Użycie broni i środków przymusu bezpośredniego

Użycie siły przez policjantów może przyjmować postać użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej.

Ze względu na to, że każde ingerowanie w konstytucyjnie gwarantowane wolności i prawa musi mieć solidną podstawę prawną wyrażoną na poziomie ustawy, przepisy dotyczące posługiwania się bronią lub środkami przymusu bezpośredniego przeszły w polskim prawie swoistą ewolucję.

W 2013 r. zostały wprowadzone od dawna zapowiadane, a wymuszone wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 maja 2012 r. (sygn.

K 10/11)¹⁵⁶, zmiany w przepisach dotyczących użycia broni palnej oraz środków przymusu bezpośredniego. Obecnie funkcjonujące regulacje są kompleksowe i dotyczą szerokiej grupy podmiotów uprawnionych do użycia broni palnej. Do czasu wprowadzenia zmian, użycie oraz wykorzystanie broni palnej regulowane było w różnych aktach prawnych (dotyczących poszczególnych służby) i o różnej randze, np. przypadki użycia broni palnej przez Policję regulowane były przez art. 17 ustawy o Policji, natomiast zasady użycia, czynności przed i po użyciu broni palnej regulowane były przez akt prawny w randze rozporządzenia. Tak wielka skala wprowadzonych zmian to nowość w przepisach dotyczących stosowania broni palnej obowiązujących od ponad dwudziestu lat. Tym bardziej, że zmiana ta dotknęła większość instytucji bezpieczeństwa narodowego¹⁵⁷.

Obecnie podstawą prawna do użycia siły przez policjantów, jest Ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej¹⁵⁸. Nie jest to jedyny akt prawny, który odnosi się do warunków, zasad i okoliczności posługiwania się bronią czy środkami przymusu bezpośredniego przez Policję. Pamiętać należy bowiem, że ta szczególna możliwość naruszania nietykalności cielesnej innych osób jest oczywistym kontratypem pozakodeksowym (działania w ramach uprawnień

156 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 maja 2012 r., sygn. akt K 10/11 (Dz. U. z 2012 r. poz.

627).

157 J. Stelmach, dz. cyt., s. 187.

158 UoŚPBiBP.

Strona 147 z 289

i obowiązków), który znajduje swoje oparcie przede wszystkim w ustawie o Policji.

Kontratyp jest wzorcem zachowań, które pomimo realizacji znamion czynu zabronionego, z uwagi na okoliczności stanowiące istotę kontratypu, nie są bezprawne. Tak też jest w przypadku użycia broni przez policjantów.

W takiej sytuacji legalność działań funkcjonariuszy, pomimo tego że skierowanych przeciwko życiu i zdrowiu, jednak wynikających z wyrażonych ustawą praw i obowiązków, jest dozwolona prawnie i nie może być jednocześnie bezprawiem. Ten pozakodeksowy kontratyp musi spełniać jednak określone warunki, by działanie podejmowane na jego podstawie mogło zostać uznane za bezsprzecznie legalne. Do nich należy zaliczyć:

 działanie w ramach kompetencji określonej przepisami prawa;

 właściwość miejscową i rzeczową;

 istnienie w danej sprawie czy sytuacji podstawy prawnej i faktycznej dla dokonania przedsięwziętej czynności¹⁵⁹.

Naruszenie choćby wybranego jednego z powyższych warunków, może powodować, że działanie policjanta przekształci się w bezprawne, co z kolei może implikować uprawnienie zaatakowanego podmiotu do reakcji w postaci zastosowania wobec takiego nadużycia instytucji obrony koniecznej¹⁶⁰.

Powyższe rozważania na temat prawnych aspektów użycia broni czy środków przymusu bezpośredniego uprawniają do stwierdzenia, że aspekt ten ma niezwykłe znaczenie dla całości działań służbowych podejmowanych przez Policję. Wiąże się z tym szereg elementów, takich jak choćby potrzeba budowania odpowiedniej świadomości prawnej wśród funkcjonariuszy, prowadzenia szkoleń i zajęć praktycznych z zakresu posługiwania się tymi narzędziami oraz obejmowania ochroną prawną i psychologiczną policjantów w przypadku użycia przez nich siły w działaniach służbowych.

Analiza poszczególnych aktów prawnych związanych z użyciem broni i środków przymusu bezpośredniego pozwala na sformułowanie kilku podstawowych zasad i ogólnych reguł, których przestrzeganie powinno stać się wyznacznikiem podczas podejmowania decyzji o użyciu bądź wykorzystaniu wybranego narzędzia siłowego rozwiązania incydentu oraz w trakcie jego używania. Do takich zasad należy między innymi:

 zasada celowości – polegająca na tym, że użycie określonego środka lub kilku środków przymusu musi wynikać z uzasadnionej okolicznościami potrzeby (naruszenia bezpieczeństwa lub porządku

159 K. Frąckowiak, Standardy użycia broni palnej przez policjantów a ochrona życia ludzkiego, Szczytno 2010, s. 76.

160 Tamże, s. 76.

publicznego) oraz zmierzać do osiągnięcia określonego celu (zmuszenia do podporządkowania się poleceniom Policji znajdującym oparcie w przepisach prawa);

 zasada ostrzeżenia – oparta na obowiązku leżącym po stronie policjanta wcześniejszego wezwania sposobu do zachowania zgodnego z prawem, a następnie uprzedzenia o użyciu przymusu, gdy wezwanie okaże się bezskuteczne. Od tej zasady istnieją wyjątki w postaci na przykład konieczności podjęcia natychmiastowego działania – tzn. w przypadku, gdy zwłoka groziłaby niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia ludzkiego, a w wypadku użycia innych niż broń środków, również dla mienia;

 zasada niezbędności – polegająca na nakazie stosowania przymusu jedynie i tylko w granicach niezbędnych do usunięcia zagrożenia.

Należy bezzwłocznie przerwać stosowanie środka w przypadku podporządkowania się poleceniom lub gdy użycie środka nie przyniosło i wiadomo, że nie przyniesie oczekiwanego rezultatu;

 zasada minimalizacji skutków – polega na obowiązku używania środków przymusu bezpośredniego w sposób wyrządzający możliwie jak najmniejszą dolegliwość, w szczególności niepowodujący uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia¹⁶¹.

Stosowanie tych zasad nie jest jedynie postulatem doktryny, ale warunkiem koniecznym do tego, by czynności policjantów mogły być uznawane za zgodne z prawem i tym samym były działaniem w ramach przyznanych praw i obowiązków.

Przez użycie broni palnej przez policjanta rozumie się oddanie strzału w kierunku osoby z zastosowaniem amunicji penetracyjnej. Natomiast wykorzystaniem broni palnej jest oddanie strzału z zastosowaniem amunicji penetracyjnej w kierunku zwierzęcia, przedmiotu lub w innym kierunku niestwarzającym zagrożenia dla osoby. Jest to nowa konstrukcja pojęciowa, wprowadzona ustawą i pozwalająca na mniej ograniczone posługiwanie się bronią palną, kiedy nie ma to na celu oddania strzału w kierunku człowieka i tym samym nie stwarza zagrożenia dla życia i zdrowia ludzkiego.

Uprawniony do użycia lub wykorzystania broni palnej może ją użyć lub wykorzystać do celów określonych w ustawie o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, wyłącznie w zakresie realizacji zadań ustawowych podmiotu, w którym pełni służbę albo w którym jest zatrudniony.

161 M. Goettel, Podręcznik policjanta. Uprawnienia policjanta. Stosowanie środków przymusu bezpośredniego. Część 2B, Szczytno 1996, s. 8, [za:] Tamże, s. 78-79.

Strona 149 z 289

Broni palnej używa się lub wykorzystuje się wyłącznie, jeżeli użycie lub wykorzystanie środków przymusu bezpośredniego okazało się niewystarczające do osiągnięcia celów tego użycia lub wykorzystania, czy też nie jest możliwe ze względu na okoliczności zdarzenia¹⁶². Powyższe ograniczenia wskazują wyraźnie, że używanie i wykorzystywanie broni palnej jest swoistym narzędziem pomocniczym podczas wykonywania zadań służbowych – wyrażonych w ustawie, ale możliwym do wprowadzenia jedynie, gdy zajdą ściśle określone ustawowo okoliczności.

Broni palnej używa się lub wykorzystuje się w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę. Od użycia lub wykorzystania broni palnej należy odstąpić, gdy cel jej użycia lub wykorzystania został osiągnięty. Podejmując decyzję o użyciu lub wykorzystaniu broni palnej, uprawnieni są zobowiązani postępować ze szczególną rozwagą i traktować jej użycie jako środek ostateczny¹⁶³.

Przed wejściem w życie ustawy o działaniach antyterrorystycznych i powołaniu instytucji strzału specjalnego, tak sformułowane przepisy dotyczące używania broni palnej budziły kontrowersje wśród praktyków i ekspertów zajmujących się problematyką użycia siły w rozwiązywaniu sytuacji kryzysowych. Pozbawiały one bowiem możliwości używania broni palnej przez strzelców wyborowych na przykład w trakcie rozwiązywania sytuacji zakładniczych. Ta konstrukcja prawna uniemożliwia bowiem wykorzystanie skutecznego narzędzia w postaci oddania strzału neutralizującego zagrożenie. W oparciu o przepisy ustawy o użyciu broni, strzelec jest zobowiązany ustawowo do użycia broni w taki sposób, by wyrządzić jak najmniejszą szkodę; wobec tego zranienie sprawcy sytuacji zakładniczej nie przyczyni się do rozwiązania kryzysu, a może dodatkowo spowodować eskalację agresji wobec znajdujących się ze sprawcą zakładników. Podobnie nie jest możliwe w oparciu o te przepisy oddanie strzału przez strzelca wyborowego na rozkaz – ta konstrukcja została zarezerwowana przez ustawodawcę jedynie dla pododdziałów zwartych, nieprzeznaczonych do fizycznego zwalczania tego typu zagrożeń.

Wprowadzenie specjalnego użycia broni przez ustawę antyterrorystyczną daje obecnie już możliwość używania broni w celu pozbawienia życia, jednak należy pamiętać, że konstrukcja ta została zarezerwowana jedynie dla policjantów i innych funkcjonariuszy podczas realizacji działań w grupie kontrterrorystcznej, w ramach podejmowania działań na miejscu zdarzenia terrorystycznego. W innych przypadkach użycie

162 UoŚPBiBP, art. 5.

163 Art.. 7 UoŚPBiBP.

broni zawsze powinno zmierzać do wyrządzenia jak najmniejszych uszkodzeń ciała, co wiąże się z tym, że policjanci wykonujący zadania podczas służby patrolowej, pomimo działania wobec sprawców czynów terrorystycznych, nie mogą wykorzystać specjalnego użycia broni i są związani koniecznością realizacji procedur z przepisów ogólnych (ponieważ nie działają w składzie grupy antyterrorystycznej).

Funkcjonowanie dwóch rozwiązań w zakresie użycia broni palnej i zamieszczenie ich w dwóch różnych aktach prawnych należy uznać za niezbyt fortunne, ponieważ dzieli policjantów na tych, którzy funkcjonują w grupie antyterrorystycznej i na tych, którzy wykonują inne zadania. Nie jest to zależne od stopnia zagrożenia, a jedynie od charakteru zdarzenia kryzysowego i zawiązania się formalnych regularnych działań antyterrorystycznych. Jak pokazuje historia ostatnich zdarzeń terrorystycznych z Europy, większość incydentów terrorystycznych kończyła się zanim zostały powołane regularne struktury realizacji działań policyjnych.

W takich okolicznościach nikt w Polsce nie będzie mógł nadal używać formuły strzału specjalnego, pomimo realnego zagrożenia dla życia i zdrowia wielu osób i nawet terrorystycznego charakteru zdarzenia.

Broni palnej nie wolno używać również wobec kobiet o widocznej ciąży, osób, których wygląd wskazuje na wiek do 13 lat, oraz osób o widocznej niepełnosprawności. W takich sytuacjach można użyć wyłącznie siły fizycznej w postaci technik obezwładnienia. Jednak w przypadku, gdy zachodzi konieczność odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie lub zdrowie policjanta lub innej osoby, a użycie siły fizycznej wobec takiej osoby jest niewystarczające lub niemożliwe, funkcjonariusz może użyć innych środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej.

Broni palnej policjanci mogą użyć, gdy zaistnieje co najmniej jeden z następujących przypadków:

 konieczność odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na:

o życie, zdrowie lub wolność uprawnionego bądź innej osoby albo konieczność przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu;

o ważne obiekty, urządzenia lub obszary albo konieczność przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu;

o mienie, które stwarza jednocześnie bezpośrednie zagrożenie życia, zdrowia lub wolności uprawnionego lub innej osoby, albo konieczność przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu;

Strona 151 z 289

o bezpieczeństwo konwoju lub doprowadzenia.

 konieczność przeciwstawienia się osobie:

o niepodporządkowującej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni, materiału wybuchowego lub innego niebezpiecznego przedmiotu, którego użycie może zagrozić życiu, zdrowiu lub wolności uprawnionego lub innej osoby, która usiłuje bezprawnie odebrać broń palną uprawnionemu lub innej osobie uprawnionej do jej posiadania.

 bezpośredni pościg za osobą, wobec której:

o użycie broni palnej było dopuszczalne w przypadkach określonych

w art. 45 pkt 1 lit. a–d i pkt 2 Ustawy z dnia 24 maja 2013 r.

o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej;

o istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełniła wymienione w ustawie przestępstwo, o którym mowa w o którym mowa w art. 115 § 20 (przestępstwo o charakterze terrorystycznym), art. 148 (zabójstwo), art. 156 § 1 (ciężkie uszkodzenie ciała), art.

163–165 (sprowadzenie katastrofy, sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy, sprowadzenie niebezpieczeństwa powszechnego), art. 197 (zgwałcenie, doprowadzenie do innej czynności seksualnej), art. 252 (branie lub przetrzymywanie zakładnika) i art. 280–282 (rozbój, kradzież rozbójnicza, wymuszenie rozbójnicze) ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny.

 konieczność:

o ujęcia osoby:

 wobec której użycie broni palnej było dopuszczalne w przypadkach określonych w art. 45 pkt 1 lit. a–d i pkt 2 Ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej;

 wobec której istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełniła przestępstwo, o którym mowa w art. 115 § 20 (przestępstwo o charakterze terrorystycznym), art. 148 (zabójstwo), art. 156 § 1 (ciężkie uszkodzenie ciała), art.

163–165 (sprowadzenie katastrofy, sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy, sprowadzenie niebezpieczeństwa powszechnego), art. 197 (zgwałcenie, doprowadzenie do innej czynności seksualnej), art. 252 (branie lub przetrzymywanie zakładnika) i art. 280–282

(rozbój, kradzież rozbójnicza, wymuszenie rozbójnicze) ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny;

 dokonującej zamachu, o którym mowa w art. 45 pkt 1 lit. d lub e Ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej;

 jeżeli schroniła się w miejscu trudno dostępnym, a z okoliczności zdarzenia wynika, że może użyć broni palnej lub innego niebezpiecznego przedmiotu.

o ujęcia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej, tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności, jeżeli:

 ucieczka tej osoby stwarza zagrożenie życia lub zdrowia uprawnionego lub innej osoby;

 istnieje uzasadnione podejrzenie, że osoba ta może użyć materiałów wybuchowych, broni palnej lub innego niebezpiecznego przedmiotu;

 pozbawienie wolności nastąpiło w związku z uzasadnionym podejrzeniem lub stwierdzeniem popełnienia przestępstwa, o którym mowa w art. 115 § 20 (przestępstwo o charakterze terrorystycznym), art. 148 (zabójstwo), art. 156 § 1 (ciężkie uszkodzenie ciała), art.

163–165 (sprowadzenie katastrofy, sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy, sprowadzenie niebezpieczeństwa powszechnego), art. 197 (zgwałcenie, doprowadzenie do innej czynności seksualnej), art. 252 (branie lub przetrzymywanie zakładnika) i art. 280–282 (rozbój, kradzież rozbójnicza, wymuszenie rozbójnicze) ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny¹⁶⁴.

Poza użyciem broni palnej policjanci mogą broń palną wykorzystywać.

Katalog warunków jest również zamknięty i odnosi się do następujących działań służbowych:

 zatrzymanie pojazdu, jeżeli jego działanie zagraża życiu lub zdrowiu policjanta lub innej osoby lub stwarza zagrożenie dla ważnych obiektów, urządzeń lub obszarów;

 pokonanie przeszkody:

o uniemożliwiającej lub utrudniającej ujęcie osoby albo ratowanie życia lub zdrowia policjanta, innej osoby lub ratowanie mienia;

164 Art. 45 UoŚPBiBP.

Strona 153 z 289

o w przypadku naruszenia porządku lub bezpieczeństwa publicznego przez osobę pozbawioną wolności, zatrzymaną lub umieszczoną w strzeżonym ośrodku albo areszcie w celu wydalenia.

 zaalarmowanie lub wezwanie pomocy;

 neutralizacja przedmiotów lub urządzeń mogących stwarzać niebezpieczeństwo wybuchu, powodujących jednocześnie bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia policjanta lub innej osoby;

 unieszkodliwienie zwierzęcia, którego zachowanie zagraża bezpośrednio życiu lub zdrowiu policjanta lub innej osoby;

 oddanie strzału ostrzegawczego¹⁶⁵.

Katalog wyżej wymienionych warunków wykorzystania broni palnej przez uprawnionych umożliwia posługiwanie się bronią jako narzędzia do realizacji innego celu niż oddanie strzału w kierunku osoby. Wówczas procedura posłużenia się bronią palną i jej dokumentowanie jest znacznie uproszczone i pozwala na podejmowanie decyzji przez uprawnionego w większym komforcie psychicznym.

W sytuacji podjęcia decyzji o użyciu broni przez uprawnionego, jest on zobowiązany do zachowania procedury określonej ustawą. Przed użyciem broni palnej uprawniony jest zobowiązany do podjęcia następujących działań:

 identyfikuje swoją formację albo służbę okrzykiem przez wskazanie jej pełnej nazwy lub ustawowego skrótu;

 wzywa osobę do zachowania zgodnego z prawem, a w szczególności do:

o natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego przedmiotu, którego użycie może zagrozić życiu, zdrowiu lub wolności uprawnionego lub innej osoby;

o zaniechania ucieczki;

o odstąpienia od użycia przemocy.

W przypadku niepodporządkowania się wezwaniom wymienionym powyżej, uprawniony uprzedza o użyciu broni palnej okrzykiem: „Stój, bo strzelam!”, a jeżeli wezwanie to okaże się nieskuteczne, oddaje strzał ostrzegawczy w bezpiecznym kierunku¹⁶⁶.

Ważną konstrukcją prawną wyrażoną w ustawie jest możliwość ominięcia powyżej wskazanej procedury przez policjanta, jeżeli zrealizowanie

165 Art. 47 UoŚPBiBP.

166 Art. 48 ust. 1, 2 UoŚPBiBP.

poszczególnych czynności przed oddaniem strzału w kierunku osoby groziłoby bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia uprawnionego lub innej osoby.

W przypadku, gdy w wyniku użycia lub wykorzystania broni palnej nastąpiło zranienie osoby lub wystąpiły inne widoczne objawy zagrożenia życia lub zdrowia tej osoby, policjant udziela jej niezwłocznie pierwszej pomocy, a w razie potrzeby zapewnia wezwanie kwalifikowanej pierwszej pomocy lub podmiotów świadczących medyczne czynności ratunkowe.

Funkcjonariusz może odstąpić od udzielenia pierwszej pomocy, w przypadku gdy zachodzi jedna z następujących okoliczności:

 udzielenie tej pomocy może zagrozić życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu uprawnionego lub innej osoby;

 udzielenie pomocy osobie poszkodowanej zostało zapewnione przez inne osoby lub podmioty zobowiązane do jej udzielenia.

O każdym przypadku użycia lub wykorzystania broni palnej uprawniony niezwłocznie powiadamia przełożonego lub osobę pełniącą służbę dyżurną.

Użycie lub wykorzystanie broni palnej uprawniony każdorazowo dokumentuje w notatce. Elementy, które powinien zawierać ten dokument sprawozdawczy, są bardziej rozbudowane w przypadku użycia broni, a mniej w sytuacji jej wykorzystania.

Użycie i wykorzystanie broni palnej przez policjantów jest zagadnieniem złożonym. Uprawnieni do posługiwania się bronią najczęściej działają w warunkach deficytu czasu niezbędnego do właściwego podjęcia decyzji. Ich działanie związane z użyciem i wykorzystaniem broni jest obwarowane licznymi ograniczeniami i wymogami natury prawnej. Dodatkowo elementem utrudniającym obiektywne podejmowanie decyzji jest aspekt wysokiego stresu i emocji występujących u funkcjonariuszy w przypadku podejmowania bezpośredniej interwencji w sytuacji kryzysowej.

W związku z powyższym, biorąc pod uwagę potencjalną odpowiedzialność dyscyplinarną i karną uprawnionych w przypadku niewłaściwego użycia lub wykorzystania broni palnej, zagadnienie posługiwania się bronią nabiera szczególnego znaczenia.

Na przełożonych oraz kierujących poszczególnymi jednostkami Policji ciąży obowiązek odpowiedniego przygotowania swoich podwładnych do posługiwania się narzędziem, jakim jest broń palna. Jest to zadanie trudne, ponieważ wymaga wyposażenia funkcjonariuszy w specjalistyczną wiedzę teoretyczną, popartą omawianiem konkretnych przykładów użycia i wykorzystania broni palnej w różnych okolicznościach i warunkach.

Dodatkowo bardzo ważnym elementem jest szkolenie praktyczne obejmujące

Strona 155 z 289

teorię i praktykę strzelań oraz zapewnienie możliwości nabycia przez uprawnionych automatycznych nawyków przy posługiwaniu się bronią palną.

To wszystko po to, aby funkcjonariusze mogli wykonywać swoje zadania w pełnym komforcie psychicznym, co z kolei powinno się przełożyć na wyższy poziom wykonywanych zadań na rzecz bezpieczeństwa i porządku publicznego¹⁶⁷.

Poza użyciem broni palnej, policjanci w ramach narzędzia siły mogą używać bądź wykorzystywać środki przymusu bezpośredniego. Mogą oni użyć środka przymusu bezpośredniego lub go wykorzystać do celów określonych w ustawie o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, wyłącznie w zakresie realizacji zadań ustawowych podmiotu, w którym pełni służbę. Jest to ważne zastrzeżenie, które uszczegóławia zakres kompetencji do posługiwania się nadanym uprawnieniem.

Policjantom wykonującym zadania służbowe przysługują następujące środki przymusu bezpośredniego:

 siła fizyczna w postaci technik:

o transportowych;

o obrony;

o ataku;

o obezwładnienia.

 kajdanki:

o zakładane na ręce;

o zakładane na nogi;

o zespolone.

 kaftan bezpieczeństwa;

 pas obezwładniający;

 siatka obezwładniająca;

 kask zabezpieczający;

 pałka służbowa;

 wodne środki obezwładniające;

 pies służbowy;

 koń służbowy;

 pociski niepenetracyjne;

 chemiczne środki obezwładniające w postaci:

o ręcznych miotaczy substancji obezwładniających;

o plecakowych miotaczy substancji obezwładniających;

o granatów łzawiących;

167 J. Stelmach, dz. cyt., s. 194-195.

o innych urządzeń przeznaczonych do miotania środków obezwładniających.

 przedmioty przeznaczone do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej;

 kolczatka drogowa i inne środki służące do zatrzymywania oraz unieruchamiania pojazdów mechanicznych;

 pojazdy służbowe;

 środki przeznaczone do pokonywania zamknięć budowlanych i innych przeszkód, w tym materiały wybuchowe;

 środki pirotechniczne o właściwościach ogłuszających lub olśniewających¹⁶⁸.

Obecnie funkcjonują dwie możliwości posługiwania się przymusem bezpośrednim: w postaci użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego. Użyciem środka przymusu bezpośredniego jest zastosowanie środka przymusu bezpośredniego wobec osoby.

Za wykorzystanie środka przymusu bezpośredniego uznaje się natomiast zastosowanie środka przymusu bezpośredniego wobec zwierzęcia albo zastosowanie go w celu zatrzymania, zablokowania lub unieruchomienia pojazdu lub pokonania przeszkody. Środków przymusu bezpośredniego używa się lub wykorzystuje się je w sposób niezbędny do osiągnięcia celów tego użycia lub wykorzystania, proporcjonalnie do stopnia zagrożenia, wybierając środek o możliwie jak najmniejszej dolegliwości. Bardzo ważnym zastrzeżeniem wyrażonym w ustawie jest to, że środków przymusu bezpośredniego używa się lub wykorzystuje się je w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę, a od użycia lub wykorzystania środków należy odstąpić, gdy cel ich użycia lub wykorzystania został osiągnięty. Środków przymusu bezpośredniego używa się lub wykorzystuje się je z zachowaniem szczególnej ostrożności, uwzględniając ich właściwości, które mogą stanowić

Za wykorzystanie środka przymusu bezpośredniego uznaje się natomiast zastosowanie środka przymusu bezpośredniego wobec zwierzęcia albo zastosowanie go w celu zatrzymania, zablokowania lub unieruchomienia pojazdu lub pokonania przeszkody. Środków przymusu bezpośredniego używa się lub wykorzystuje się je w sposób niezbędny do osiągnięcia celów tego użycia lub wykorzystania, proporcjonalnie do stopnia zagrożenia, wybierając środek o możliwie jak najmniejszej dolegliwości. Bardzo ważnym zastrzeżeniem wyrażonym w ustawie jest to, że środków przymusu bezpośredniego używa się lub wykorzystuje się je w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę, a od użycia lub wykorzystania środków należy odstąpić, gdy cel ich użycia lub wykorzystania został osiągnięty. Środków przymusu bezpośredniego używa się lub wykorzystuje się je z zachowaniem szczególnej ostrożności, uwzględniając ich właściwości, które mogą stanowić

W dokumencie Bunt w zakładzie karnym (Stron 146-161)