Efektywność ekonomiczna stosowania indeksu ITS jako wskaźnika stanu troficzności wód powierzchniowych wynika przede wszystkim z możliwości znacznego obniżenia kosztów monitoringu środowiska wodnego w celu oceny ogólnego stanu wód oraz prognozowania tendencji rozwoju procesów eutrofizacji. To z kolei przyczynia się do usprawnienia i optymalizacji kosztów procesu zarządzania zasobami wodnymi, bardziej operatywnego podejmowania decyzji i oceny efektywności przedsięwzięć ochronnych. Redukcja kosztów monitoringu procesu eutrofizacji pozwala na zaprojektowanie optymalnej sieci monitoringu, uwzględniającej wpływ podstawowych źródeł antropopresji oraz zwiększenie częstotliwości obserwacji w celu uzyskania bardziej wiarygodnego banku danych bez znacznego zwiększania kosztów.
W skład kosztów związanych z monitoringiem wód powierzchniowych wchodzą koszty stałe, niezależne od liczby dokonywanych pomiarów oraz koszty zmienne związane z poborem, transportem i analizami laboratoryjnymi próbek. Koszt monitoringu może być obliczony za pomocą wzoru (10.1) [40]:
10.1 gdzie: Kc – całkowity koszt generowany przez sieć pomiarową
K0 – koszt stały
Ki – koszt zmienny powstający w związku z poborem i transportem oraz analizami laboratoryjnymi prób wody w i-tym punkcie sieci
n – liczba punktów w sieci pomiarowej
Dla pojedynczego punktu pomiarowego całkowity koszt monitoringu składa się z kosztów dojazdu oraz liczby wykonywanych badań analitycznych, uwzględnionych w programie monitoringu realizowanego w danym punkcie. Koszt taki można wyrazić za pomocą wzoru (10.2) [40]:
10.2
100 gdzie: Ki – całkowity koszt monitoringu dla pojedynczego punktu
pomiarowo-kontrolnego
Kpi – koszt pomiarów (poboru prób i ich analiz) prowadzonych w i-tym punkcie w okresie monitoringu
mi – liczba dojazdów do i-tego punktu w ciągu roku
Kdji – koszt pojedynczego j-tego dojazdu do i-tego punktu z punktu sąsiedniego
Najważniejszym elementem monitoringu, generującym największe koszty, jest oznaczenie poszczególnych parametrów w punktach pomiarowo-kontrolnych. Koszt ten można oszacować na podstawie wzoru (10.3) [40]:
10.3
gdzie: Kpi – koszt oznaczenia wskaźników dla pojedynczego punktu pomiarowo-kontrolnego
ki – liczba wskaźników analizowanych w próbach wody pochodzących z pojedynczego poboru w i-tym punkcie pomiarowym
Kj – jednostkowy koszt i analizy dla j-tego wskaźnika w próbie Kipob – koszt poboru próby
mi – liczba poborów prób wody w i-tym punkcie pomiarowym
Redukcja kosztów monitoringu procesu eutrofizacji z zastosowaniem indeksu ITS polega na tym, że ocena stopnia troficzności za pomocą tego indeksu opiera się na pomiarze dwóch parametrów fizykochemicznych, wchodzących w zakres rutynowego monitoringu wód: wartości pH i nasycenia wody tlenem bezpośrednio w warunkach terenowych, co pozwala uniknąć kosztów poboru prób wody i konserwacji próbek.
Obecnie ocena stanu troficznego wód wykonywana na mocy rozporządzeń [55, 56, 58] przez Inspektoraty Ochrony Środowiska bazuje na następujących wskaźnikach fizyko-chemicznych i biologicznych: BZT5, OWO (ogólny węgiel organiczny), azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny, fosforan oraz chlorofil-a i fitobentos. Koszt monitoringu na podstawie tych wskaźników składa się z kosztów poboru próbek, ich konserwacji, transportu i badan laboratoryjnych.
101 Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie warunków i sposobu ustalania kosztów kontroli koszty przeprowadzenia czynności związanych z pobieraniem próbek, wykonywaniem pomiarów i analiz ustala się jako iloczyn stawki jednostkowej i współczynnika odpowiadającego tej czynności, określonych w załączniku do rozporządzenia [59]. Wykaz jednostkowych stawek i współczynników odpowiadających poszczególnym czynnościom, związanym z pobieraniem próbek oraz wykonywaniem pomiarów i analiz wskaźników eutrofizacji przedstawia tabela 10.1. Jak widać, sposób oceny stanu troficzności na podstawie indeksu ITS polega na pomiarze dwóch wskaźników fizyko-chemicznych (pH i nasycenia wody tlenem) charakteryzujących się najniższą wartością współczynników – 0,3. Z kolei oznaczanie szeregu wskaźników fizyko-chemicznych i biologicznych, stanowiących podstawę oceny eutrofizacji zgodnie z obowiązującymi rozporządzeniami, charakteryzuje się znacznie wyższymi wartościami współczynników wpływających na ogólny koszt oceny.
Tabela 10.1. Wykaz czynności oraz współczynników odpowiadających poszczególnym czynnościom związanym z wykonywaniem pomiarów niezbędnych do oceny stopnia troficzności
wód (na podstawie załącznika [59])
Lp. Czynność Współczynnik
Pobieranie próbek wody powierzchniowej: 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. - do badań fizyko-chemicznych - do badan hydrobiologicznych - do badań mikroskopowych - makrobentosu
- transport próbek i aparatury do 20 km - za każde następne 20 km 0,5 1,0 1.0 2,5 0,5 0,5 Analizy biologiczne i fizyko-chemiczne:
2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 2.9. 2.10. 2.11. 2.12. 2.13. 2.14. 2.15. - oznaczenie fitoplanktonu - oznaczenie makrobentosu - oznaczenie peryfitonu - oznaczenie sestonu - oznaczenie zooplanktonu - oznaczenie biomasy fitoplanktonu
- oznaczenie chlorofilu-a - oznaczanie BZT - oznaczenie azotu amonowego - oznaczenie azotu azotanowego - oznaczenie azotu azotynowego - oznaczenie azotu Kjeldahla
- oznaczanie fosforanów - oznaczanie fosforu ogólnego
- obliczenie wyników oraz sporządzanie sprawozdań
1,5 3,0 1,5 1,5 1,5 1,5 1,0 1,0 0,5 0,5 0,5 1,5 0,5 1,5 4,0 Wykonywanie pomiarów: 3.1. 3.2. 3.3.
- pomiar przeźroczystości krążkiem Secchiego - pomiar odczynu
- pomiar tlenu rozpuszczonego
0,3 0,3 0,3
102 Porównanie kosztów przeprowadzenia badań w celu oceny stanu troficzności za pomocą indeksów ITS i Carlsona oraz zgodnie w rozporządzeniami Ministra Środowiska [55, 58], sporządzonych na postawie średnich cen netto za wykonanie pojedynczych analiz laboratoryjnych na terenie wybranych województw przedstawia tabela 10.2.
Tabela 10.2. Koszty oceny stanu troficznego dla pojedynczego punktu pomiarowo-kontrolnego Elementy systemu monitoringu
Wskaźnik zł netto Koszt, Rozporządzenie z 2008 r. Rozporządzenie z 2002 r. Indeks TSI Carlsona Indeks
ITS Fitobentos BZT Azot ogólny Fosfor ogólny Fosforany Przezroczystość Chlorofil-a pH Nasycenie tlenem 222,00 63,00 146,00 115,00 43,00 13,00 66,00 16,00 20,00 X X X X X X X X X X X X X X X Łączne koszty 655,00 zł. 340,00 zł. 194,00 zł. 36,00 zł.
Porównanie kosztów oznaczenia i pomiaru wskaźników niezbędnych do oceny stanu troficzności wód, przedstawionych tabeli 10.2 pozwala stwierdzić, że zastosowanie indeksu ITS do oceny stanu trofii wód w ramach programów monitoringu pozwoliłoby na znaczną redukcję jego kosztów. Koszty oceny dokonanej za pomocą ITS mogłyby być 18-krotnie niższe, niż koszty oceny wykonanej na podstawie rozporządzenia MŚ z 2008 roku i 10-krotnie mniejsze, niż na podstawie rozporządzenia MŚ z 2002 roku. Ocena statusu troficzności za pomocą ITS jest również 5 razy tańsza od oceny za pomocą szeroko rozpowszechnionego w Polsce indeksu Carlsona. Oprócz tego, do kosztów badania wód pod kątem eutrofizacji według wspomnianych rozporządzeń i indeksu Carlsona należy doliczyć koszty poboru, konserwacji i transportu próbek wody. Natomiast w przypadku stosowania indeksu ITS zarówno pomiar tlenu jak i pH może być dokonywany bezpośrednio w terenie, co dodatkowo obniża koszty oceny. Należy również zauważyć, że koszty obliczenia wyników i sporządzenia sprawozdania charakteryzują się największym współczynnikiem czynności (4,0 wg tabeli 10.1). Prostota obliczenia i łatwość interpretacji wyników oceny na podstawie ITS może dodatkowo obniżyć koszty monitoringu.
103
11. Podsumowanie i wnioski końcowe
Problem eutrofizacji od lat siedemdziesiątych XX stulecia nabiera skali globalnej ze względu na jej negatywne konsekwencje, których rezultatem może być całkowita utrata biosferycznych i gospodarczych funkcji ekosystemów wodnych. Eutrofizacja antropogeniczna stanowi aktualnie największe zagrożenie dla wód powierzchniowych i zajmuje priorytetowe miejsce na liście globalnych problemów związanych z ich ochroną, a negatywne skutki eutrofizacji należą do głównych problemów środowiskowych. Nasilenie się intensywności procesów eutrofizacji może być rozpatrywane jako negatywny czynnik, który prowadzi do naruszenia funkcjonowania ekosystemów wodnych, zmniejszenia ich odporności na negatywne oddziaływania, co skutkuje z kolei pogorszeniem jakości wód i ich właściwości użytkowych. Jednak należy wziąć pod uwagę fakt, że eutrofizacja staje się procesem niepożądanym tylko przy przekroczeniu pewnego poziomu, poniżej którego jest to proces, odgrywający ważną rolę w kształtowaniu mechanizmów samooczyszczenia wód, zwiększenia różnorodności gatunkowej hydrobiontów i odporności ekosystemu na wpływy antropogeniczne. W związku z tym diagnostyka intensywności przebiegu procesów eutrofizacji oraz ocena statusu troficznego wód ma istotne znaczenie teoretyczne i praktyczne, a poszukiwanie odpowiednich wskaźników eutrofizacji i opracowywanie sposobów oceny poziomu troficzności stają się obiektem badań naukowych. Wynika to również z potrzeb praktyki monitoringu, zarządzania zasobami wodnymi i ich ochrony.
Chociaż na niekorzystne konsekwencje eutrofizacji są najbardziej narażone słodkowodne jeziora i zbiorniki wodne, to w ostatnich dziesięcioleciach na skutek intensywnej działalności gospodarczej zjawisko to coraz częściej występuję w wodach morskich oraz płynących. Wyjątkowo ważna rola rzek w krajowej gospodarce oraz ich funkcje przyrodnicze i środowiskowe zmuszają do poszukiwania skutecznych sposobów ich ochrony przed eutrofizacją i jej negatywnymi konsekwencjami, które powinny być oparte na wiarygodnej informacji o stanie faktycznym wód, uzyskanej za pomocą prostych i tanich w zastosowaniu oraz łatwych do interpretacji wskaźników eutrofizacji, przydatnych do celów aplikacyjnych.
Jak pokazała wnikliwa i krytyczna analiza istniejących oraz stosowanych w różnych krajach sposobów i metod oceny stanu troficznego wód, aktualnie brak jest ujednoliconego podejścia metodologicznego do oceny stanu trofii. Nie ma też uniwersalnej
104 klasyfikacji stanów troficzności wód. Dobór i wykorzystanie zestawu wskaźników eutrofizacji, stosowanych przez różnych autorów oraz interpretacja wyników oceny również są bardzo różnorodne i niejednoznaczne. Zwłaszcza wyraźny jest brak sposobów oceny stanu troficznego wód płynących, które charakteryzują się specyficznymi cechami morfologicznymi i hydrobiologicznymi.
Analiza stanu wiedzy na temat sposobów oceny stopnia troficzności wód na świecie pozwoliła wnioskować, że istnieją dwa podstawowe podejścia: ocena na podstawie wartości granicznych poszczególnych wskaźników eutrofizacji oraz zastosowanie zagregowanych indeksów liczbowych. Ustalenie wartości granicznych wskaźników i indeksów eutrofizacji, odpowiadających poszczególnym poziomom troficznym, jest niezmiernie trudnym zadaniem, a zakres tych wartości jest bardzo zróżnicowany w zależności od warunków geoklimatycznych oraz właściwości różnych kategorii i typów wód, a nawet subiektywnych preferencji autorów.
W pracy przedstawiono szczegółowe studium i analizę systemów oceny stanu troficzności, opracowanych przez kilkunastu autorów dla wód powierzchniowych na terenach Stanów Zjednoczonych, Kanady, Szwecji, Nowej Zelandii, Japonii, Chin, Grecji, Włoch, Portugalii, Szwajcarii, Rosji i Wielkiej Brytanii. Pozwoliło to stwierdzić, że istniejące metody nie pozwalają na dokonanie jednoznacznej i wiarygodnej oceny stanu troficznego, co utrudnia podejmowanie efektywnych działań ochronnych opartych na podstawach naukowych.
Przedstawiona w niniejszej pracy analiza istniejących w tym zakresie problemów metodologicznych pozwoliła stwierdzić, że bardzo aktualnym zadaniem jest opracowanie uniwersalnych, prostych i tanich sposobów oceny stanu troficzności wód płynących, które odpowiadałyby celom i zadaniom ochrony i racjonalnego zarządzania zasobami wodnymi, zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego.
Wychodząc z głównego celu pracy, sformułowano sposób oceny stanu troficzności wód płynących na podstawie kryterium, które odpowiada nowoczesnym wymaganiom stawianym wskaźnikom środowiskowym. Ocena na podstawie wybranego kryterium charakteryzuje się zwiększeniem jej wiarygodności i dokładności, zmniejszeniem kosztów monitoringu i przydatnością do rozwiązywania zadań inżynierskich w zakresie ochrony wód i kształtowania ich jakości.
Analiza wyników badań zrealizowanych w ramach niniejszej pracy pozwoliła na wyciągniecie szeregu istotnych wniosków o charakterze poznawczym i aplikacyjnym.
105 1. Kryterium które w najbardziej dokładny sposób opisuje stan troficzności wód powierzchniowych jest stan ich bilansu biotycznego. Stan ten z kolei odzwierciedla wartość indeksu ITS, który został wybrany za podstawę oceny stanu troficzności wszystkich typów wód płynących. Indeks ITS opiera się na ustalonej zależności liniowej między pH i nasyceniem wody tlenem w wodach ulegających eutrofizacji. 2. Wybór tego wskaźnika był uwarunkowany następującymi względami:
− odzwierciedla on w sposób integralny reakcje ekosystemów wodnych na zwiększenie zawartości substancji biogennych w zależności od ich cech i właściwości,
− bazuje na ograniczonej liczbie danych, − integruje informacje w czasie i przestrzeni, − jest teoretycznie i technicznie uwarunkowany,
− nadaje się do celów prognostycznych i rozwiązywania zadań aplikacyjnych. 3. Wysoką wiarygodność wyników weryfikacji, potwierdzających możliwości
zastosowania indeksu ITS, zapewniono poprzez wykorzystanie obszernego dziesięcioletniego banku danych monitoringu wód płynących. Weryfikację przeprowadzono w trzech etapach, co również potwierdza wiarygodność jej wyników.
4. Uniwersalny charakter indeksu ITS został potwierdzony w wyniku weryfikacji jego zastosowania dla 21 typu wód płynących w 15 województwach, zgodnie z obowiązująca w Polsce typologią, odzwierciedlającą różnorodność ich warunków abiotycznych i biotycznych.
5. Na podstawie analizy korelacyjno-regresyjnej banku danych dziesięcioletniego monitoringu cieków różnego typu został potwierdzony fakt istnienia ścisłej zależności między wartością pH i procentowym nasyceniem wody tlenem w wodach ulegających eutrofizacji.
6. Opracowano oryginalną metodologię, która pozwala ocenić tendencję wód płynących do eutrofizacji, opartą na analizie wyników badań statystycznych danych monitoringu cieków należących do typu „0”. Jej podstawy oparto na przyjętych trzech kryteriach, które świadczą o występowaniu procesów eutrofizacji, i tak: − różnica pomiędzy maksymalnym i minimalnym nasyceniem wody tlenem brana
106 − wartość współczynnika a w równaniu regresji opisującej zależność między pH
i nasyceniem wody tlenem jest powyżej 0,01,
− współczynnik korelacji r charakteryzujący zależność pomiędzy pH i nasyceniem tlenem ma wartość powyżej 0,6.
7. Na podstawie opracowanej metodologii ustalono, że większość wód rzecznych w analizowanych punktach pomiarowo-kontrolnych wykazała tendencję do eutrofizacji. Największą tendencją do eutrofizacji (74% punktów pomiarowo-kontrolnych) charakteryzują się wody rzek niezależnych od krajobrazu, najmniejszą (33% punktów pomiarowo-kontrolnych) – wody rzek krajobrazu górskiego. Wśród rzek krajobrazu wyżynnego najbardziej narażone na eutrofizację są potoki węglanowe (89% punktów pomiarowo-kontrolnych), a wśród rzek krajobrazu nizinnego – potoki nizinne piaszczyste (83% punktów pomiarowo-kontrolnych) i wielkie rzeki nizinne (96% punktów pomiarowo-pomiarowo-kontrolnych). Wśród typów rzek niezależnych od krajobrazu, największą tendencję do eutrofizacji wykazują rzeki przyujściowe i cieki łączące jeziora. W oparciu o przeprowadzone badania ustalono, że 67% punktów pomiarowo-kontrolnych zlokalizowanych na badanych ciekach jest zagrożonych eutrofizacją. Ten wynik bardzo dobrze koreluje z wnioskami ostatniego raportu sporządzonego przez Główny Inspektorach Ochrony Środowiska na temat stanu wód płynących, według którego 62% rzek w Polsce ulega eutrofizacji.
8. Weryfikacja możliwości zastosowania indeksu ITS do oceny stanu troficznego wód płynących przeprowadzona na podstawie porównania wyników ocen uzyskanych za pomocą ITS i granicznych wartości tradycyjnych wskaźników troficzności pozwoliła wnioskować, że najwyższą zgodność wyników uzyskano w przypadku oceny na podstawie zawartości substancji biogennych. Średnio wynosi ona 90%, natomiast zgodność ocen w przypadku chlorofilu wynosiła średnio 47%, co pozwoliło potwierdzić małą przydatność tego wskaźnika do oceny stanu troficznego rzek.
9. Weryfikacja możliwości zastosowania wybranego indeksu na podstawie porównania ocen dokonanych za pomocą ITS i na zasadzie „one out – all out” pozwoliła również uzyskać wysoką zgodność ocen i stwierdzić, ze wskaźnikiem decydującym o stanie troficzności rzek w większości przypadków jest azot ogólny.
107 Wniosek ten świadczy o wysokim stopniu zanieczyszczenia rzek w związki azoty, przede wszystkim, pochodzenia rolniczego.
10. Weryfikacja możliwości zastosowania indeksu ITS do oceny stanu troficznego wód płynących, którą przeprowadzono na podstawie porównania wyników ocen za pomocą ITS i zagregowanych indeksów liczbowych, pozwoliła uzyskać większy stopień zgodności ocen, kształtujący się na poziomie około 90% – w przypadku oceny na podstawie indeksów TSI i TRIX oraz 89% – w przypadku oceny na podstawie indeksu TLI. W tej weryfikacji również wyższą zgodnością charakteryzowały się oceny dokonane na podstawie zawartości substancji biogennych, a oceny na podstawie stężeń chlorofilu-a były bardziej różnorodne. 11. Analizując wyniki ocen dokonanych na podstawie granicznych wartości
wskaźników troficzności, indeksów eutrofizacji i na zasadzie „one out – all out” można potwierdzić, ze zawartość chlorofilu-a nie jest wiarygodnym wskaźnikiem eutrofizacji w większości typów rzek polskich i może być stosowana tylko do oceny wybranych typów rzek. Są to rzeki z następujących typów abiotycznych: 21 (wielkie rzeki nizinne) oraz do części typu 19 (rzeki nizinne piaszczysto-gliniaste), 20 (rzeki nizinne żwirowe), 24 (rzeki w dolinie zatorfionej) i 25 (rzeki łączące jeziora).
12. Dość duże rozbieżności uzyskano w przypadku oceny troficzności za pomocą ITS i wymagań zawartych w rozporządzeniach Ministra Środowiska. Wynika to z faktu, że ocena według rozporządzeń ma charakter opisowy i nie pozwala zróżnicować poszczególnych stanów trofii. Poziom zgodności ocen w tym przypadku nie przekraczał średnio 45%. Stwierdzono również, że oceny wykonane na podstawie poszczególnych rozporządzeń kolidują między sobą i dają sprzeczne wyniki. To po raz kolejny potwierdza istnienie poważnych problemów metodologicznych w tym zakresie.
13. Podsumowując ogólne wyniki weryfikacji należy stwierdzić, że sposób oceny stopnia troficzności oparty na indeksie ITS na tle ocen uzyskanych przy zastosowaniu odmiennych sposobów, charakteryzował się bardzo wysoką zgodnością z wynikami innych ocen, zwłaszcza w przypadku zastosowania zagregowanych indeksów eutrofizacji. W wielu przypadkach indeks ITS charakteryzował się większą wrażliwością niż inne wskaźniki i indeksy oraz pozwalał uchwycić graniczne stany trofii wód. Ocena dokonana za pomocą ITS
108 charakteryzuje się wysokim stopniem wiarygodności ze względu na możliwość jego łatwego przystosowania do konkretnych warunków badanych typów wód. 14. Analiza efektywności ekonomicznej zastosowania ITS w monitoringu przebiegu
procesów eutrofizacji w wodach płynących pokazała, że zastosowanie indeksu w ramach programów monitoringu pozwoliłoby na znaczną redukcję jego kosztów. Koszty oceny stanu troficzności dla pojedynczego punktu pomiarowo-kontrolnego, dokonanej w opaciu o ITS są 18-krotnie niższe, niż koszty oceny wykonanej na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z 2011 roku i 10-krotnie mniejsze, niż na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z 2002 roku. Ocena statusu troficzności za pomocą ITS jest również 5 razy tańsza od oceny za pomocą szeroko rozpowszechnionego w Polsce indeksu Carlsona.
Reasumując, należy stwierdzić, że zalety indeksu ITS w porównaniu z innymi sposobami oceny stanu troficznego wód polegają na:
− wysokiej wiarygodności i dokładności sposobu oceny stanu troficzności wód opartego na indeksie ITS,
− uniwersalnym charakterze indeksu, nadającego się do każdego typu wód płynących,
− znacznym uproszczeniu monitoringu procesów eutrofizacji i zmniejszeniu jego kosztów,
− możliwości zastosowania tego indeksu do prognozowania zmian stanu wód oraz oceny efektywności przedsięwzięć ochronnych i sposobów rekultywacji.
109
Spis literatury
1. Artebjerg G.: Eutrophication in Europe’s coastal waters. EEA Topic report 7/2001.
2. Artebjerg G., Andersen J., Hansen O.: Nutrients and eutrophication in Danish Marine waters. National Environmental Research Institute, 2003.
3. Alexandrova V., Moncheva S., Slabakova N. i in.:Application of biotic indices and body size descriptors of phyto and zooplankton communities in Varna lagoon for ecological status assessment. Transitional Waters Bulletin 3, 2007, s. 17–21.
4. Ansari A.: Eutrophication: Causes, Consequences and Control. Springer, 2011.
5. Baban J., Serwan M.: Trophic classification and ecosystem checking of lakes using remotely sensed information. Hydrological Sciences Journal, Vol. 41, 6, 1996, s. 939–957.
6. Baiao C., Boavida M.J.: Rotifers of Portuguese reservoirs in river Tejo catchment: Relations with trophic state. Limnetica, 24(1–2), 2005, s. 103–114
7. Bay of Plenty Regional Council: Trophic Level Index, http://monitoring.boprc.govt.nz/ Environment/Trophic-Level-Index.aspx
8. Belton T. J.: Trophic diatom indices (TDI) and the development of site-specific nutrient criteria. New Jersey Department of Environmental Protection, 2005.
9. Bendoricchio G., De Boni G.: A water-quality model for the Lagoon of Venice, Italy. Ecological Modelling 184, 2005, s. 69–81.
10. Berretta C., Sansalone J.: Hydrologic transport and partitioning of phosphorus fractions. Journal of Hydrology, Volume 403, Issues 1–2, 2011, s. 25–36.
11. Bhargava D.S.: Use of water quality index for river classification and zoning of Ganga River. Environmental Pollution Series B, Chemical and Physical 6, 1, 1983, s. 51–67.
12. Błaszczyk W.: Kanalizacja. Arkady, 1983.
13. Boelee E., Cecchi P., Koné A.: Health Impacts of Small Reservoirs in Burkina Faso IWMI working paper 136, 2009.
14. Boesch D., Anderson D.A, Horner R.A.: Harmful Algal Blooms in Coastal Waters: Options for Prevention, Control and Mitigation. NOAA Coastal Ocean Program, Decision Analysis Series No. 10, Special Joint Report, February 1997.
15. Bogestrand J.: Phosphorus in Lakes. EEA Indicator Fact Sheet, 2004.
16. Boikova E., Botva U., Lîcîte V.: Implementation of trophic status index in brackich water quality assessment of Baltic Coastal waters. Proceedings of the Latvian Academy of Sciences, Volume 62, Number 3, 2008, s. 115–119.
17. Borja A., Bricker S., Dauer D. i in.: Overview of integrative tools and methods in assessing ecological integrity in estuarine and coastal systems worldwide. Marine Pollution Bulletin 56, 2008, s. 1519–1537,
18. Borowiak D., Nowiński K., Barańczuk J. i in.: Interactions between Areal Hypolimnetic Oxygen Depletion rate and trophic state of lakes in northern Poland. BALWOIS – Ohrid, Republic of Macedonia, 2010.
19. Bricker S.B., Clement C., Pirhalla D. i in.: Effects of Nutrient Enrichment in the Nation’s Estuaries. National Oceanic and Atmospheric Administration, 2007.
20. Bricker S.B., Ferreira J.G., Simas T. An integrated methodology for assessment of estuarine trophic status. Ecological Modelling 169, 2003, s. 39–60.
21. Bruno J., Petes L.E., Harvell D. i in.: Nutrient enrichment can increase the severity of coral diseases Ecology Letters Volume 6, Issue 12, 2003, s. 1056–1061.
110 23. Burack T. S.: Rust Pond and Watershed Diagnostic Study. New Hampshire Department of
Environmental Services, 2007.
24. Burkholder J.: Implications of Harmful Microalgae and Heterotrophic Dinoflagellates in Management of Sustainable Marine Fisheries. Ecological Applications, Vol. 8, No. 1, 1998, s. 37–62.
25. Burns N., Bryers G., Bowman E.: Protocol for Monitoring Trophic Levels of New Zealand Lakes and Reservoirs. Lakes Consulting Client Report: 99/2, 2000.
26. California Regional Water Quality Control Board North Coast Region: Resolution No. R1-2006-0052, 2006.
27. Canadian Council of Ministers of the Environment: Canadian Water Quality Guidelines for the Protection of Aquatic Life, 2004.
28. Carlson R.: A trophic state index for Lakes. Limnology and Oceanography, 22, 2977, 1975, s. 361–369.
29. Carlson R. E., Simpson J.: A Coordinator’s Guide to Volunteer Lake Monitoring Methods. North American Lake Management Society, 1996.
30. Chang T.: Water Quality Index in the Ohio River. Civil Engineering Department, Ohio University, Athens, Ohio, 2010.
31. Chapman D.: Water Quality Assessments A Guide to Use of Biota, Sediments and Water in