Cztery sfery aktywności osób starszych, tj. praca zawodowa, za-jęcia domowe i opieka nad innymi, uczestnictwo w życiu społecznym i wypoczynek to dziedziny umożliwiające aktywne funkcjonowanie seniorów37. W sytuacji gdy integracja lub reintegracja osób starszych na rynku pracy jest dla wielu z nich już niemożliwa lub znacznie ograniczona (tab. 5), seniorzy odgrywają ważną rolę jako konsumenci i obywatele. Będąc członkami stowarzyszeń i podejmując wiele inicja-tyw, np. w ramach wolontariatu, współtworzą dobrobyt państwa, dzię-ki czemu są nie tylko adresatami pomocy socjalnej38. Stanowią także ważny i rosnący segment rynku dla wielu przedsiębiorstw oraz istotny elektorat wyborczy.
Tabela 5. Odsetek pracujących kobiet i mężczyzn w krajach Unii Europejskiej we-dług regionów i grup wiekowych
Grupa
wiekowa Kraje północne Kraje południowe Kraje zachodnie UE
M K M K M K M K
60–64 39,8 14,2 33,2 9,5 17,4 6,9 26,4 9,0
60+ 15,4 4,3 12,1 3,4 6,7 1,9 10,1 2,8
65+ 6,3 1,6 4,2 1,5 2,4 0,5 3,7 1,0
Źródło: D. Avramow, M. Maskova, Active... op. cit., s. 22
37 Są to cztery sfery aktywności analizowane przez D. AVMAROV. W badaniach Insty-tutu Rynku Wewnętrznego i Konsumpcji przyjęto bardziej szczegółowe wyróżniki form aktywności podejmowanych przez ludzi starszych: rodzaje czynności wyko-nywane w ostatnich 3 miesiącach, ocenę częstotliwości wykonywania czynności po 60 roku życia, zmiany w zachowaniach po 60 roku życia, sposób spędzenia czasu wolnego, wyjazdy wypoczynkowe, zaangażowanie w działalność społeczną lub po-lityczną, za: Warunki życia ludzi starszych i ich zachowania na rynku, red. A. KUSIŃ-SKA, IRWiK Warszawa 2002, s. 111.
38 Kunemund obliczył, iż wartość działań osób starszych w Niemczech przekroczyła 80,8 bln marek niemieckich, za: B. ERIKSSON, J. WOLF, European Perspectives on El-derly People, Peter Lang, Frankfurt ab Main, 2005, s. 82.
WPŁYW INTERNETU NA AKTYWNOŚĆ SENIORÓW...
Przykładem całkowitej innowacji – w sposób znaczący, wręcz rewolucyj-ny zmieniającej dotychczasowe sposoby działania, przyzwyczajenia pracow-ników, obywateli i konsumentów – jest Internet. Rozumiany jako globalna sieć komputerów wzajemnie ze sobą połączonych, zmienił nie tylko sposób funkcjonowania przedsiębiorstw, ale także zachowania osób indywidualnych.
Łatwość dostępu i bogactwo możliwości wykorzystania tego narzędzia ko-munikacji sprawia, że bardzo szybko zdobył szerokie grono zwolenników.
W 1998 r. na świecie było niespełna 200 mln internautów, a w 2005 r. ich liczba przekroczyła 1 mld; szacuje się, że w 2011 r. użytkowników sieci bę-dzie dwa razy więcej. Coraz powszechniejszy dostęp do Internetu zapewnią już nie tylko „tradycyjne” komputery (PC), ale przede wszystkim „inteligent-ne” telefony komórkowe i inne urządzenia przenośne 39.
Według badań europejskich w 2004 r. odsetek internautów z najstarszej grupy wiekowej był zdecydowanie niższy niż wśród osób poniżej 55 roku życia i wynosił odpowiednio dla kobiet 16%, a dla mężczyzn mniej niż 1/3 (rys. 2).
Rysunek 2. Korzystanie z Internetu wg płci i wieku (w przedziale lat 16–74) w 27 państwach UE w 2007 r. (%)
Źródło: M. Smihily, Internet Usage in 2007. Haoseholds and Individuals, Data in Focus 2007, nr 23, s. 1, www.epp.eurostat.ec.europa.eu dostęp 25.02.2008 r.
Dla porównania, średnia dla populacji 25 państw Wspólnoty wyniosła 47%, a w Stanach Zjednoczonych, które od lat znajdują się w czołówce państw o największym stopniu penetracji Internetu, wśród osób między 50 a 64 rokiem życia, udział internautów wynosił 68%, a w grupie osób starszych, aż 30%40. Istnieją jednak duże dysproporcje
39 www.c-i-a.com dostęp 02.10.2006 r.
40 Seniors on line the picture is changing, www.emarketer.com dostęp 06.12.2005 r.
EWA FRĄCKIEWICZ
w wielkości wskaźnika „internetyzacji” populacji między poszczegól-nymi krajami (rys. 3).
Rysunek 3. Korzystanie z Internetu ogółem w danym kraju i w grupie wiekowej 55+
w EU27* (w %)
* bez MT
Źródło: opracowano w oparciu o M. Smihily, Internet Usage in 2007. Haoseholds and Individuals, Data in Focus 2007, nr 23, s. 2, www. www.epp.eurostat.ec.europa.eu dostęp 25.02.2008 r.
Najlepiej „zinternetyzowane” są społeczeństwa krajów skandy-nawskich, następnie Wielkiej Brytanii, Luksemburga oraz Niemiec, co może wynikać z ogólnego wysokiego rozwoju tych państw w za-kresie korzystania z nowych technologii, jak również z jakości opra-cowanych i wdrażanych projektów budowania SI41. Państwa otwiera-jące listę z powodzeniem realizują także programy e-administracji, czyli oferowania usług publicznych obywatelom i osobom prawnym przez Internet.
41 Fiński model społeczeństwa informacyjnego jako alternatywy dla modelu Silicon Val-ley i Singapore przedstawiają we wspólnym opracowaniu M. CASTELLS I P. HIMANEN.
WPŁYW INTERNETU NA AKTYWNOŚĆ SENIORÓW...
Naturalnym środowiskiem zapoznawania się z nowymi technolo-giami informacyjno-komunikacyjnymi przez osoby dorosłe jest miejsce pracy. To właśnie przedsiębiorstwa stanowiły grupę pionierów w proce-sie adaptacji urządzeń takich jak: faks, automatyczna sekretarka, telefony komórkowe, komputery i systemy komputerowe. Zdobywane przez pra-cowników doświadczenia i wiedza były później niejako automatycznie przenoszone do życia prywatnego, co następnie przekładało się na roz-szerzenie użytkowania NT. Obecni seniorzy w większości przypadków nie mieli jednak okazji zaznajomienia się tą drogą z Internetem, ponie-waż powszechność korzystania z globalnej sieci jest zbyt ograniczona.
Rozważając kwestię korzystania z Internetu przez osoby starsze, można zadać dwa podstawowe pytania: czy seniorzy mają korzystać z NT jako ze środków, które towarzyszą im w życiu codziennym, takim, jakie prowadzili dotychczas, czy też seniorzy mają używać nowych tech-nologii w taki sam sposób, jak robi to współczesne im młode pokolenie.
Bez względu na odpowiedź, która z pewnością pomogłaby efektywniej tworzyć rynki nowych rozwiązań, należy się zgodzić, że nowe technolo-gie coraz intensywniej ingerują w życie codzienne i że coraz trudniejsze – lub wręcz niemożliwe – będzie sprawne funkcjonowanie w społeczeń-stwie bez posiadania odpowiedniej wiedzy. Tymczasem osoby starsze mają słabszą pozycję wobec nowych technologii niż ludzie młodzi. Może to być wynikiem ich osobistej sytuacji (dochodów, wykształcenia, miejsca zamieszkania, zdrowia), ale również braku lub ograniczonej dostępności, złożoności tych ofert i ich nieprzystosowania do potrzeb seniorów.
W tej sytuacji konieczne jest podejmowanie działań, których celem jest zaznajamianie seniorów z NT i skłanianie ich do aktywnego korzy-stania ze zdobyczy nowych technologii Wskazuje się na cztery warunki, jakie powinny być spełnione, aby nowe technologie rzeczywiście odpo-wiadały potrzebom osób starszych i przynosiły im satysfakcję42:
42 J.–E. HAGBERG, Old People, New and Old Artefacts – Technology for Later Life w:
Changing Worlds and Ageing Subject, ed. B.-M. OBERG, A. L. NARVANEN, E. NASMAN, E. OLSSON, Ashgate, Burlington 2004, s. 176–177.
EWA FRĄCKIEWICZ
1) projekt i rozwój nowych technologii powinny bazować na znajo-mości potrzeb i poziomie wiedzy przyszłych użytkowników, 2) opracowanie NT powinno się opierać na znajomości społecznych
i kulturowych uwarunkowań życia przyszłego użytkownika, 3) innowacje powinny być dostosowane do wszystkich warunków
ma-terialnych, w jakich żyje osoba starsza; potrzeba rozwoju musi być rozważana w odniesieniu do codziennego życia oraz przewidywa-nych zmian, jakie spowodują nowe technologie,
4) i ostatni warunek, jak podkreśla J. E. Hagberg – najtrudniejszy do spełnienia: opracowywane nowe technologie powinny być skonfron-towane z fundamentalnym pytaniem w ogóle o zasadność
wprowa-dzania NT. r