Typologia funkcjonalna małych miast monokultury przemysłowej w województwie podkarpackim

dla 1999 i 2009 roku

Typologię funkcjonalną małych miast województwa podkarpackiego (sta-nowiących przed 1989 rokiem monofunkcyjne ośrodki przemysłowe) dla 1999 i 2009 roku przeprowadzono w myśl teorii bazy ekonomicznej, zakładającej po-dział zawodowo-czynnej ludności miasta na grupę egzo- i endogeniczną, który należy do najważniejszych klasyfikacji¹². Do określenia funkcji dominującej poszczególnych miast zastosowano klasyczne podejście zakładające podział bazy ekonomicznej na dwa podstawowe sektory – usługowy i przemysłowy (po-dział I stopnia)¹³. Następnie w ramach tych ogólnych działów pozarolniczej działalności gospodarczej, dokonano typologii ze względu na specjalizacje (po-dział II stopnia)¹⁴.

W związku z powyższym wyróżniono następujące klasy (według sekcji PKD 2004):

I stopnia:

U – ośrodki usługowe, gdzie ponad 50% pracujących w działalności poza-rolniczej sektora egzogenicznego stanowią pracownicy sfery usług, P – ośrodki przemysłowe, gdzie ponad 50% pracujących w działalności

poza-rolniczych sektora egzogenicznego stanowią pracownicy przemysłu i bu-downictwa.

II stopnia:

UR – ośrodki usług rynkowych, gdzie ponad 50% pracujących w działal-nościach pozarolniczych sektora egzogenicznego stanowią pracownicy sekcji G-K oraz O, P, Q,

UN – ośrodki usług nierynkowych, gdzie ponad 50% pracujących w działal-nościach pozarolniczych sektora egzogenicznego stanowią pracownicy sekcji L, M, N,

PP – ośrodki przemysłu przetwórczego, gdzie ponad 50% pracujących w dzia-łalnościach pozarolniczych sektora egzogenicznego stanowią pracownicy sekcji D,

PGE – ośrodki górnicze i sektora energetycznego, gdzie ponad 50% pracujących w działalnościach pozarolniczych sektora egzogenicznego stanowią pra-cownicy sekcji C i E,

12 A. Harańczyk: Op. cit., s. 161.

13 M. Jerczyński: Zagadnienia specjalizacji bazy ekonomicznej..., op. cit., s. 66-67.

14 K. Gwosdz, M. Ciechowski, G. Micek: Op. cit., s. 130.

PB – ośrodki sektora budowlanego, gdzie ponad 50% pracujących w działal-nościach pozarolniczych sektora egzogenicznego stanowią pracownicy sekcji F.

Spośród siedmiu miast województwa podkarpackiego, dla których prze-prowadzono typologię funkcjonalną ze względu na wielkość zatrudnienia egzo-genicznego otrzymanego metodą nadwyżki pracowników w 1999 i 2009 roku, w ciągu tych 10 lat w żadnym nie nastąpiła ani zmiana funkcji dominującej (z przemysłowej na usługową), ani zmiana specjalizacji. Wszystkie objęte ana-lizą ośrodki kontynuowały przemysłowy kierunek dominacji funkcjonalnej. Za-uważyć należy jednak, iż miasta te ze względu na zmiany jakie zaszły w latach 1999-2009 (w udziale zatrudnienia egzogenicznego w dominujących branżach przemysłowych), można podzielić na dwie grupy. Pierwszą stanowią: Nowa Dę-ba, Nowa Sarzyna, Zagórz i Jedlicze, które umocniły swoją funkcję przemysło-wą ze specjalizacją w przemyśle przetwórczym, drugą: Sędziszów Małopolski, Rymanów i Kańczuga, gdzie odnotowano spadek udziału funkcji dominującej w odniesieniu do 1999 roku (tabele 9 i 10).

Tabela 9 Typologia funkcjonalna I i II stopnia dla małych miast monokultury przemysłowej

województwa podkarpackiego w 1999 i 2009 roku

Lp. Miasto Rok

Tabela 10 Typologia funkcjonalna I i II stopnia dla małych miast monokultury przemysłowej

województwa podkarpackiego w 1999 i 2009 roku

1999 2009

↑↓ − wzrost lub spadek znaczenia danej specjalizacji w 2009 roku w stosunku do 1999 roku.

Źródło: Ibid.

Podsumowanie

Korzystne z punktu widzenia perspektyw rozwoju społeczno-gospodar-czego małych miast monofunkcyjnych województwa podkarpackiego są te zmiany, które zmierzają w kierunku zwiększenia ich odporności na wahania ko-niunkturalne. Zatem w celu ograniczenia w przyszłości ryzyka związanego ze zbytnim uzależnieniem małych miast monofunkcyjnych od dominującej branży lub zakładu przemysłowego koniecznym (długofalowym) celem rozwoju musi być dywersyfikacja ich gospodarki – czyli rozwój nowych (innych niż dotych-czas dominujące) branż. Z przeprowadzonej w niniejszym opracowaniu analizy należy wnioskować, iż w małych miastach monofunkcyjnych województwa podkarpackiego przemiany te postępują bardzo powoli. Wynika to z ich względ-nie małej atrakcyjności inwestycyjnej w porównaniu z lepiej rozwiniętymi pod wieloma względami ośrodkami polifunkcyjnymi. Ponadto, społeczność miast monofunkcyjnych rzadziej podejmuje ryzyko prowadzenia własnej działalności gospodarczej, co w znacznym stopniu ogranicza rozbudowę sektora usług lo-kalnych. Ośrodki te posiadają jednak wiele zalet, które odpowiednio wykorzys-tane mogą przyciągać inwestorów i w znacznym stopniu ułatwić prowadzenie działalności gospodarczej. Zaliczyć do nich należy m.in. powszechność i do-stępność kwalifikowanej siły roboczej czy też wiele możliwości zagospoda-rowania terenów i obiektów poprzemysłowych. Zatem w obszarze dalszych zainteresowań badawczych leży wielowymiarowa analiza uwarunkowań i

czyn-ników oraz barier mogących mieć decydujący wpływ na kierunki rozwoju spo-łeczno-gospodarczego oraz sukces restrukturyzacyjny gospodarki małych miast monofunkcyjnych województwa podkarpackiego.

Literatura

Gwosdz K., Ciechowski M., Micek G.: Ekonomiczne podstawy funkcjonowania i roz-woju gospodarki miast. W: Badanie funkcji, potencjałów i trendów rozwojowych miast w województwie małopolskim. Red. B. Domański, A. Noworól. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Instytut Spraw Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego. http://www.politykarozwoju. obserwa-toria.malopolska.pl/CmsContent.mvc/NewsDetails/8/197 (30.11.2011).

Harańczyk A.: Analiza funkcjonalna miast Polski. Zeszyty Naukowe AE, Kraków 1992, nr 367.

Hoyt H.: The Economic Status of the New York Metropolitan Region in 1944.

New York 1944.

Jerczyński M.: Metody pośrednie identyfikacji i pomiaru bazy ekonomicznej miast. Pra-ce Geograficzne IG PAN. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1971, nr 87.

Jerczyński M.: Zagadnienia specjalizacji bazy ekonomicznej większych miast w Polsce.

W: Studia nad strukturą funkcjonalną miast. Prace Geograficzne IG PAN. Wydaw-nictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973, nr 97.

Sokołowski D.: Baza ekonomiczna większych miast w Polsce w okresie transformacji systemowej. Przegląd Geograficzny. Polska Akademia Nauk, Warszawa 2008, t. 80, z. 2.

Zioło Z.: Problematyka badawcza efektów restrukturyzacji polskiej przestrzeni prze-mysłowej. W: Efekty restrukturyzacji polskiej przestrzeni przeprze-mysłowej. Red.

Z. Zioło, T. Rachwał. Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Warszawa-Kraków 2006, nr 9.