Łepko. Na stanowi-skach adiunktów na Uniwersytecie kard. Stefana Wyszyńskiego w Warszawie pracują: ks. dr Janusz Nowiński i ks. dr Krzysztof Niegowski na Wydziale Nauk Historycznych i Społecznych; ks. dr Dariusz Buksik i ks. dr Ryszard Sadowski na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej, a także ks. dr Arkadiusz Domaszk zatrud-niony na Wydziale Prawa Kanonicznego132.
Ponadto salezjanie z naszej inspektorii pracują na innych wyższych uczel-niach: ks. dr Stanisław Jankowski na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Mi-kołaja Kopernika (UMK) w Toruniu; ks. dr Zenon Hnatczak na Papieskim Fakul-tecie Teologicznym w Warszawie oddział Konin; ks. dr Maciej Szczepankiewicz
130
Por. J. Zdolski, dz.cyt., s. 76–77.
131
Por. R. Popowski, Salezjanie polscy jako nauczyciele akademiccy uniwersytetów i akade-mii, „Seminare” 9 (1987–1988), s. 215–223; J. Koral, H. Skorowski, Salezjanie polscy jako nauczy-ciele akademiccy uniwersytetów i akademii, „Seminare” 14 (1998), s. 175–176.
132
128
na Akademii Muzycznej w Poznaniu oddział Szczecin, ks. prof. dr Zbigniew Formella na Universita Pontificia Salesiana (UPS) w Rzymie, ks. prof. Krzysztof Owczarek na Katolickim Uniwersytecie Wschodniej Afryki w Nairobi133.
Do wymienionych powyżej współbraci zatrudnionych na wyższych uczel-niach na stałe, dodać należy także grupę tych, którzy pracowali na nich przej-ściowo oraz podejmują się wykładów zleconych. Kilku współbraci studiuje aktu-alnie kierunki świeckie na Uniwersytecie Szczecińskim, Uniwersytecie Gdańskim i Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.
III. WSPÓŁBRACIA, KTÓRYCH PAMIĘTAMY
Historię tworzą ludzie. Jubileusz 25-lecia Inspektorii św. Wojciecha w Pile jest dobrą okazją, aby podziękować tym wszystkim, którzy od początku istnienia Prowincji Pilskiej budowali jej struktury i swoją gorliwą pracą powiększali jej zasoby duchowe i materialne. Wielu z tych współbraci nie ma już pośród nas. W tym miejscu warto przypomnieć chociaż niektóre sylwetki.
•
Niezapomnianym duszpasterzem, szczególnie w Pile i Rumi, był ks. JANCYBULSKI. W czasie II wojny światowej ks. Jan Cybulski był zaangażowany w działalność konspiracyjną. W latach 1941–1943 uczył na tajnych kompletach re-ligii i łaciny, przygotowując warszawską młodzież do egzaminów maturalnych. Był także kapelanem Armii Krajowej i posługiwał się pseudonimami „Czachar” oraz „Wrona”. Został aresztowany 7 lutego 1944 r. Męczeńska droga ks. Jana Cybulskiego w więzieniach hitlerowskich rozpoczęła się na Pawiaku. Stąd po sześciu tygodniach przesłuchań i fizycznego znęcania się nad nim, 28 marca 1944 r. przewieziony został do obozu koncentracyjnego Gross Rosen (nr obozo-wy 23751). Pracował tam w kamieniołomach. Po obozo-wyzwoleniu obozu ks. Cybulski jako wojskowy kapelan w stopniu kapitana współorganizował przy V Dywizji Brytyjskiej Armii Renu pracę duszpasterską wśród rodaków w Altewiekring koło Brunszwiku. Do Polski ks. Jan Cybulski powrócił pod koniec lipca 1946 r. We wrześniu 1949 r. został skierowany na probostwo do parafii św. Krzyża w Rumi. W Rumi ks. Cybulski na stanowisku proboszcza pracował 15 lat, dlatego można powiedzieć, że w tych latach kształtował jej salezjańskie oblicze. Dokonał wielu ważnych prac remontowych i wykończeniowych w kościele parafialnym, pleba-nii, budynkach gospodarczych oraz prac przy zagospodarowaniu cmentarza para-fialnego. Odznaczał się ogromną troską i gorliwością o dobre funkcjonowanie parafii. Wspierał także działający na terenie parafii przy tzw. kapliczce Salezjań-ski Dom Dziecka. Miał swój udział w utworzeniu w 1956 r. przy tym Zakładzie Salezjańskim nowej parafii MB Wspomożycielki Wiernych.
133
Por. J. Wąsowicz, Absolwenci WSD TS w Lądzie jako duszpasterze i wychowawcy młodzie-ży, w: Księga Jubileuszowa…, s. 264.
129 W 1964 r. ks. Jan Cybulski został przeniesiony do Piły, gdzie pełnił funkcje proboszcza i dziekana. W 1975 r. został przez biskupa diecezjalnego mianowany wizytatorem diecezjalnym sióstr zakonnych. W Pile pracował do 1980 r. Od tego roku ks. Jan Cybulski ponownie przebywał w parafii św. Krzyża w Rumi w cha-rakterze spowiednika. Udzielał się w pracy duszpasterskiej, prowadził parafialną kancelarię. Zmarł w szpitalu w Wejherowie 22 kwietnia 2000 r.
Ksiądz Jan Cybulski 29 listopada 1972 r. został odznaczony w Londynie Krzyżem Armii Krajowej, ustanowionym 1 sierpnia 1966 r. przez dowódcę AK gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego dla upamiętnienia wysiłku żołnierza Polski Podziemnej w latach 1939–1945. Natomiast przez wadze PRL-u odznaczony 10 lipca 1974 r. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Był wielolet-nim członkiem Komitetu Księży Polskich b. Więźniów Obozów Koncentracyj-nych. Corocznie uczestniczył w pielgrzymce księży obozowiczów do sanktuarium św. Józefa w Kaliszu. Od 1979 r. był członkiem zwyczajnym Związku Komba-tantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych134.
•
Kilku nieżyjących już współbraci Inspektorii św. Wojciecha wpisało się na trwałe w dzieje polskiej nauki. Ksiądz WIKTOR JACEWICZ (1909–1985) był ce-nionym badaczem martyrologium duchowieństwa polskiego w czasie II wojny światowej. Jako były więzień Dachau, po wojnie zajął się gromadzeniem świa-dectw, relacji, dokumentów dotyczących męczeństwa polskiego Kościoła w la-tach 1939–1945. Jego mrówcza praca zaowocowała kilkoma znaczącymi publika-cjami, wśród których na czoło wysuwa się monumentalne pięciotomowe dzieło, opracowane wspólnie z ks. Janem Wosiem SDB, na życzenie Prymasa Kardynała Stefana Wyszyńskiego: Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolic-kiego pod okupacją hitlerowską 1939–1945135. Ksiądz Jacewicz był bardzo ak-tywny jako sekretarz Komitetu Księży Polskich b. Więźniów Obozu Koncentra-cyjnego w Dachau. Pełnił tę funkcję od 1946 r. Przez wiele lat redagował „Biule-tyn Informacyjny” Komitetu, współorganizował coroczne pielgrzymki księży – byłych więźniów do sanktuarium św. Józefa w Kaliszu oraz pielgrzymki do by-łych hitlerowskich obozów zagłady w Niemczech, do Lourdes i Rzymu. Utrzy-mywał szerokie kontakty z historykami zajmującymi się problematyką lat okupa-cji i był wśród nich bardzo cenionym znawcą tematu. Wygłosił dziesiątki refera-tów na spotkaniach, sympozjach, zjazdach poświęconych martyrologiumpolskie-134
ASIP, Teczka personalna ks. Jana Cybulskiego; S. Dułak, śp. Ks. Jan Cybulski SDB, „Gwiazda Morza”, nr 9/2000, s. 32; J. Pietrzykowski, Polscy wojskowi kapelani salezjańscy w okre-sie II wojny światowej, „Seminare”, 20 (2004), s. 483–484; B. Ziółkowski, Batalion Armii Krajowej „Łukasiński”, Warszawa 1988, s. 72; W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowień-stwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939–1945, z. 5, Warszawa 1981, s. 143; S. Podlewski, Wierni Bogu i Ojczyźnie. Duchowieństwo katolickie w walce o niepodległość Polski w II wojnie światowej, Warszawa 1971, s. 116.
135
Zob. W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską 1939–1945, z. I–V, Warszawa 1997–1978.
130
go duchowieństwa. Był też jednym z inicjatorów powstania kaplicy mauzoleum oraz archiwum i muzeum męczenników II wojny światowej w sanktuarium św. Józefa w kaliskiej kolegiacie136
. W Archiwum Salezjańskim Inspektorii Pilskiej zachowała się po ks. W. Jacewiczu bardzo bogata spuścizna, z której wciąż ko-rzystają badacze dziejów polskiego Kościoła w czasach ostatniej wojny.
•
Wybitnym historykiem był także ks. STANISŁAW KONIŃSKI (1923–1991). Większość swojego twórczego życia poświęcił organizacji zbioru Acta Hlondiana, zawierającego materiały do życia i działalności kardynała Augusta Hlonda. Na te-mat działalności Prymasa Polski ks. Kosiński ogłosił drukiem wiele rozpraw nau-kowych, brał czynny udział w sympozjach i konferencjach naunau-kowych, organizo-wał wystawy poświęcone kardynałowi Hlondowi. Był też wieloletnim wykładowcą historii Kościoła, patrologii, homiletyki oraz lektoratów w lądzkim seminarium137. W 1990 r. za swoją działalność naukową otrzymał nagrodę im. W. Pietrzaka138.
•
Przedwcześnie zmarł ks. prof. dr hab. JAN GLIŚCIŃSKI – pracownik naukowy Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, patrolog i historyk Kościoła, filolog klasyczny. W swoim zaledwie 50-letnim życiu zdążył wiele osiągnąć na polu nau-kowym. Kierował Katedrą Historii Kościoła Starożytnego na Wydziale Kościel-nych Nauk HistoryczKościel-nych i SpołeczKościel-nych ATK. Na Akademii prowadził przez wiele lat ćwiczenia, wykłady monograficzne i kursoryczne z patrologii, historii Kościoła starożytnego oraz seminarium naukowe. Angażował się w pracę dydaktyczną w seminarium salezjańskim w Lądzie, gdzie wielu kleryków pisało pod jego kierow-nictwem prace magisterskie. W swoich badaniach naukowych zajmował się głów-nie teologią, problematyką społeczną i pedagogiczną Ojców Kościoła, zwłaszcza św. Augustyna, oraz badaniem historii sporów doktrynalnych w Kościele starożyt-nym (głównie arianizm). Wśród jego dorobku odnajdziemy także prace z zakresu historii Zgromadzenia Salezjańskiego i materiały homiletyczne. Ksiądz Gliściński był czynnym uczestnikiem seminariów i sympozjów naukowych patrystycznych i historycznych w kraju i zagranicą. W 1994 r. reaktywował rocznik „Seminare. Po-szukiwania naukowo-pastoralne” wydawany przez WSD TS w Krakowie, Łodzi i Lądzie, został jego redaktorem naczelnym; od 1990 r. był współredaktorem serii136
Por. A. Jezierski, Zmarł ks. dr Wiktor Jacewicz SDB, „Biuletyn Informacyjny dla księży b. więźniów obozu koncentracyjnego w Dachau”, nr 12 (1985), s. 23–28; S. Wilk, Jacewicz W. SDB, w: Encyklopedia katolicka, t. 7, Lublin 1997, kol. 466; tenże: Jacewicz Wiktor, pseud. Doma-gała Jan (1909–1985), salezjanin historyk Kościoła, w: Słownik polskich teologów katolickich 1981–1993, pod red. ks. J. Mandziuka, ATK, Warszawa 1995, s. 224–225.
137
Por. M. Hołownia, Ksiądz Stanisław Kosiński (1923–1991) – twórca zbioru Acta Hlondia-na, Lublin 1994, (mps); S. Wilk, Kosiński Stanisław (1923–1991), salezjanin, historyk Kościoła, w: Słownik polskich teologów…, s. 294–298; J. Pietrzak, Ks. Stanisław Kosiński SDB i jego „Acta Hlondina”. Pod urokiem kardynała Augusta Hlonda, „Słowo Powszechne” 33 (1979) nr 159, s. 7; J. Pietrzak, Zauroczony postacią kard. Augusta Hlonda, „Życie i Myśl”, R. 37, 1989, nr 4, s. 66.
138
N. Jeżewski, Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka po raz czterdziesty pierwszy. Ks.