WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO
Aneta Omelan*, Alicja Krzyżanowska**, Robert Podstawski***
Abstrakt
Cel pracy. Charakterystyka turystyki szkolnej w Specjalnych Ośrodkach Szkolno--Wychowawczych Województwa Warmińsko-Mazurskiego.
Metoda badań. Posłużono się metodą sondażu diagnostycznego, wykorzystując au-torski kwestionariusz ankiety. W badaniu uczestniczyło 98 pedagogów specjalnych.
Wyniki badań. Turystyka szkolna realizowana w specjalnych ośrodkach szkolno--wychowawczych ma cechy wspólne z turystyką w szkołach powszechnych, pozy-tywnie wpływa na uczniów niepełnosprawnych intelektualnie, oddziałując m.in. na samodzielność czy zaradność uczniów, daje im radość.
Ograniczenia badań i wnioskowania. Badania empiryczne o charakterze diag-nostycznym przeprowadzono tylko w województwie Warmińsko-Mazurskim. Do-tyczyły one przede wszystkim procesu przygotowania i realizacji imprez turystyki szkolnej. Ze względu na ograniczenia intelektualne uczniów w badaniu uczestniczyli nauczyciele.
Implikacje praktyczne. Wyniki badań potwierdziły zasadność organizowania wy-cieczek w ośrodkach specjalnych, pokazały możliwości wsparcia nauczycieli w proce-sie planowania i realizacji imprez turystycznych.
Oryginalność pracy. W literaturze dotyczącej turystyki osób niepełnosprawnych intelektualnie, brak jest artykułów empirycznych dotyczących turystyki szkolnej.
Rodzaj pracy. Artykuł prezentujący wyniki badań empirycznych.
Słowa kluczowe: turystyka szkolna, szkoły specjalne, uczniowie niepełnosprawni intelektualnie, integracja.
* Dr, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Wydział Nauk o Środowisku, Katedra Tury-styki i Rekreacji; e-mail: aneta.omelan@uwm.edu.pl
** Lic., Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Koło Naukowe Studentów Turystyki i Re-kreacji VOYAGER; e-mail: ak9210@wp.pl
*** Dr, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Studium Wychowania Fizycznego i Sportu;
e-mail: podstawskirobert@gmail.com
Wprowadzenie
Światowa Organizacja Zdrowia określa niepełnosprawność intelek-tualną jako znaczne ograniczenie zdolności do zrozumienia nowych lub skomplikowanych informacji, nabywania nowych umiejętności i ich stoso-wania (ograniczona inteligencja), co prowadzi do pomniejszenia zdolności do samodzielnej egzystencji (ograniczone kompetencje socjalne/społeczne) [www.euro.who.into/de/home]. Nie oznacza to jednak wyrzucenia osób nie-pełnosprawnych poza nawias społeczeństwa, lecz konieczność niesienia im wszelkiej pomocy, umożliwiającej godne funkcjonowanie w pełnosprawnym społeczeństwie [Okasha 2003]. Proces ten (tzn. pomoc osobom niepełno-sprawnym) powinien zacząć się już we wczesnym dzieciństwie i dotyczyć wszystkich sfer życia człowieka, w tym również czasu wolnego [Courtade i in. 2012; Hanline, Correa-Torres 2012]. Według H.W. Opaschowskiego, czas wolny dla ludzi niepełnosprawnych jest tak samo ważny jak dla pełnospraw-nych [cyt. za: Markowetz 2006]. Jest bowiem nieodłączną częścią ludzkiego życia, stanowiąc cenny wkład do osobistego rozwoju oraz przyczyniając się tym samym do powodzenia w identyfikacji społecznej [Kozub 2003]. Tury-styka jest zajęciem czasu wolnego. Daje radość, pozwala odpocząć, pięknie spędzić czas, poznać nowych ludzi, odmienne kultury [Moscardo i in. 1996].
Takie potrzeby – choć znacznie ograniczone w stosunku do zainteresowań i potrzeb osób pełnosprawnych – mają również ludzie naznaczeni niepełno-sprawnością intelektualną [Niehoff, Hess 2000].
Na świecie żyje ponad 650 milionów osób niepełnosprawnych intelek-tualnie i stale powiększa się ich liczba [Genoe, Singleton 2009]. Dlatego potrzeba stworzenia odpowiednich warunków dla rozwoju turystyki osób niepełnosprawnych w skali globalnej została zapisana w United Nations’
Convetion on the Rights of Persons with Disabilities w 2006 roku [United Nations 2006]. W ostatniej dekadzie prawa dotyczące turystyki osób niepeł-nosprawnych intelektualnie zostały zmodernizowane nie tylko w Europie [Buhalis i in. 2005], ale także w Stanach Zjednoczonych [Harris Interac-tive Market Research 2005] i Australii [Dwyer, Darcy 2008], co wskazuje na ogromne znaczenie tej działalności.
W odniesieniu do dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie, uczącej się w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, potrzeby te mogą być realizowane przez turystykę szkolną, która doskonale wpisuje się w specyfikę nauczania tej grupy uczniów. Specyfika ta polega na wychowaniu i nauczaniu całościowym i zintegrowanym, opartym na zmysłowym pozna-waniu otaczającego świata [MEN 2001]. Poza tym wydaje się, że aktywność turystyczną można uznać za element tzw. terapii aktywizującej (czynnościo-wej), która uaktywnia siły biologiczne i psychiczne organizmu, dając dziecku przyjemne przeżycia [Czajkowska 1996]. Aktywność fizyczna, która towarzy-szy aktywności turystycznej, w odniesieniu do osób niepełnosprawnych
inte-lektualnie może spełniać rolę stymulatora rozwojowego, ponieważ tej grupie osób często brakuje ruchu, co skutkuje niskim poziomem ich sprawności fi-zycznej [Rimmer 1999; Seaman 1999]. Ponadto, u osób niepełnosprawnych intelektualnie występują jedne z największych wskaźników chorobowych do-tyczących nadwagi i otyłości, chorób sercowo-naczyniowych, podwyższonego ciśnienia i cholesterolu [Pitetti, Campbell 1991]. A zatem turystyka może w ich przypadku spełniać funkcję zdrowotną i profilaktyczną.
Przegląd literatury
Turystyka jest jedną z możliwych metod pracy z dziećmi i młodzieżą niepełnosprawną intelektualnie [Dudek, Zawieja 2000]. Wynika to z faktu, że turystyka to działalność, której wpływ na osoby niepełnosprawne jest wielopłaszczyznowy, gdyż oddziałuje na następujące sfery ich życia [Choj-nacki 2007]:
fizyczną (usprawnianie lub rehabilitacja ruchowa);
psychiczną (psychoterapia);
społeczną (rehabilitacja społeczna, socjalizacja, resocjalizacja).
Wśród głównych funkcji pełnionych przez turystykę w odniesieniu do osób niepełnosprawnych (w tym również dzieci) wymienić należy: funkcję wypoczynkową, wychowawczą, poznawczą, zdrowotną [Jakicic i in. 1998]. Ze względu na ideę integracji cele ogólne turystyki są takie same jak dla ludzi w normie intelektualnej. Można jednak wyodrębnić inne, bardziej szczegóło-we cele, takie jak stwarzanie poczucia bezpieczeństwa, akceptacji, pewności siebie czy przynależności do zespołu. Są to aspekty dojrzewania emocjonalno--społecznego wyjątkowo ważne dla osób niepełnosprawnych, które ze względu na stan zdrowia często są dyskryminowane i poniżane, a czasem wręcz wy-kluczane ze społeczeństwa [Dudek, Zawieja 2000]. Turystyka pozwala usunąć lub zrekompensować uczucie mniejszej wartości oraz umożliwia nawiązanie wartościowych kontaktów ze społeczeństwem. Ale stanowi również – tak jak dla osób pełnosprawnych – formę relaksu i rozrywki, choć szczególnie w tej grupie osób zauważa się jej terapeutyczny charakter [Kim, Lehto 2011; Łobo-żewicz, Bieńczyk 2001]. Bardzo istotne jest również i to, że nie tylko pozwala wyjść z izolacji społecznej, ale też jej zapobiega [Chojnacki 2005].
Po długim okresie zaniedbań w latach 90. XX wieku podjęto w Polsce wiele inicjatyw mających na celu ułatwienie osobom z różnymi dysfunkcjami normalne funkcjonowanie w społeczeństwie, w tym również przez populary-zację turystyki wśród osób niepełnosprawnych i ułatwianie dostępu do niej1. W Polsce osób z różnymi dysfunkcjami jest ok. 6 mln, ale jedynie 7% z nich
1 W Stanach Zjednoczonych próby takie były podejmowane już w latach 70. XX wieku [Thornton i in. 1974].
czynnie uprawia turystykę [Preisler 2011]. Podobnie jest z uczestnictwem w aktywności ruchowej – najnowsze wyniki badań dotyczących aktywności fizycznej osób niepełnosprawnych w Polsce wskazują na nieustannie obni-żający się jej poziom, co prowadzi do niepożądanych skutków zdrowotnych, takich jak: otyłość, nadciśnienie tętnicze czy choroby układu krążenia [Bryl i in. 2013].
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół wymienia turystykę jako jeden z elementów podstawy edukacyjnej. W przypadku osób niepeł-nosprawnych wyjątkowe znaczenie mają załączniki nr 2, 3, 4 i 7, dotyczą-ce kształdotyczą-cenia dzieci i młodzieży o różnym stopniu niepełnosprawności intelektualnej w poszczególnych typach szkół. „Tworzenie warunków do uprawiania przez uczniów różnych dyscyplin sportu, udziału w zawodach sportowych, turystyce i krajoznawstwie” [Dz. U. 2012 poz. 977] oraz „za-jęcia rewalidacyjne prowadzone w celu wdrażania do aktywności ruchowej i kształtowania umiejętności samodzielnego organizowania wypoczynku i rekreacji” [Dz. U. 2012 poz. 977] są wymienione jako zadania szkoły.
Turystyka uprawiana w ramach szkolnych zajęć lekcyjnych i pozalek-cyjnych nazywana jest turystyką szkolną. Według I. Janowskiego, turystyka szkolna jest „odmianą turystyki powszechnej, polegającą na wykorzystaniu zróżnicowanych form działania w środowisku przyrodniczym i kulturowym, realizowaną pod opieką opiekuna (nauczyciela), celem osiągnięcia planowa-nych założeń dydaktyczno-wychowawczych, z uwzględnieniem elementów krajoznawstwa i rekreacji” [Janowski 2003, s. 18]. Definicję tę można od-nieść również do turystyki uprawianej przez uczniów niepełnosprawnych, ponieważ spełnia ona te same funkcje. Również podstawowe cechy i cele są spójne, pomijając oczywiście specyficzne dostosowanie turystyki do potrzeb osób niepełnosprawnych. Niepełnosprawność uczniów nie wydaje się rów-nież przeszkodą w organizowaniu i realizowaniu tych samych form turysty-ki, które najczęściej proponowane są w szkołach powszechnych. Zalicza się do nich przede wszystkim:
wycieczki przedmiotowe;
wycieczki krajoznawczo-turystyczne;
imprezy krajoznawczo-turystyczne (biwaki, konkursy, turnieje);
imprezy turystyki kwalifikowanej;
imprezy wyjazdowe [Janowski 2003, s. 53].
Liczne badania wskazują, że turystyka jest obecna w polskich szkołach, co potwierdzają także liczne wycieczki uczniów, które można spotkać w wielu atrakcyjnych turystycznie miejscach naszego kraju. W ostatnich latach co-raz częściej widzi się również dzieci niepełnosprawne (w tym intelektualnie), które pod opieką swoich nauczycieli uprawiają np. krajoznawstwo. Turysty-ka szkolna w specjalnych ośrodTurysty-kach szkolno-wychowawczych nie jest jednak
tak szczegółowo zbadana i opisana, jak to się dzieje w przypadku imprez tu-rystycznych realizowanych w szkołach powszechnych. Autorom niniejszego opracowania nie udało się dotrzeć do badań empirycznych, które dotyczyłyby jej organizacji i realizacji w placówkach specjalnych zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami, co może sugerować, że nie są prowadzone. Dlatego też podjęto badania, których celem było uzyskanie informacji na temat turystyki szkolnej realizowanej w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych.
Postawione zostały następujące pytania badawcze:
1. Jak często w ośrodkach specjalnych organizowane są imprezy turystycz-ne?
2. Jakie formy turystyki szkolnej są organizowane w szkołach specjal-nych?
3. Kto jest odpowiedzialny za przygotowanie i zrealizowanie imprez tury-styki szkolnej w tych placówkach?
4. Czy uczestnictwo w turystyce ma wpływ na uczniów, a jeśli tak, to na jakie obszary ich życia?
Materiał i metoda
Badania zostały przeprowadzone w marcu 2014 roku w trzech polskich placówkach kształcenia specjalnego. Grupę badanych stanowili nauczyciele na co dzień pracujący z uczniami niepełnosprawnymi intelektualnie. Do ba-dania została wybrana właśnie ta grupa, ponieważ dawała nadzieję na zdo-bycie wiarygodnych danych. Nauczyciele to osoby, które zaraz po rodzicach mają największy wpływ na dzieci. Mogą obserwować ich zachowanie oraz zmiany, które w nich następują pod wpływem różnych bodźców i sytuacji.
Pedagodzy specjalni to osoby wykształcone, posiadające obszerną wiedzę na temat niepełnosprawności. Dlatego założono, że potrafią one trafnie ocenić stopień, w jakim turystyka oddziałuje na dzieci i młodzież z niepełnospraw-nością intelektualną. Są również zazwyczaj inicjatorami i organizatorami turystyki szkolnej, uczestniczą w niej, mają więc możliwość bezpośredniej obserwacji dzieci w trakcie tej działalności.
W badaniu wzięło udział 98 osób zatrudnionych w trzech placówkach kształcenia specjalnego, położonych na terenie województwa warmińsko--mazurskiego. Pierwsza z nich to Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Szy-manowie (SOSW), gmina Morąg. Jest to placówka przeznaczona dla dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiar-kowanym i znacznym oraz z tzw. niepełnosprawnościami sprzężonymi.
Ośrodek został uruchomiony w 1982 roku [www.szymanowo.edu.pl]. Kolej-ne miejsce to Zespół Placówek Edukacyjnych (ZPE) w Olsztynie. W obec-nym kształcie istnieje od 2002 roku. Jest to pierwsza w Polsce publiczna placówka prowadzona przez nauczycieli i rodziców. W skład zespołu wchodzi
przedszkole specjalne, przedszkole integracyjne, specjalna szkoła podstawo-wa oraz gimnazjum specjalne [www.zpe.olsztyn.pl]. Ostatnią placówką był Ośrodek Rehabilitacyjno-Edukacyjno-Wychowawczy (OREW) w Działdowie, prowadzony przez Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym „Koło” w Działdowie. Stowarzyszenie powstało z inicjatywy rodziców osób z niepełnosprawnością intelektualną. Ośrodek umożliwia re-alizację obowiązku szkolnego [www.psouudzialdowo.org]. W badaniu posłu-żono się metodą sondażu diagnostycznego, techniką ankiety, a do uzyskania interesujących badaczy danych posłużył autorski kwestionariusz ankiety.
W badaniu wzięła udział zbliżona liczba respondentów z każdego z ośrodków: 31 z SOSW w Szymanowie, 34 osoby z ZPE w Olsztynie oraz 33 nauczycieli z OREW w Działdowie. Wśród ankietowanych większość stano-wiły kobiety. W badanej grupie dominują osoby w wieku 25-35 lat. Wydaje się to korzystne ze względu na to, że praca z uczniami niepełnosprawnymi to często ciężki wysiłek fizyczny, w związku z czym potrzebna jest spraw-ność i siła, cechująca osoby młode. Niemniej młoda kadra wspierana jest doświadczeniem starszych pedagogów.
Wyniki
Respondentów zapytano o to, czy w placówkach, w których pracują, orga-nizowane są wyjazdy turystyczne dla uczniów. Wszyscy nauczyciele odpowie-dzieli twierdząco. A zatem można przyjąć, że szkoły wypełniają zadania, które stawia przed nimi ustawodawca [Dz. U. 2012 poz. 977]. Zorganizowanie i re-alizacja wycieczki szkolnej dla dzieci niepełnosprawnych wymaga dużo więk-szego nakładu pracy niż w przypadku imprez przeznaczonych dla zdrowych uczniów. Niemniej, tak jak w szkołach powszechnych, uczniowie placówek specjalnych mają możliwość uczestniczenia w szkolnym ruchu turystycznym.
Aby uzyskać pełniejszą charakterystykę turystyki szkolnej w ośrodkach szkolno-wychowawczych, badanych nauczycieli zapytano o to, jak często od-bywają się wyjazdy turystyczne organizowane z myślą o uczniach.
Najliczniejsza grupa badanych twierdzi, że imprezy turystyczne dla uczniów są organizowane kilka razy w semestrze. Należy stwierdzić, że po-ziom uczestnictwa w turystyce szkolnej w badanych ośrodkach jest wyjąt-kowo wysoki, bowiem w szkołach powszechnych – jak wskazują wyniki ba-dań dotyczących turystyki szkolnej – ruch turystyczny najczęściej ogranicza się do 1-2 wyjazdów w ciągu roku szkolnego [Dąbrowska, Batyk, Kujawski 2014; Bruzdewicz 2014]. Zważywszy na psychofizyczne ograniczenia ucz-niów w ośrodkach szkolno-wychowawczych, a także możliwości finansowe szkół oraz rodziców, wydaje się, że są to szacunki zdecydowanie zawyżone.
Wytłumaczeniem tej niezwykle wysokiej aktywności turystycznej może być uznanie przez badanych za wycieczkę szkolną wszelkich wyjść z uczniami
poza mury szkoły. To przypuszczenie potwierdzają odpowiedzi na pytanie, jakie formy turystyki szkolnej organizowane są w badanych placówkach.
Potwierdziło się przypuszczenie, że w badanych ośrodkach szkolno--wychowawczych najczęściej realizowaną formą turystyki szkolnej są kilku-godzinne wycieczki, które przez respondentów uznawane są za turystykę2. Odbywają się również całodniowe wycieczki szkolne. Tak jak kilkudniowe wyjazdy – zważywszy na ograniczenia psychofizyczne uczniów – są to nie-wątpliwie imprezy wymagające dużo więcej pracy w procesie planowania
2 Taki sam wniosek ze swoich badań, przeprowadzonych w powszechnej szkole podstawowej, wyprowadzili także A. Dąbrowska, I. Batyk oraz M. Kujawski [2014].
Ryc. 1. Częstotliwość wyjazdów turystyczno-krajoznawczych w badanych placówkach Fig. 1. The frequency of tourist and sightseeing trips in the surveyed institutions
Źródło/Source: Own research.
*) Liczba wskazań nie sumuje się do 98, ponieważ badani mogli udzielić więcej niż jednej odpowiedzi.
*) The number of responses does not add up to 98 because the respondents could give more than one answer.
Ryc. 2. Formy turystyki organizowane w badanych placówkach Fig. 2. The forms of tourism organised in the surveyed institutions
Źródło/Source: Own research.
i realizacji niż kilkugodzinne wyjścia. Poza tym w badanych ośrodkach ucz-niowie uczestniczą w tzw. zielonych szkołach, turnusach rehabilitacyjnych, biwakach i wycieczkach objazdowych. Najrzadziej organizowane są imprezy turystyki kwalifikowanej. Nie jest to wynik zaskakujący. Turystyka kwa-lifikowana to (najprościej mówiąc) najwyższa forma uprawiania turystyki, wymagająca od uczestnika odporności psychofizycznej oraz przygotowania kondycyjnego [Gaworecki 2003]. Planowanie i realizacja tego typu impre-zy wymaga dużo pracy i umiejętności. Również w szkołach powszechnych, gdzie zdecydowana większość uczniów jest sprawna intelektualnie i fizycz-nie, nie jest ona zbyt popularna [Omelan, Romanowska 2012]3. Tym bar-dziej więc wydaje się, że jest trudna do realizacji w szkołach specjalnych4.
Badanych nauczycieli poproszono o wskazanie osób, które są odpowie-dzialne za organizację turystyki szkolnej w placówkach, w których pracu-ją. Okazało się, że za organizację turystyki w placówkach niemal zawsze odpowiada nauczyciel (97% wskazań). W trzech przypadkach ankietowani zaznaczyli odpowiedź „inne”, wskazując, że za turnusy rehabilitacyjne od-powiadają: wicedyrektor i pedagog oraz dyrektor placówki. A zatem wyjazdy turystyczne dla uczniów są przygotowywane samodzielnie przez nauczycie-li. Poniższy wykres zawiera informację, ilu z pośród badanych posiada kon-kretne umiejętności lub uprawnienia z zakresu turystyki.
3 Z badań przeprowadzonych w 2010 roku wśród studentów – członków akademickich klubów turystycznych wynika, że jedynie 5,4% z nich zetknęło się w szkole z turystyką kwalifikowaną. Natomiast badania przeprowadzone wśród studentów Uniwersytetu War-mińsko-Mazurskiego w 2013 roku wykazały, że tylko 1% respondentów uczestniczył w szkolnej turystyce kwalifikowanej (dane niepublikowane).
4 Nie oznacza to jednak, że turystyka kwalifikowana nie jest możliwa do realizacji w odniesieniu do osób niepełnosprawnych. Wymaga jednak najczęściej dużo większego wkładu pracy w przygotowania i realizację, a także specjalistycznego sprzętu, który jest drogi.
Ryc. 3. Wiedza, umiejętności i uprawnienia z zakresu turystyki posiadane przez badanych nauczycieli
Fig. 3. Knowledge, skills and qualifications in tourism held by the surveyed teachers Źródło/Source: Own research.
Najliczniejsza grupa badanych stwierdziła, że posiada wiedzę z zakresu turystyki, ale nie jest ona wynikiem odbycia specjalnych kursów potwierdza-jących uprawnienia w tym zakresie. A zatem badani odnoszą się do własnych doświadczeń jako turystów lub doświadczeń i wiedzy nabytych w trakcie pra-cy. 29% respondentów nie ma wiedzy na temat turystyki, ani tym bardziej żadnych uprawnień z nią związanych. Jest to informacja dosyć niepokojąca, zważywszy na fakt, że – jak wykazano wcześniej – to właśnie nauczyciele są odpowiedzialni za realizację turystyki w badanych ośrodkach. Być może ta grupa ankietowanych uważa, że w czasie wyjazdu zdecydowanie bardziej liczy się doświadczenie w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi niż wiedza z zakresu turystyki. Nauczyciele posiadają przede wszystkim uprawnienia wychowawców kolonijnych oraz kierowników wycieczek. Tego typu kwali-fikacje mogą być przydatne w trakcie szkolnych wyjazdów turystycznych.
Natomiast nieliczna grupa respondentów posiadała uprawnienia pilotów wycieczek oraz przewodników turystycznych, w przypadku których można przyjąć, że posiadają odpowiednią wiedzę i umiejętności w zakresie turysty-ki, bowiem jeszcze do niedawna w naszym kraju nie było łatwo uzyskać tego typu kwalifikacje5.
Ankietowani zostali poproszeni o określenie tego, czy uzyskana wiedza lub umiejętności z obszaru turystyki są im przydatne w pracy dydaktycznej – 89,9% z nich potwierdziło, że korzysta z tej wiedzy. Najczęściej swoją odpo-wiedź uzasadniali następująco: „umiem zorganizować wycieczkę”, „potrafię zainteresować uczniów”, „pozwala mi to uniknąć błędów i zagrożeń podczas wycieczki”. Nauczyciele zatem znajdują zastosowanie dla posiadanej wiedzy turystycznej. Korzystają z niej podczas organizacji wyjazdów szkolnych oraz na co dzień, kiedy mogą uatrakcyjnić zajęcia. Stosunkowo niewielka grupa ba-danych (10,1%) nie znalazła w swojej pracy zastosowania dla tego typu wiedzy.
Od wielu lat działalność turystyczną polskiej szkoły wspierają organi-zacje społeczne, których celem jest popularyzacja i organizacja turystyki.
Najprężniej działającą jest Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (PTTK)6, które w wielu polskich szkołach prowadzi Szkolne Koła PTTK.
Dlatego badanych nauczycieli zapytano o to, czy PTTK wspiera rozwój tu-rystyki szkolnej w placówkach, w których pracują.
Jedynie kilku respondentów stwierdziło, że PTTK „raczej wspiera” ich działania w obszarze turystyki szkolnej. Można przyjąć, że w badanych pla-cówkach PTTK jest nieobecne i nauczyciele nie korzystają z pomocy oraz
5 Zgodnie z ustawą z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów (Dz. U. z dnia 23 lipca 2013 r. poz. 829), która weszła w życie 1 stycznia 2014 roku, wykonywanie zawodu pilota czy przewodnika turystycznego nie wymaga ukończenia specjalistycznego kursu ani zdania państwowego egzaminu, potwierdzającego umiejętności i wiedzę z tego obszaru.
6 Inne tego typu organizacje to m.in. Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych (PTSM) oraz Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP), który turystykę i krajoznawstwo wykorzystuje do realizacji swoich celów statutowych [Janowski 2003].
wieloletnich doświadczeń tej organizacji. Należy podkreślić, że Polskie To-warzystwo Turystyczno-Krajoznawcze od wielu lat popularyzuje turystykę wśród osób niepełnosprawnych i wspiera jej rozwój [Czachara 2008], opie-rając ją przede wszystkim na Szkolnych Kołach, które – jak się wydaje – z powo dzeniem mogą funkcjonować również w ośrodkach specjalnych7.
Najważniejszym podmiotem szkolnej turystyki są jej uczestnicy – ucz-niowie. To z myślą o ich potrzebach i rozwoju organizuje się różnego rodzaju imprezy turystyczne i krajoznawcze. Dlatego z badawczego punktu widze-nia niezwykle ważne było uzyskanie informacji na temat tego, jak licznie i jak często uczniowie uczestniczą w wyjazdach szkolnych.
Uzyskane w trakcie badań dane wskazują na to, że we wszystkich badanych placówkach w szkolnych imprezach turystycznych najczęściej uczestniczy większość uczniów. W przypadku szkół specjalnych należy brać pod uwagę fakt, że bardzo często niesprawność intelektualna dziecka idzie w parze z niesprawnością fizyczną, czasami bardzo znaczną. Najsil-niej upośledzeni uczniowie nie są często w stanie uczestniczyć w
aktywno-7 Potwierdza to fakt, że istnieją w Polsce specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze (np.
w Otwocku czy Mysłowicach), w których od lat prężnie działają szkolne kluby turystyczne [www.soswotwock.pl, www.specjalistycznimysłowice.szkolnastrona.pl (28.06.14)].
Tab. 1. Wsparcie turystyki szkolnej uczniów niepełnosprawnych intelektualnie przez PTTK Tab. 1. Support given to school tourism of intellectually disabled students by PTTK (Polish
Tourist and Sightseeing Society)
Źródło/Source: Own research.
Odpowiedź n = 98 %
Raczej wspiera 4 4,1%
Raczej nie wspiera 32 32,6%
Nie wspiera 62 63%
Ryc. 4. Uczestnictwo uczniów niepełnosprawnych w intelektualnie w turystyce szkolnej Fig. 4. Participation of intellectually disabled students in school tourism
Źródło/Source: Own research.
ści turystycznej, a przynajmniej we wszystkich jej formach. Fakt, że część respondentów wskazała na stuprocentową frekwencję uczniów w tego typu zajęciach może świadczyć o tym, że w prowadzonych przez nich
ści turystycznej, a przynajmniej we wszystkich jej formach. Fakt, że część respondentów wskazała na stuprocentową frekwencję uczniów w tego typu zajęciach może świadczyć o tym, że w prowadzonych przez nich