Turystyka szkolna

Turystyka szkolna, jak wskazuje sama nazwa, dotyczy działalność w zakresie turystyki prowadzonej przez szkołę. Mówiąc „turystyka szkolna” autorka ma na myśli działalność dyrekcji, nauczycieli, i wychowawców tej placówki w zakresie turystyki oraz jej następstwa czyli przede wszystkim wycieczki. Szkoła jako instytucja oświatowa odpowiedzialna za naukę, wychowanie i opiekę nad dziećmi, realizuje różne zadania. Skuteczny proces nauczania i uczenia się, pozwala aby uczniowie osiągnęli optymalną dla siebie ilość wiadomości i umiejętności z różnych dziedzin życia. Środowisko szkolne powinno tak oddziaływać wychowawczo na ucznia, żeby był dobrym uczniem, dzieckiem, kolegą, przyjacielem i Polakiem. Jednym z pośrednich zadań szkoły jest organizacja czasu wolnego dzieci i młodzieży (Kamiński 1965, Przecławski 1993, Winiarski 2011) oraz rozwój ich zainteresowań.

Współczesna turystyka jest niewątpliwie formą wspomagania procesu edukacyjnego.

Pojęcie turystyki edukacyjnej, nie doczekało się jeszcze wyraźnego umiejscowienia w literaturze turystycznej. Zauważalny jest brak w literaturze przedmiotu jednoznacznych definicji turystyki szkolnej. W wielu książkach z zakresu turystyki, także tych nazywanych

„podręcznikami turystyki” turystyka edukacyjna nie występuje jako samodzielna dziedzina, a traktowana jest jako wartościowa funkcja turystyki. Najczęściej pojmowana jest jako tradycyjna turystyka przeniesiona na grunt szkoły uprawiana przez dzieci i młodzież.

Określa się ją jako „odmianę turystyki powszechnej, która polega na wykorzystaniu zróżnicowanych form działania w środowisku przyrodniczym i kulturowym, realizowana pod kierunkiem opiekuna (nauczyciela), celem osiągnięcia planowanych założeń dydaktyczno-wychowawczych, z uwzględnieniem elementów krajoznawstwa i rekreacji”

(Janowski 2003, Bochenek 2008). Określenie relacji pomiędzy pojęciami turystyka szkolna i edukacyjna jest problematyczne, gdyż często używane są zamiennie. Turystyka edukacyjna opisuje szersze spektrum oddziaływań, uczy, poszerza wiedzę oraz daje wiele umiejętności praktycznych, wzbogaca doświadczenia osobiste wszystkich uczestników podróży (bez względu na wiek czy pozycję społeczną). Natomiast szkolna działalność turystyczna jako jedna z form pracy w szkole, spełnia trzy podstawowe funkcje: kształceniową - czyli edukacyjną,

wychowawczą i zdrowotną (Alejziak 2000), co wskazuje nam na zawężenie oddziaływań (uczniowie, nauczyciele) oraz, że funkcja edukacyjna jest jednym z narzędzi działalność turystycznej. Skala rozwoju zjawiska turystyki szkolnej wymusiła rozwój badań, którego efekty i osiągnięcia zostały zestawione w tabeli nr.6.

Tabela. 6. Zakres podejmowanych badań - turystyka szkolna

Autor Zakres podejmowanych problemów - turystyka szkolna Pawłowski S. (red.)

1929-1938

Czasopismo poświęcone przeglądowi książek i pomocy

szkolnych - prace przeznaczone dla nauczycieli oraz wydawnictw pedagogicznych

Węgrzynowicz J., 1971 Zajęcia pozaszkolne i pozalekcyjne, są szansą na rozpoznanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia.

Denek K., 1973 Stan i potrzeby krajoznawstwa oraz turystyki w szkole

Przecławski K., 1979 Turystyka, a wychowanie gdzie następuje integracja nauczania i wychowania

Denek K., 2000 W kręgu edukacji, krajoznawstwa i turystyki w szkole. Edukacja krajoznawcza ma ukazać młodzieży ojczysty kraj i ludzi w nim mieszkających.

Czerniawska O., Juraś-Krawczyk B., 2001

Podróże jako projekt edukacyjny, który niezależnie od czasu, miejsca, celu i innych okoliczności daje szansę na rozwój.

Turos L., 2004 Turystyka i odkrywanie wartości „Małej Ojczyzny”. Edukacja turystyczna daje szansę udziału w dialogu kultur, wychowuje humanistycznie.

Denek K., 2005 Ku dobrej edukacji - przygotowanie uczniów do funkcjonowania w świecie dynamicznych zmian XXI wieku.

Groenwald M., 2005 Wychowanie w szkole - między teorią, formalizmem, a rzeczywistością. Dla edukacji i nauk o niej podstawowe znaczenie mają wartości poznawcze i moralne.

Kowalczyk-Anioł J., 2008

Rozwój przestrzeni urlopowo - wakacyjnej rodzin studentów, uprawianie turystyki w rodzinie. Międzypokoleniowe aspekty turystyki, i wynikające z tego korzyści, za postawie biografii turystycznej.

Denek K., 2009 Edukacja szkolna i pozalekcyjna, dostrzeganie pojawiających się zjawisk i procesów, analizowanie ich i wyciąganie wniosków dla własnego rozwoju.

Denek K., Kamińska A., Kojs W., Oleśniewicz P.,2010

Edukacja jutra w szkole i poza nią. Nauczyciel w procesie wychowania wprowadza ucznia w przestrzeń wartości, co stanowi o efektywność działań współczesnej szkoły.

Szymański M.J., 2013 Zarys problematyki socjologii edukacji. Edukacyjne znaczenie procesów społecznych, jak: stratyfikacja społeczna, socjalizacja, współczesne kształcenie i wychowanie.

Źródło: opracowanie własne.

„Uprawiając turystykę wchodzimy w bezpośredni, osobisty kontakt bądź z przyrodą bądź z kulturą, bądź z życiem społecznym. Szczególna wartość tego sposobu poznawania

polega na tym właśnie, że dokonuje się bezpośrednio, a nie za pośrednictwem książek, czasopism, filmu, telewizji czy radia” (Przecławski 2004). Poznawanie świata przez turystykę, jest więc pierwszoplanowym elementem wychowawczej funkcji turystyki, zwłaszcza w odniesieniu do krajowej i zagranicznej turystyki dzieci i młodzieży. „Warto też wskazać na celowość podejmowania badań nad rzeczywistą funkcją turystyki szkolnej (Tab.5). Wyniki tych badań mogłyby stanowić przyczynek do skonstruowania programu integrowania wychowania przez turystykę, a także integracji turystyki w system kształcenia w powszechnej szkole (Przecławski 2004). Wychowawcza funkcja turystyki zależy oczywiście od tego kim jest turysta. Od jego wieku, płci, wykształcenia czy zamożności. Rola i pozycja społeczna turysty i jego dotychczasowe doświadczenia ukształtowały już w nim pewną postawę. Turysta jest uczestnikiem określonych kręgów społecznych, jednocześnie posiada pewne doświadczenia wyniesione z poprzednich wyjazdów turystycznych. Można przypuszczać, że czynniki determinujące wychowawcze efekty turystyki (Ryc.7) ukształtowały jego postawę (Przecławski 2004).

Ryc.7. Czynniki determinujące wychowawcze efekty turystyki Źródło: Przecławski 2004.

Turystyka i rekreacja należą do tych dziedzin, które szczególnie silnie powiązane są z życiem społeczeństwa jego obliczem i zachodzącymi w nim procesami. Z jednej strony odzwierciedlają one to życie na tle jego analiz rozpatrują w różnej skali i w różnych aspektach problemy edukacji, z drugiej stronu spełniają w stosunku - w jego indywidualnym i zbiorowym

Efekty wychowawcze

Osobowość turysty

Rola i pozycja społeczna turysty

Doświadczenie turystyczne Osobowość

organizatora-wychowawcy

Forma wyjazdu

Wartości odwiedzanego

środowiska

Organizacja i warunki wyjazdu

wymiarze - określone funkcje. Rola turystyki i rekreacji w stosunku do systemu edukacji, w tym również edukacji społeczeństwa, polega także na dostarczaniu przesłanek inspirujących i ukierunkowujących jego działalność (Tauber, Siwiński 1999). Siła oddziaływania edukacyjnego wycieczki zależy od odwiedzanego obszaru i charakteru wyjazdu. Może ono mieć różną wartość wychowawczą i edukacyjną. Duża liczba typów działalności turystycznej wykorzystywana w szkole wzbogaca ofertę dydaktyczną i potwierdza ścisłe powiązanie wykorzystywania turystyki dla rozwoju i upowszechniania edukacji (Tab.7). Dlatego też tak istotnym jest, aby przed przystąpieniem do organizacji wycieczki zastanowić się nad doborem trasy, punktów docelowych oraz wziąć pod uwagę walory przyrodnicze, historyczne, kulturalne i społeczne danego środowiska.

Tabela.7. Definicje podstawowych typów turystyki wykorzystywanej w szkole

Nazwa Opis

Turystyka kulturalna

Turystyka kulturalna to przede wszystkim odwiedzanie miejsc wartości artystycznej i historycznej składających się na dziedzictwo kulturowe człowieka. Jest to więc zwiedzanie zabytków architektury, miejsc związanych ze sławnymi ludźmi, wystaw artystycznych, galerii sztuki itp.” (Medlik 1995, s.81-82, Marczak 2000, s.47). Przez pojęcie turystyki kulturalnej rozumie się każdą formę turystyki, w której zawarte są oferty kulturalne (Gaworecki 2003, s.81).

Turystyka kulturowa

Nazwą turystyki kulturowej możemy określić wszystkie grupowe lub indywidualne wyprawy o charakterze turystycznym, w których następuje spotkanie uczestników podróży z obiektami, wydarzeniami i innymi walorami kultury wysokiej lub popularnej, albo powiększa się ich wiedza o otaczającym człowieka świecie (World Tourism Organization 1985, Weissenborn 1997, s.8, Dreyer 2000, s.21, Mikos von Rohrscheidt 2008, s.31, Kamel, 2012, Kugiejko i in. 2015, s.1).

Turystyka regionalna

Obejmuje podróże o charakterze turystyczno-edukacyjnym, których celem jest poznanie konkretnych regionów kulturowych, historycznych (Schwegemann 2001, Mikos von Rohrscheidt 2008, s.167)

Turystyka kulturowo- przyrodnicza

Jest to taka forma turystyki, której wyraźnym celem wyprawy są naturalne walory środowiska. Ma ona wyraźny charakter edukacyjny (podróże przyrodniczo studyjne (Dreyer 2000, s.91) ukierunkowany na poznanie z chronionym, naturalnym dziedzictwem przyrodniczym (Mika 2007) lub zgłębienie wiedzy o otaczającym świecie.

Turystyka obiektów przemysłowych i technicznych

Turystyka industrialna i postindustrialna (Milewski 2005, Orłowski 2008) obejmuje podróże turystyczne, ukierunkowane głównie na zwiedzanie historycznych lub czynnych obiektów związanych z wydobyciem surowców, krajobrazem przemysłowym czy poprzemysłowym (nieczynne szyby, sztolnie, kopalnie, huty, spichlerze, porty itd.).

Turystyka miejska

Mianem turystyki miejskiej określamy rodzaj podróży, której podstawowym spektrum zainteresowań jest miasto

Turystyka edukacyjna

Rodzaj podróży ukierunkowany na poszerzanie wiedzy uczestników.

Dominujący udział w programie obejmuje treść edukacyjna przewidująca realizacje tematu. Do tego rodzaju turystyki zaliczane są podróże studyjne, podróże tematyczne, podróże językowe (Mikos von Rohrscheidt 2008 s.77)

Turystyka krajoznawcza

Stanowi praktyczną realizację krajoznawstwa, które jest ruchem społecznym, który zmierza do rozpowszechniania wiedzy o własnym kraju, poprzez organizowanie i realizowanie aktywności turystycznej.

Aktywność turystyczną, zmierzająca do realizacji celów krajoznawczych określa się jako turystykę krajoznawczą (Suprewicz 2005)

Źródło: opracowanie własne.

Przedstawione w tabeli nr 7 wykorzystywane w szkole typy turystyki, świadczą o szerokim wykorzystaniu tej działalności. Rozpoczynając od turystyki lokalnej, regionalnej gdzie podróże mogą mieć charakter przyrodniczy, historyczny czy kulturowy po turystykę krajoznawczą gdzie zmierza się do rozpowszechniania wiedzy o własnym kraju. Wyjazd turystyczny daje możliwość przebywania w miejscach oraz poznawanie rzeczy, znanych wcześniej jedynie z książek, opowieści rodziców, nauczycieli, znajomych. Sytuacja taka powoduje, że człowiek w szczególny sposób odczuwa, zapamiętuje i uświadamia sobie poznawane fakty (Alejziak 2000). L. Turos (1996, 2003) definiuje „turystykę edukacyjną jako formę uczestnictwa w wycieczkach krajowych lub zagranicznych, która umożliwia zdobycie wiedzy o zabytkach kultury, architektury i porównania jej z posiadaną wiedzą teoretyczną, uzyskaną w procesie kształcenia w szkole i w uczelni wyższej”. Turystyka w dużej mierze będzie taka jakiej nauczy się obecna młodzież. Ostatecznie więc specyfiki turystyki dzieci i młodzieży jako zjawiska szukać należy w kategoriach stosunku człowieka do przestrzeni.

Rozpatrywać ją trzeba jako element szerszego procesu przestrzennej ruchliwości wzbogacony o rozwój intelektualny uczestników.