Konferencja poświęcona funkcjonowaniu kontroli w Polsce i Unii Europej-skiej, zorganizowana 12 marca br. na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu przez poznańską Delegaturę Najwyższej Izby Kontroli, zapoczątko-wała cykl debat naukowych zaplanowanych w tym roku w wybranych delegatu-rach z okazji 90-lecia Izby.
Uczestniczyli w niej: prezes NIK Jacek Jezierski, który przedstawił najważ-niejsze zadania Najwyższej Izby Kontroli na tle historycznych dokonań, prof. dr hab. Bronisław Marciniak – rektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Piotr Florek – wojewoda wielkopolski, Marek Woźniak – marszałek województwa wielkopolskiego, Paweł Kowzan – starosta szamotulski, Waldy Dzikowski – po-seł na Sejm oraz pracownicy i kierownictwo delegatury na czele z dyrektorem Janem Kołtunem.
Program konferencji obejmował referaty: prof. Ireny Lipowicz z Uniwersy-tetu im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, która jest członkiem
Fot. Maciej Sterczała, NIK
Kolegium NIK, poświęcony Najwyższej Izbie Kontroli w systemie administracji publicznej; prof. Romana Hausera z UAM w Poznaniu o znaczeniu NIK i innych organów kontroli dla funkcjonowania państwa oraz Jacka Uczkiewicza – członka Europejskiego Trybunału Obrachunkowego, dotyczący kontroli w Unii Europej-skiej oraz współpracy ETO z NIK.
Okolicznościowe konferencje odbyły się już także w Delegaturach NIK w Łodzi, Białymstoku i Wrocławiu; kolejne będą trwały do jesieni. Po ich zakoń-czeniu ukaże się numer specjalny „Kontroli Państwowej”, dokumentujący prze-bieg tych spotkań.
red.
Michał Zaręba: Prawo dostępu do informacji publicznej. Zagadnienia praktyczne, Wydawnictwo Difi n, Warszawa 2009.
Właściwe stosowanie ustawy z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej1 ma znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania zarówno instytucji państwowych, jak i samych mechanizmów demokratycznych w nowoczesnym pań-stwie. Prawo do informacji jest przecież jednym z podstawowych praw człowieka.
Kwestia zapewnienia obywatelom informacji o prawidłowym działaniu or-ganów władzy publicznej jest przedmiotem zainteresowania Najwyższej Izby Kontroli. W latach 1995–2001 Izba, korzystając z uprawnień, jakie nadawała jej ustawa z 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej izbie Kontroli2, szeroko informowa-ła społeczeństwo o stanie spraw państwowych przez upublicznianie informacji o wynikach kontroli3. Doświadczenia w tym zakresie były na tyle interesujące, że przedstawiano je także na forum międzynarodowym4. Nadto „Kontrola Państwo-wa” była jednym z pierwszych czasopism naukowych, w którym prezentowano – jeszcze przed uchwaleniem wspomnianej ustawy z 6 września 2001 r. – proble-matykę dostępu do informacji publicznej5.
Po wejściu w życie ustawy o dostępie do informacji publicznej, jej przepi-sy stały się przedmiotem licznych komentarzy i publikacji. Możliwość składania skarg do sądów administracyjnych na bezczynność organów administracji pub-licznej sprawiła, że pojawiło się orzecznictwo sądowe.
Warto przypomnieć, że sama ustawa o dostępie do informacji publicznej ma dość skomplikowaną budowę, stąd nie zawsze wiadomo, co jest informacją pub-liczną i w jakim trybie powinna być udzielana. Trzeba też pamiętać, że dostęp do niej nie może naruszać podmiotowych praw jednostek, w tym prawa do prywat-ności. Często także prawo dostępu do informacji stoi w sprzeczności z przepisami
1 DzU nr 112, poz. 1198, ze zm.
2 T.j DzU z 2007 r., nr 231, poz. 1071, ze zm.
3 Szerzej na temat kompetencji NIK w tym zakresie zob. P. Szustakiewicz: Podstawy prawne udzielania informacji prasie przez NIK, „Kontrola Państwowa” nr 6/1999.
4 Na spotkanie EUROSAI w 1999 r. Izba przygotowała broszury w języku angielskim, niemie-ckim i rosyjskim na temat zasad informowania przez NIK opinii publicznej o wynikach kontroli, patrz Information activities of the Supreme Chamber of Control, Warsaw 1999.
5 Por. T. Górzyńska: Prawo do informacji i zasada jawności a przepisy ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli, „Kontrola Państwowa” nr 5/1997.
dotyczącymi ochrony danych osobowych i tajemnicy państwowej. Powstaje wów-czas pytanie – jak pogodzić te uprawnienia? Ponadto przepisy postępowania ad-ministracyjnego statuują inne zasady udostępniania akt administracyjnych.
System udzielania i ochrony informacji przechowywanej przez organy admi-nistracji publicznej jest, jak widać, dość skomplikowany. W tym gąszczu prze-pisów gubią się zarówno urzędnicy, jak i podmioty, które chcą ją uzyskać. Cie-kawą próbą uporządkowania problematyki dostępu do informacji publicznej jest książka Michała Zaręby „Prawo dostępu do informacji publicznej. Zagadnienia praktyczne”.
Publikacja ma charakter naukowo-poradnikowy. Autor podsumował i usyste-matyzował orzecznictwo dotyczące omawianych zagadnień (w tym szczególnie orzecznictwo sądów administracyjnych), a także podpowiedział konkretne roz-wiązania dotyczące stosowania przepisów. Książka jest przeznaczona dla osób, które z ustawy z 6 września 2006 r. korzystają w codziennej pracy, może być jednak również doskonałą lekturą dla każdego obywatela. Autor nie poprzestał na omówieniu samej ustawy; interesująco powiązał ją również z innymi aktami regulującymi problematykę dostępu do informacji.
Praca składa się z siedmiu rozdziałów i dwóch załączników. W rozdziale pierwszym – „Źródła prawa dostępu do informacji publicznej” – przedstawiono akty prawne dotyczące omawianej problematyki. Autor rozpoczął od Konstytucji RP jako podstawowego aktu, z którego wywodzi się prawo dostępu do informa-cji publicznej, następnie omówił treść ustawy z 6 września 2001 r. i wydanych do niej rozporządzeń oraz regulaminy Sejmu i Senatu w takim zakresie, w jakim od-noszą się do tych spraw. Pewien niedosyt budzi jednak zbyt krótkie przedstawie-nie innych aktów prawnych, które mogą dotyczyć przedstawianych zagadprzedstawie-nień.
Autor skoncentrował się na uchwałach samorządów terytorialnych statuujących zasady dostępu do informacji publicznej, a pominął akty rangi ustawowej, jak choćby przepisy ustawy z 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska 6, które w inny sposób określają uprawnienia związane z dostępem do informacji o środowisku.
Rozdział drugi, zatytułowany „Pojęcie informacji publicznej i podmioty zo-bowiązane do jej udostępnienia”, określa zakres podmiotowy i przedmiotowy ustawy o dostępie do informacji publicznej. Autor dokładnie zdefi niował poję-cia zadania publicznego, majątku publicznego, informacji publicznej, dokumentu urzędowego, akt sprawy oraz „dokumentów roboczych i wewnętrznych”. Dokonał także analizy art. 23 ustawy, określającego zasady odpowiedzialności karnej za nieudostępnienie informacji.
6 DzU nr 62, poz. 627, ze zm.
W rozdziale trzecim – „Udostępnienie informacji publicznej na wniosek”
– szczegółowo omówił zasady postępowania organu administracji publicznej z takim wnioskiem, przy czym skoncentrował się nie tylko na postępowaniu przed organem administracji, lecz przedstawił też ewentualne dalsze możliwości oceny wniosku w drodze postępowania przed sądami administracyjnymi lub są-dami powszechnymi.
„Bezwnioskowe tryby dostępu do informacji publicznej” – to tytuł czwar-tego rozdziału, przedstawiającego tryb umieszczania informacji w Biuletynie Informacji Publicznej lub udostępniania ich w inny sposób do wglądu oraz uprawnienie do wstępu na posiedzenia organów władzy publicznej, pochodzą-cych z wyborów powszechnych.
W rozdziale piątym – „Ograniczenia prawa do informacji publicznej” autor omówił pojęcie tajemnicy prawnie chronionej, państwowej i służbowej, skarbo-wej i statystycznej, a także kwestie ochrony prawa do prywatności i tajemnicy przedsiębiorstwa. Poruszył również problematykę tajemnicy postępowania kon-trolnego Najwyższej Izby Kontroli. Krytycznie odniósł się do przepisów ustawy o NIK podnosząc, że w jego przekonaniu nie są one dostosowane do zasad ujaw-niania informacji publicznej, wynikających z art. 61 Konstytucji RP.
W następnym rozdziale – „Dostęp do informacji w świetle wybranych prze-pisów odrębnych” – omawiana problematyka zaprezentowana została z punktu widzenia Prawa prasowego, Kodeksu postępowania karnego, Kodeksu postępo-wania cywilnego, Kodeksu postępopostępo-wania administracyjnego, ustawy o udostęp-nianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na nie, a także prawa archiwalnego.
Rozdział siódmy – „Prawo do informacji w systemie prawa międzynarodo-wego” – zawiera omówienie zasad dostępu do informacji publicznej w instytu-cjach europejskich.
Publikację zamykają dwa załączniki. Pierwszy zawiera wzory pism stosowa-nych w postępowaniu o udostępnienie informacji publicznej, drugi – teksty ak-tów prawnych dotyczących omawianej problematyki.
Praca Michała Zaręby jest ciekawym i godnym polecenia ujęciem zagadnień związanych z dostępem do informacji publicznej. Może być traktowana jako in-teresujące źródło wiedzy o większości spraw związanych ze stosowaniem tego prawa. Na uwagę zasługuje również, że autor obszernie omawia orzecznictwo sądowe, co ułatwia zrozumienie problematyki.
dr Przemysław Szustakiewicz WSHiP im. R Łazarskiego
w Warszawie