Ubezpieczenia obowiązkowe w rolnictwie

Korzenie ubezpieczeń obowiązkowych na ziemiach polskich sięgają połowy XIX w., wówczas w Księstwie Warszawskim wprowadzone zostało obowiązkowe ubezpieczenie od ognia obejmujące m.in. budynki wiejskie.

W okresie międzywojennym wprowadzony został przymus zawierania ubez-pieczeń: mienia ruchomego w gospodarstwach rolnych, upraw od grado-bicia oraz zwierząt od padnięcia. Ponadto obowiązkowe było również

ubezpieczenie budynków²². Po II wojnie światowej, wraz z rozwojem syste-mu ubezpieczeń państwowych, przebudowany został również system ubez-pieczeń obowiązkowych w rolnictwie. Obejmował on m.in. ubezpieczenia:

OC rolników, budynków od ognia i innych zdarzeń losowych, mienia ru-chomego oraz upraw podstawowych zbóż od gradobicia i powodzi²³, a także zwierząt gospodarczych od padnięcia. W 1990 r. na mocy ustawy o działalności ubezpieczeniowej wprowadzono zasadnicze zmiany w funk-cjonowaniu polskiego rynku ubezpieczeń. Jedną z nich było nadanie ubez-pieczeniom charakteru umownego oraz wyróżnienie pojęć ubezpieczeń dobrowolnych i obowiązkowych. Zgodnie z przywołaną ustawą, do ubez-pieczeń obowiązkowych w obszarze rolnictwa zakwalifikowano: ubezpie-czenie OC rolników oraz ubezpieubezpie-czenie budynków rolniczych. Uchwalone w 2003 r. i obecnie obowiązujące regulacje dotyczące ubezpieczeń obo-wiązkowych podtrzymały taki ich zakres w odniesieniu do rolnictwa²⁴. Po-cząwszy od lipca 2008 r. rolnicy, którzy uzyskali płatności bezpośrednie w rozumieniu przepisów o płatnościach w ramach systemu wsparcia bez-pośredniego, są zobowiązani również zawrzeć umowę ubezpieczenia obo-wiązkowego upraw²⁵.

Obowiązek zawarcia ubezpieczenia OC rolników dotyczy wyłącznie rol-ników – osób fizycznych. Ubezpieczenie to obejmuje odpowiedzialność cywilną za szkody powstałe na terytorium Polski z tytułu prowadzenia go-spodarstwa rolnego²⁶ i jest zawierane na 12 miesięcy. Z tytułu ubezpie-czenia OC rolników odszkodowanie przysługuje osobom, którym rolnik, osoba pracująca w jego gospodarstwie lub członkowie jego rodziny wyrzą-dzili szkodę na skutek czynu niedozwolonego w związku z prowadzeniem gospodarstwa. Podobnie jak w przypadku innych obowiązkowych umów

2 2 E. Wojciechowska-Lipka, op.cit., s. 246-249.

2 3 Obowiązek ubezpieczenia mienia ruchomego oraz upraw podstawowych zbóż od gradobicia był egzekwowany na podstawie uchwały odpowiednio: rady powiatowej oraz rady wojewódzkiej. Por. E. Wojciechowska-Lipka, op.cit., s. 248.

2 4 Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczenio-wym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, Dz. U. 2003 nr 124 poz. 1152 z późn. zm. (dalej: u.u.o).

2 5 Ustawa z dnia 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospo-darskich, Dz. U. 2005 Nr 150 poz. 1249 z późn. zm. (dalej u.u.r.z.g.).

2 6 Zgodnie z definicją zawartą w art. 2. pkt. 4 u.u.o gospodarstwo rolne jest to obszar użytków rolnych, gruntów pod stawami oraz sklasyfikowanych jako użytki rol-ne pod zabudowaniami, przekraczający łącznie powierzchnią 1 ha, jeżeli podlega on w całości lub części opodatkowaniu podatkiem rolnym, a także obszar takich użytków i gruntów, niezależnie od jego powierzchni, jeżeli jest prowadzona na nim produkcja rolna, stanowiąca dział specjalny w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych.

USTAWODAWSTWO I ORZECZNICTWO

ubezpieczenia OC, nałożenie obowiązku zawierania umów ubezpieczenia OC rolników ma na celu przede wszystkim zapewnienie skutecznej kom-pensaty wyrządzonych szkód oraz ochronę poszkodowanych przed ewen-tualną niewypłacalnością sprawcy zobowiązanego do ich naprawienia.

Odpowiedzialność ubezpieczyciela limitowana jest do wysokości sumy gwarancyjnej, która wynosi 5 mln euro w przypadku szkód na osobie oraz 1 mln euro w przypadku szkód na mieniu. Niedopełnienie obowiązku za-warcia umowy ubezpieczenia OC rolników skutkuje obowiązkiem uiszcze-nia opłaty w wysokości jednej dziesiątej minimalnego wynagrodzeuiszcze-nia za pracę (w 2015 r. – 175 zł) na rzecz Ubezpieczeniowego Funduszu Gwaran-cyjnego (UFG).

Umowę ubezpieczenia budynków rolniczych zobowiązany jest zawrzeć każdy rolnik (osoba fizyczna) w chwili pokrycia budynku wchodzącego w skład gospodarstwa dachem. Umowa ta jest zawierana z dowolnym za-kładem ubezpieczeń wykonującym działalność w zakresie ubezpieczeń obo-wiązkowych na okres 12 miesięcy. Z tytułu tego ubezpieczenia odszkodo-wanie przysługuje w związku ze szkodami powstałymi w ubezpieczonych budynkach na skutek: ognia, huraganu, powodzi, podtopienia, deszczu nawalnego, gradu, opadów śniegu, uderzenia pioruna, eksplozji, obsu-nięcia się ziemi, tąpobsu-nięcia, lawiny lub upadku statku powietrznego²⁷. Suma ubezpieczenia ustalana jest odrębnie dla każdego budynku w oparciu o jego wartość rzeczywistą lub – w przypadku budynków nowych oraz ta-kich, których stopień zużycia technicznego nie przekracza 10% – w opar-ciu o wartość nową. Wysokość powstałych szkód warunkujących wysokość odszkodowania wycenia się na podstawie cenników zakładów ubezpie-czeń (w przypadku niepodjęcia odbudowy, naprawy lub remontu) lub kosz-torysów sporządzonych przez podmioty dokonujące odbudowy lub remon-tu budynku. Kara za brak ubezpieczenia budynku rolniczego jest równa jednej czwartej minimalnego wynagrodzenia za pracę (w 2015 r. – 437,5 zł) i jest uiszczana na rzecz UFG.

Obowiązkowe ubezpieczenie upraw dotyczy wyłącznie wybranej grupy rolników, tj. rolników, którzy uzyskali płatności bezpośrednie w rozumie-niu przepisów o płatnościach w ramach systemu wsparcia bezpośredniego.

Pozostali rolnicy mogą skorzystać z tego typu ubezpieczeń dobrowolnie.

Zakres obowiązkowego ubezpieczenia upraw obejmuje ryzyko związane z wystąpieniem szkód spowodowanych przez powódź, suszę, grad, ujemne skutki przezimowania lub przymrozki wiosenne²⁸. Podstawowym celem omawianego ubezpieczenia jest zapewnienie rolnikowi, którego uprawy

2 7 Art. 67 pkt 1. u.u.o.

2 8 Art. 10c ust. 1. u.u.r.z.g.

zostały dotknięte kataklizmem możliwości odbudowania posiadanych upraw. Obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia upraw uważa się za spełniony, jeżeli w okresie 12 miesięcy, licząc od 1 lipca roku następują-cego po roku, w którym rolnik otrzymał płatność bezpośrednią, ochroną ubezpieczeniową objęte jest co najmniej 50% powierzchni upraw²⁹, od co najmniej jednego z wymienionych w poprzednim zdaniu rodzajów ryzyka. Wysokość opłaty za niespełnienie obowiązku ubezpieczenia upraw wynosi 2 euro od 1 ha i jest wnoszona na rzecz gminy właściwej ze wzglę-du na miejsce zamieszkania lub siedziby rolnika. Cechą charakterystyczną analizowanego ubezpieczenia jest mechanizm dopłaty do składek finan-sowany z budżetu państwa (przy czym mechanizm ten funkcjonuje rów-nież w przypadku dobrowolnych ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich). Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 27 listopada 2014 r. dopłata z budżetu pokrywa 50% składki ubezpiecze-niowej do 1 ha upraw, pod warunkiem, że składka taryfowa zakładu ubezpieczeń nie przekracza 6% sumy ubezpieczenia³⁰. Ponadto przywo-łane rozporządzenie określa również maksymalne sumy ubezpieczenia poszczególnych rodzajów upraw.

3.2. Dobrowolne ubezpieczenia w rolnictwie