E L AN GU AGE B O RD ER
Trójkąt McClouda może pomieścić dowolny przykład dyskursu złożonego z obrazu i tekstu, jak komiks, któ-rego analiza stanowi podstawę tej koncepcji. Intuicja badacza podpowiada nam, że – mówiąc kolokwialnie – Trójkąt McClouda nada się do przeglądu bissauskiego
malarstwa reklamowego. I tak faktycznie jest.
Sposoby obrazowania obecne w bissauskiej reklamie rzemieślniczej można też podzielić pod względem typu malarstwa, który reprezentują poszczególne przedsta-wienia. I tak martwa natura została wykorzystana jako sposób obrazowania w 121/301 obiektach-znakach, portrety stanowią 67/301 przedstawień, a animalistyka 43/301. Sceny rodzajowe ukazane zostały w 31/301 obiektach--znakach, a pejzaż w 21/301. Trzy prace są przykładem malarstwa abstrakcyjnego, a 25/301 to trudne do nazwania znaki, symbole, flagi i tym podobne przedmioty-symbole. Tak jak to już się zdarzało w prezentowanych przez nas analizach ilościowych, suma przykładów wszystkich typów przedstawień przekracza liczbę określonych obiektów-znaków, gdyż w jednym obiekcie-znaku mieści się więcej niż jeden sposób przedstawiania. Przy tym różne branże wykorzystują różne typy malarstwa. I tak martwa natura obecna jest najczęściej w sklepach, ba-rach, kawiarniach i restauracjach, a także w drobnych usługach. Kanoniczne jest również stosowanie portretów w reklamie salonów fryzjerskich i salonów urody, ale zdarzają się portrety postaci historycznych umieszcza-ne na szkołach, obiektach użyteczności publiczumieszcza-nej lub w kampanii wyborczej. Animalistyka wykorzystywa-na jest w sklepach z pamiątkami, barach, kawiarniach, restauracjach i hotelach, czyli w miejscach bardziej skierowanych na turystykę. Podobnie pejzaż obecny jest w hotelach, barach, kawiarniach i restauracjach nastawionych na turystów, ale spotyka się go również w miejscach, których główną klientelę stanowią Bis-sauczycy. Co ciekawe, pejzaż pojawia się także w malar-stwie reklamującym obiekty, w których sprzedawane są telewizory. Pejzaż wyświetlany na ekranie telewi-zora to interesujący asumpt do myślenia o malarstwie
o triângulo criado por McCloud […], chamado do triângulo de McCloud. Tem três margens – retinal, representacional e conceitual, e dentro dele passa a margem da linguagem. A margem retinal (the retinal edge) sobe do ponto da reali-dade (reality) até ao ponto do plano das figuras (the picture plane). Seguindo o rumo de baixo para cima passamos das apresentações realísticas até às apresentações abs-tractas. A margem representacional (the representation edge) é a base do triângulo e segue do ponto da realidade até ao ponto do significado (meaning). No entanto, se nos deslocarmos verticalmente, passamos das apresentações realísticas rumo às apresentações caracterizadas pelo nível crescente de cartoon. Enquanto mais nos aproxi-mamos da fronteira da linguagem (the language border), mais cartoon se torna a apresentação. Passada a fronteira da linguagem, encontramos apenas as palavras. Do ponto do significado sobe, por sua vez, rumo ao ponto do plano das figuras espaço, a margem conceitual (the conceptual
edge)” (Díaz-Szmidt, Jankowski, 2016, 134).
A aplicação do triângulo de McCloud para analisar a pin-tura publicitária ilustra o desenho em baixo.
O triângulo de McCloud pode conter qualquer exem-plo de um discurso composto de imagem e texto, como a bd, cuja análise é a base para esta concepção. A intuição pesquisadora sugere-nos que – falando coloquialmente – o Triângulo de McCloud servirá bem para rever a pintura publicitária de Bissau. E revela-se que assim é.
As formas de apresentar na pintura publicitária de Bissau podem ser divididas conforme o tipo da pintura que as apresentações concretas representam. Sendo assim, a na-tureza morta foi usada como a forma de retratar em 121/301 objectos-signos, os retratos compreendem 67/301 de apre-sentações, animalística 43/301. As cenas de género foram retratadas em 31/301 dos objectos-signos e a paisagem em 21/301. Três trabalhos representam a pintura abstracionista, enquanto 25/301 são signos, símbolos, bandeiras e outras coisas-símbolos, todos difíceis de categorizar.
the picture plane/abstract
reality meaning
language
pl pt en 198—199
reklamowym w Žižkowsko-Lacanowskich kategoriach fantazji (Žižek, 2001).
Najczęściej stosowaną techniką w bissauskiej rekla-mie rzerekla-mieślniczej jest malarstwo (258/398) i szablon (231/398). Rzadziej występujące techniki to instalacja (17/398), rysunek (7/398), płaskorzeźba i relief (6/398),
Tal como já nos aconteceu nas análises quantitativas, a soma de exemplos de todos os tipos de apresentações ultrapassa o número de objectos-signos definidos. Pois num objecto-signo pode caber mais do que uma forma de apresentar. Para além disso temos de nos lembrar que vários ramos do comércio recorrem a vários tipos da pintura. Sendo assim a natureza morta é a mais usada
Triangle can be applied to the Guinea-Bissauan advertise-ment painting. We are right.
The manners of depiction presented in the Guinea-Bissauan advertisement painting can also be divided according to the type of painting that particular representations present. The most common type of depiction is still life, which was used in 121 out of 301 objects-signs; portraits constitute 67 out of 301 representations and animals 43 out of 301 representations. Genre scenes are presented in 31 out of 301 objects-signs and landscape in 21. There are three examples of abstract painting and 25 objects-symbols, such as signs, objects-symbols, flags and others, that are difficult to define. As it has already happened in the quantitative analyses that we have presented, the to-tal of types of representations exceeds the number of defined objects-signs because a single object-sign rep-resents more than one manner of representation. At the same time, different trades make use of different types of painting. Still life is the most popular genre that can be observed in shops, bars, cafés, restaurants as well as in places providing small services. The use of portraits in the advertisements for hairdresser’s sa-lons and beauty sasa-lons belongs to the canon. However, there are also portraits of historical figures painted on schools and public buildings or used in election cam-paigns. The representations of animals can be observed in advertising gift shops, bars, cafés, restaurants and hotels, that is places rather oriented towards tourists. Similarly, landscapes occur in hotels, bars, cafés and restaurants focused on tourists, but they can also be found in places where the clientèle is composed of the Bissauan people. Interestingly, landscapes are also pre-sent in advertisements for establishments that sell tv
sets. A landscape displayed on the tv stimulates us to perceive advertisement painting in Žižek’s and Lacan’s categories of fantasy (Žižek, 1997).
Two most popular techniques used to produce the Guinea-Bissauan craft advertisements are painting (258/398) and
Salon urody | Salão de beleza | A beauty salon Bairro Militar, Bissau
Bar | Bar | A bar Bairro de Ajuda, Bissau
Bar | Bar | A bar
Sklepy | Lojas | Shops
Mercado de Bandim, Bissau, Diallo Decor
Sklepy | Lojas | Shops Mercado de Bandim, Bissau
pl pt en 204—205
a także kafelki azulejo (1/398). Technika i biegłość w jej stosowaniu może być podstawą dumy zawodowej, jak mówi o tym Diallo.
Mam pytanie o technikę… – Diallo odpowiada, zanim Anita
dokończy swoje pytanie:
Pracuję głównie z użyciem farby olejnej.
Ale czy robisz sobie wcześniej jakiś szkic? – drąży Anita. Pracuję z farbą olejną, pędzlem i aerografem – odpowiada
Diallo.
Zatem jest to zaawansowana technika… – dodaje Anita. Jestem specjalistą od techniki malowania pistoletem – z dumą
w głosie mówi Diallo.
Możesz więc także malować pojazdy – dostrzega Anita, na
co Diallo odpowiada:
Oczywiście, maluję też reklamy na samochodach… To trudna technika, ale luksusowa. Obraz wychodzi pięknie, realistycz-nie. Z dużą ilością detali. Wcześniej robiłem tak! – i pokazuje
zdjęcie z literniczą reklamą Há petróleo umieszczoną na bramie domu Santosa (Stańczyk, Wasik, 2017, 279).
Czy to jest twój charakterystyczny styl, czy też są inne osoby, które wykorzystują aerograf? – dopytuje Anita. Bo na São Tomé nikt nie używa aerografu.
Kilka osób używa aerografu, może jeszcze ze dwie osoby –
od-powiada Diallo. To dla mnie igraszka namalować tak pędzlem
krem czekoladowy – chwali się, pokazując zdjęcie, na
któ-rym Rafael Ventura maluje reklamę Sal&Dóxi w centrum São Tomé (Stańczyk, Wasik, 2017, 148).
e presente nas lojas, nos bares, nas cafetarias e nos res-taurantes, bem como nos serviços menores. É canónico recorrer a retratos na publicidade de cabeleireiros e salões de beleza, mas acontece que aparecem retratos das figuras históricas colocados nas escolas, recintos de utilidade pública ou usados nas campanhas eleitorais. A anima-lística vem sendo usada nas lojas de souvenirs, nos bares, nas cafetarias e nos hotéis, ou seja, nos espaços mais virados para o turismo. Da mesma forma encontramos a paisagem nesses mesmos lugares, nos hotéis, nos ba-res, nas cafetarias e nos restaurantes virados para os turistas, mas pode também aparecer nos lugares onde a maioria dos clientes são bissauenses. O interessante é que a paisagem aparece também na pintura que publicita os espaços onde se vende televisores. A paisagem que aparece transmitida na tela é um motivo interessante para pensar sobre a pintura publicitária nas categorias de fantasia à la Žižek-Lacan (Žižek, 1997).
A técnica mais usada na pintura publicitária artesanal de Bissau é a pintura (258/398) e padrão (231/398). Menos frequentes são a instalação (17/398), o desenho (7/398), xilogravura e relevo (6/398) e azulejo (1/398). A técnica e perícia no seu uso podem ser o motivo de orgulho pro-fissional, como o esclarece o Diallo.
Tenho uma pergunta sobre a técnica…. – o Diallo responde
antes de a Anita acabar a pergunta.
Trabalho sobretudo com a tinta-óleo. E antes fazes um esboço? – indaga a Anita.
Trabalho com a tinta-óleo, pincel e aerógrafo – responde
o Diallo.
Então é uma técnica avançada... – acrescenta a Anita. Sou um perito a trabalhar com a pistola – diz o Diallo com
orgulho que se ouve na voz dele.
stencilling (231/398). The techniques such as installation (17/398), drawing (7/398) as well as low relief carving and relief carving in wood (6/398) occur rather occa-sionally. The technique and expertise in its usage may be the foundation for professional pride, as Diallo says. “I have got a question about the technique…” Anita cannot finish the question because Diallo answers immediately. “I mainly use oil paints.”
“But do you prepare a sketch before you start working?” Anita enquires.
Sklep | Loja | A shop
pl pt en 206—207
Przedmioty-symbole: realizm kapitalistyczny
Przedmioty, wszędzie przedmioty. Przedmioty-symbole. Przedmioty pożądania. Przedmioty, które można kupić, i takie, które służą do usatysfakcjonowania klienta. To przecież niemożliwe. I can’t get no satisfaction – śpiewa od połowy szóstej dekady ubiegłego stulecia Mick Jagger. Nie w etymologiach należy szukać wyjaśnienia zjawisk społecznych. To tylko koincydencja, ale najczęściej wy-stępującymi przedmiotami-symbolami w bissauskim malarstwie reklamowym są te, które wiążą się z jedze-niem i piciem. Mamy więc dania i produkty żywnościowe (51/398), elementy zastawy stołowej i zastawione stoły (47/398), a także napoje alkoholowe (23/398). Wizualny dyskurs bissauskiego malarstwa reklamowego to róg obfitości, a w nim – co znaczące – przedstawienia mle-ka (21/398) i mięsa (20/398), i jeszcze więcej mlemle-ka, ale pod postacią n’gainaco, czyli popularnej bułki z ciepłym mlekiem bądź orzeźwiającego zmrożonego mleka (7/398). Martwe natury z daniami, a pośród nich pieczone w ca-łości kurczaki, spaghetti w bissauskim stylu, kanapki, kebaby, ryby z ryżem, caldo de mancara (potrawka w sosie z orzeszków ziemnych), golonka z ryżem, hamburgery, gotowana fasolka, szaszłyki, fufu czy senegalski tchep. A oprócz tego są jeszcze ryż, kasza, płatki ryżowe lub kukurydziane, owoce, warzywa, kawa, ryby i owoce morza, majonez, ciastka, margaryna, lizaki, lody. Je-dzeniu oczywiście towarzyszy picie. W tym wypadku obecne są przede wszystkim zagraniczne piwa (13/398) i wina (11/398), rzadziej lokalne piwo Djumbai (6/398) czy piwo bezalkoholowe (6/398). Reklama napędza ma-rzenia, a fantazja bissauskiego malarstwa reklamowego dotyczy sytości w całkiem dosłownym znaczeniu. Może dlatego, że głód jest wypartym punktem odniesienia fantazji o sytości. Może chodzić o materialną bazę i to, jak doświadcza nas życie na pewnej materialnej podsta-wie. Bissauczycy znają głód, pamiętają go z własnych doświadczeń, przekazują te doświadczenia młodszym pokoleniom.
Podes então também pintar os carros – sugere a Anita
e o Diallo responde:
Sim, claro, também pinto publicidade nos carros… É uma técnica difícil, mas de luxo. A imagem parece bonita, como real e com muitos detalhes. Antes costumava fazer assim! – e mostra
a foto com o anúncio textual da “Há petróleo” colocado sobre o portão da casa de Santos (Stańczyk, Wasik, 2017, 279).
Este é o teu estilo característico ou há também outros artistas que usam o aerógrafo? – quer saber a Anita. Pois em São Tomé ninguém o usa.
Há algumas pessoas que usam, talvez duas. – responde Diallo. Para mim é uma brincadeira pintar o creme de chocolate assim com pincel – orgulha-se Diallo ao mostrar a fotografia onde
Rafael Ventura pinta o anúncio de Sal&Dóxi no centro de São Tomé (Stańczyk, Wasik, 2017, 148).
Objectos-símbolos: realismo capitalista
Objectos, objectos por todo o lado. Objectos-símbolos. Objectos desejados. Objectos que podes comprar e objectos que servem para satisfazer o cliente. Mas é impossível.
I can’t get no satisfaction – canta desde os anos 60 Mick
Jagger. Mas não é na etimologia que se deve procurar a explicação para os fenómenos sociais. É uma coinci-dência, mas as coisas-símbolos mais frequentes na pin-tura publicitária bissauense são os que têm a ligação com a comida e com a bebida. Temos então pratos e produtos alimentares (51/398), peças de talheres e loiça e mesas postas (47/398), bem como bebidas alcoólicas (23/398). O discurso visual da pintura publicitária bissauense é uma cornucópia, e nela – o que é significante – encon-tramos imagens de leite (21/398) e carne (20/398), e mais leite, mas sob a forma de n’gainaco, ou seja, pão com leite quente (7/398).
“I use oil paints, brushes and an airbrush,” Diallo answers. “This is an advanced technique…” Anita adds.
“I am a specialist in airbrush painting,” Diallo says proudly. “So, you can also paint vehicles,” Anita notices, and he adds: “Of course, I also paint advertisements on vehicles… That
is a difficult but luxurious technique. The image is beauti-ful, realistic. It can have many details. I used to do things like that!” and he shows us the Há petróleo advertisement based on lettering that is placed on the gate to Santos’s house (Stańczyk, Wasik, 2017, 279).
“Is this your characteristic style, or are there other people who use airbrushes?” Anita asks. “Because in São Tomé, nobody uses the airbrush.”
“A few people use it, maybe two more,” Diallo answers. “For me, to paint chocolate cream with a brush like that is
a piece of cake,” Diallo keeps on and points at a photograph of Rafael Ventura painting the Sal&Dóxi advertisement in the centre of São Tomé (Stańczyk, Wasik, 2017, 148).
Objects-symbols: capitalist realism
Objects, objects everywhere. Objects-symbols. Objects of desire. Objects that can be bought and objects that are used to satisfy customers. This is impossible. Since the middle of the 1960s, Mick Jagger has been singing, “I can’t get no satisfaction”. The explanation for social phenomena should not be sought in etymologies. It is only a coincidence, but the most common objects-symbols in the Guinea-Bissauan advertisement painting are the one related to eating and drinking. There are dishes and food products (51/398), tableware elements and set tables (47/398) as well as alco-hol (23/398). The visual discourse of the Guinea-Bissauan
Bar i sklep | Bar e Mercearia | A bar and a shop Quelele, Bissau
Hurtownia | Armazém grossista | A wholesale discount Campo Sueco, Bissau
pl pt en 210—211
Jeżeli można – a przecież można – identyfikować znaczące tematy w dyskursie wizualnym malarstwa reklamowego za pośrednictwem obecnych w nim przedmiotów-sym-boli, to drugim ważnym tematem są narzędzia (58/398), urządzenia, przedmioty pracy i materiały. Najczęściej występują przybory fryzjerskie, ale obok nich są materiały budowlane, agregaty, panele słoneczne, klimatyzatory, łodzie, maszyny budowlane, maszyny do szycia, panele sterowania, prostowniki, nici, włóczki, wiatrak, arma-tura łazienkowa, sztaluga czy tablica szkolna. Fabryka snów bissauskiego malarstwa reklamowego snuje wizję mądrej, wydajnej i nowoczesnej pracy, w której człowiek wspomagany jest przez urządzenia.
Trzeci temat obejmuje naturę. Pojawia się ona na pejzażach, w scenach rodzajowych i w animalistyce, a także w logo-typach. Natura pojawia się pod postacią roślin (41/398) i kwiatów (4/398), a także motywów marynistycznych (7/398). W betonowej pustyni na rozgrzanych od słońca ścianach wyrastają przedstawienia natury jako fanta-zja o innym świecie i innym życiu, a może nostalgia za własnymi korzeniami w kraju, w którym dokonuje się przyspieszona urbanizacja.
Naturezas mortas com pratos como frangos assados in-teirinhos, esparguetes à la bissau, sandes, kebabes, arroz de peixe, caldo de mancara (um guisado de molho de amen-doins), pernil assado com arroz, hambúrgueres, feijão cozido, espetadas, fufu ou tchep senegalês. E há mais: arroz, sêmola, pétalas de arroz ou milho, frutas, legumes, café, peixes e mariscos, maionese, bolachas, margarina, os chupa-chupas, gelados. E a comida, claro é, vem acompa-nhada pelas bebidas. Neste caso encontramos sobretudo a cerveja internacional (13/398) e vinho (11/398), menos frequente é a cerveja local Djumbai (6/398) ou cerveja sem álcool (6/398).
Se se pode – e pode-se – identificar os temas significantes no discurso visual da pintura publicitária através dos objectos-símbolos nela presentes, então o segundo tema importante são ferramentas (58/398), máquinas, objec-tos de trabalho e materiais. Os mais frequentes são os utensílios de cabeleireiro, mas logo temos materiais de construção, geradores, painéis fotovoltáicos, máquinas de ar-condicionado, barcos, máquinas de construção e de coser, painéis de controle, rectificadores, linhas para coser, fios têxteis, ventoinha, guarnição/acessórios de casa de
advertisement painting is a cornucopia of delights including – which is significant – representations of milk (21/398) and meat (20/398) and even more milk in the form of n’gainaco, which is a popular roll with warm milk, or refreshing ice milk (7/398). Still life that depicts dishes made of roasted chickens, the Bissauan style spaghetti, sandwiches, ke-babs, fish and rice, caldo de mancara (a fricassee served with peanut sauce), knuckle of pork and rice, hamburgers, cooked bean, shish kebabs, fufu or Senegalese tiep. Moreo-ver, there are: rice, groats, flattened rice or corn flakes, fruits, vegetables, coffee, fish and seafood, mayonnaise, cookies, margarine, lollipops and ice-creams. Of course, food is accompanied by drinks. There are, above all, for-eign beers (13/398) and wines (11/398), less frequently the local Djumbai beers (6/398) or non-alcoholic beers (6/398). Advertisements cause dreams: the fantasy of the Guinea-Bissauan advertisement painting refers to satiation in its quite literal meaning. It is so perhaps due to the fact that hunger is a denied point of reference for the fantasy about satiation. Or maybe it is all about the material base and the fact that life tries us on the basis of certain material base. The people in Guinea-Bissau know hunger from their own life and share this experience with younger generations.
Bar | Bar | A bar Belem, Bissau, Nagrelha
Bar i sklep | Bar e Mercearia | A bar and a shop Quelele, Bissau
Bar | Bar | A bar Bissau Velho, Bissau
Bar | Bar | A bar
Bubaque, Ilha de Bubaque, Bijagós Browar Djumbai | Djumbai cervejaria | The Djumbai Brewery
pl pt en 214—215
banho, cavalete ou ardósia. A fábrica dos sonhos da pintura publicitária bissauense sonha uma visão do trabalho inteli-gente, eficaz e inovador onde o homem pode contar com as máquinas.
O terceiro elemento abrange a natureza. Ela surge nas paisagens, nas cenas de género e na temática animalística, bem como nos logótipos. A natureza manifesta-se pelas plantas (41/398) e flores (4/398), mas também nos motivos da arte marinha (7/398). As apresentações da natureza flo-rescem no deserto de cimento sobre as paredes escantea-das pelo sol como a fantasia de um mundo e vida diferentes, ou talvez como a nostalgia pelas raízes próprias num país que presencia a urbanização acelerada.
Os objectos desejados na pintura publicitária compreen-dem também a electrónica: televisores, telemóveis, dvd/ Przedmioty pożądania malarstwa reklamowego to także
elektronika: telewizory, telefony komórkowe, dvd/cd, pen-drive’y, komputery, słuchawki, aparaty fotograficzne, tablety, mikrofony czy kino domowe. Przedmiotem-sym-bolem jest także dom (13/398) i to, co do tego domu przyna-leży, czyli lodówki, kuchenki, meble, materac czy firanki. Rozbudowaną grupę przedmiotów-symboli stanowią symbole, w tym symbole narodowe, flaga, godło, kontur Gwinei Bissau, a także glob, flagi ue i innych krajów, kontur Afryki, czarne gwiazdy, krzyże, eskulapy, płomienie, słoń-ca, wieńce laurowe, sersłoń-ca, korony, dyski, klucze, kotwice, tęcze, szarfy, wagi, karty do głosowania czy niewybuchy i miny.
Mniej liczne grupy przedmiotów-symboli obejmują choćby motoryzację (z samochodami, skuterami, motocyklami,
If one can – and it is indeed possible – identify significant