Traktowanie osadzonych

W Zakładzie Karnym w Płocku oraz z Zakładzie Karnym w Wołowie, biorąc pod uwagę przeprowadzone rozmowy z osadzonymi na osobności, jak i podczas wizytacji cel, Mechanizm ocenił relacje pomiędzy osadzonymi a personelem jako dobre.

Pojedyncze uwagi dotyczyły reperkusji składania pisemnych skarg w postaci odczuwalnej niechęci funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej, z którymi na co dzień stykają się skarżący czy wulgarnego sposobu odzywania się funkcjonariuszy do osadzonych. Jednocześnie respondenci podkreślali, że sytuacje takie miały charakter incydentalny.

W Zakładzie Karnym w Wołowie spora część rozmówców wskazywała natomiast na występowanie trudności w załatwianiu różnych spraw u funkcjonariuszy i wychowawców.

Wyrażają się one m.in. w braku jakiejkolwiek reakcji na zgłoszony problem, długim okresie oczekiwania na jego rozwiązanie, braku wyjaśnienia procedury rozwiązania problemu czy też dawaniu skazanemu do zrozumienia, że zgłaszanie przez niego problemów stanowi obciążenie dla personelu jednostki.

W Zakładzie Karnym w Chełmie zgłaszano wizytującym sygnały o lepszym traktowaniu osadzonych należących do subkultury więziennej, tzw. „grypsujących”, osoby te np. mogły częściej korzystać z boiska do piłki siatkowej. W ocenie Mechanizmu, o ile ma to miejsce, niedopuszczalne jest przyznawanie przywilejów osadzonym ze względu na przynależność do ww. grupy.

Zastrzeżenia wizytujących w zakresie prawa osadzonych do skargi, wzbudziły koperty używane do tej korespondencji. Koperty przekazywane osadzonym, wytworzone w jednostce, nie dawały możliwości zaklejenia, bez wykorzystywania przez skarżącego kleju bądź taśmy klejącej. W związku z czym korespondencja osadzonego przekazywana jest, w przypadku osób nie posiadających niezbędnych przyborów, w otwartej kopercie. Skutkiem czego z treścią pisma może zapoznać się pracownik jednostki. W opinii Mechanizmu taka sytuacja, w odniesieniu do korespondencji niepodlegającej cenzurze, jest niedopuszczalna i wymaga natychmiastowej zmiany. Europejski Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom oraz

133 Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (dalej: CPT), zaznaczył, że możliwość składania skutecznych skarg jest jedną z podstawowych gwarancji przeciwko złemu traktowaniu w zakładach karnych [pkt 54 CPT/Inf (92)3]. Podczas podsumowania dyrektor jednostki poinformował, że osadzonym będą wydawane koperty zapewniające poszanowanie tajemnicy korespondencji.

W Zakładzie Karnym w Sztumie przedstawiciele KMP odebrali szereg skarg związanych z częstymi zmianami osadzenia w obrębie oddziału. Nie kwestionując zasadności dokonywania takich przemieszczeń, powodowanych napięciami pomiędzy poszczególnymi więźniami w oddziale, Mechanizm zwrócił uwagę władzom Zakładu na potrzebę każdorazowego przekazywania osadzonym dotkniętym koniecznością przemieszczenia w pełni zrozumiałej dla nich informacji o powodach dokonywanych zmian.

Podczas wizytacji w Zakładzie Karnym w Rawiczu, w jednej z wizytowanych cel tymczasowo aresztowani zgłosili, iż w dniu 29 lutego 2012 r. do ich celi wkroczyli zamaskowani funkcjonariusze z grupy interwencyjnej. Powodem interwencji miały być skargi kierowane na wskazanych powyżej tymczasowo aresztowanych. Zgodnie z informacjami udzielonymi przedstawicielom Mechanizmu, w trakcie interwencji doszło do naruszenia nietykalności cielesnej osadzonych, które nie było uzasadnione ich zachowaniem, a ponadto funkcjonariusze zwracali się do nich używając wulgaryzmów oraz gróźb. Poza wymienionymi nieprawidłowościami, członkowie grupy interwencyjnej mieli zniszczyć także produkty żywnościowe należące do tymczasowo aresztowanych. W ocenie KMP powyższa sytuacji – o ile miała miejsce - stanowi przejaw poniżającego traktowania. KMP zaleca wyeliminowanie przypadków bezpodstawnego naruszania nietykalności cielesnej osadzonych, stosowania wobec nich gróźb i zwracania się w sposób wulgarny podczas działań funkcjonariuszy grupy interwencyjnej.

Mając na uwadze, iż osadzeni we wszystkich wizytowanych jednostkach składali administracji najwięcej skarg na traktowanie ich przez funkcjonariuszy Służby Więziennej, warto przypomnieć, iż Mechanizm zaleca przeprowadzenie zajęć z funkcjonariuszami i pracownikami mającymi codzienny, bezpośredni kontakt z osadzonymi, w celu wyposażenia ich w umiejętności radzenia sobie m.in. ze stresem i przyjmowaniem krytyki bez szkody dla trudnych w kontakcie osób. KMP uznaje, że właściwe przeszkolenie funkcjonariuszy bezpośrednio pracujących z osobami pozbawionymi wolności zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia złego traktowania.

134 Standardy Europejskiego Komitetu Zapobiegania Torturom (patrz: Fragment Drugiego Sprawozdania Ogólnego [CPT/Inf (92) 3] dot. szkoleń funkcjonariuszy służb porządku publicznego) wskazują, że nie ma lepszej gwarancji przeciwko złemu traktowaniu osoby pozbawionej wolności niż dobrze wyszkolony funkcjonariusz Policji czy Służby Więziennej. CPT kładzie szczególny nacisk na konieczność rozwijania umiejętności w zakresie komunikacji interpersonalnej.

Mechanizm zalecił: przeprowadzenie zajęć z funkcjonariuszami i pracownikami mającymi codzienny, bezpośredni kontakt z osadzonymi, mających na celu wyposażenie ich w umiejętności radzenia sobie m.in. ze stresem i krytyką bez szkody dla trudnych w kontakcie osób (ZK Płock, ZK Chełm), niezwłoczne podawanie informacji o sposobie załatwienia wniosków ich autorom (ZK Płock), zapewnienie osadzonym kopert do korespondencji nie objętej cenzurą ani nadzorem gwarantujących zachowanie poufności treści wysyłanych pism (ZK Chełm), wyeliminowanie nieprawidłowości w traktowaniu osadzonych przez poszczególne osoby z personelu jednostki (ZK Rawicz, ZK Sztum); wyeliminowanie przypadków bezpodstawnego naruszania nietykalności cielesnej osadzonych, stosowania wobec nich gróźb oraz zwracania się w sposób wulgarny przez funkcjonariuszy grupy interwencyjnej (ZK Rawicz), przekazywanie osadzonym z oddziału, dotkniętym koniecznością przemieszczenia do innych cel mieszkalnych, w pełni zrozumiałej dla nich informacji o powodach dokonywanych zmian (ZK Sztum), zobowiązanie wychowawców i funkcjonariuszy do przekazywania skazanym informacji zwrotnej o sposobie rozwiązania zgłaszanych przez nich problemów (ZK Wołów).

W odpowiedzi na powyższe rekomendacje Dyrektor Zakładu Karnego w Sztumie poinformował, że osadzeni każdorazowo są informowani o przyczynach i podstawach podejmowanych decyzji. W odniesieniu do następnego zalecenia Dyrektor wskazał, że w czasie przeprowadzanych szkoleń działowych działu ochrony systematycznie omawiany jest właściwy i praworządny sposób zwracania się do skazanych.

Dyrektor Zakładu Karnego w Rawiczu wskazał, że w trakcie przeprowadzania kontroli celi w dniu 29.02.2012 r. nie doszło do naruszenia nietykalności cielesnej osadzonych jak również wulgarnego zachowywania się funkcjonariuszy. Nie stwierdzono również, aby funkcjonariusze zwracając się do osadzonych używali wulgaryzmów oraz gróźb.

Jednocześnie Dyrektor zaznaczył jednak, że z raportem z wizytacji Krajowego Mechanizmu Prewencji zostali zapoznani funkcjonariusze grupy interwencyjnej. Kierownik działu ochrony

135 przeprowadził szczegółowe szkolenie funkcjonariuszy grupy interwencyjnej. Szkolenie obejmowało m.in. zwracanie się do osadzonych, stosowanie środków przymusu bezpośredniego, przeprowadzanie kontroli cel, pomieszczeń i osadzonych.