Mariusz Menz
1. Okres przełomu:
lata 1989‒1990
W
Warszawie 6 II 1989 r. rozpoczęły się obrady Okrągłego Stołu, które stały się początkiem wielkiej zmiany nie tylko w Polsce, ale pośrednio także w całym bloku europejskich państw komunistycznych. Nie wchodząc w bieżące spory polityczne, publicystyczne czy historyczne, dotyczące oceny Okrągłego Stołu (oscylujące pomiędzy biegunami skrajnymi: od zarzutu zdrady ideałów Solidarności po apoteozowanie zawartego podczas obrad poro-zumienia), trudno zaprzeczyć, że jego historyczną konsekwencją były pierwsze od 1947 r. wybory, w których do głosu dopuszczono opozycję1.Sam przebieg Okrągłego Stołu wzbudził rozczarowanie sporej części studen-tów, która dążyła do reaktywowania Niezależnego Zrzeszenia Studentów (NZS).
Organizacja ta po wprowadzeniu stanu wojennego działała w konspiracji, zaś po jego zniesieniu, w drugiej połowie lat osiemdziesiątych podjęła próbę jawnej działalności. W styczniu 1987 r. w akademiku Politechniki Warszawskiej zorgani-zowano spotkanie delegatów z kilku ośrodków akademickich (bez reprezentanta Poznania), które eufemistycznie nazwano II Zjazdem NZS2.
Poznańska reaktywacja NZS nastąpiła trzy miesiące później. W skład po-wołanej w kwietniu Poznańskiej Rady NZS wszedł m.in. student UAM Andrzej Radke3. Zdaniem Filipa Kaczmarka, późniejszego przewodniczącego NZS, dzia-łania tej organizacji były wtedy tak zakonspirowane, że „studenci, którzy chcieli się zaangażować, nie wiedzieli, jak mieliby to zrobić”4. Jego zdaniem „historia
1 Zob. m.in.: Krok ku wolności. Wybory czerwcowe i ich konsekwencje, red. nauk. K. Białecki, S. Jan-kowiak, R. Reczek, Poznań 2015.
2 Zob.: http://nzs.org.pl/historia-niezaleznego-zrzeszenia-studentow/ [dostęp: 4 IX 2018].
3 F. Kaczmarek, Niezależne Zrzeszenie Studentów w Poznaniu wobec wyborów czerwcowych 1989 roku, [w:] Krok ku wolności…, s. 144.
4 Tamże, s. 144. Filip Kaczmarek był przewodniczącym NZS na UAM w latach 1989‒1991, a na-stępnie w latach 1991‒1992 kierował NZS na szczeblu krajowym.
«drugiego» NZS jako organizacji masowej rozpoczęła się na początku maja 1988 r.”5 To wówczas 9 maja miał miejsce strajk okupacyjny w Collegium Maius, a trzy dni później odbył się wiec, na którym dokonano wyboru Samorządu Studenckiego UAM. Jego przewodniczącym został Andrzej Radke. Komitet Strajkowy przekształcił się wtedy w Komitet Rejestracyjny NZS UAM. Zbierano podpisy pod petycją o rejestrację NZS i rozdawano deklaracje członkowskie6. Jak twierdzi Radke, w ciągu dwóch godzin zebrano aż 1300 takich deklaracji7. Był to olbrzymi sukces odradzającego się NZS.
Na inaugurację nowego roku akademickiego 1988/1989, jak była już o tym mowa, przyjechali do Poznania gen. Wojciech Jaruzelski oraz minister edukacji narodowej Henryk Bednarski. Szczególnie obecność twórcy stanu wojennego, który wówczas poza funkcją I sekretarza KC PZPR był także Przewodniczącym Rady Państwa, zaktywizowała studentów związanych z odradzającym się, ale ciągle nielegalnym NZS. Przed wejściem głównym do Auli UAM pojawił się transparent trzymany przez studenta geografii Romana Szymandę oraz studentkę prawa i administracji Katarzynę Potok z napisem: „NZS wita studentów”8. Pod-czas samej inauguracji w imieniu samorządu studentów przemawiał Andrzej Radke. Mówił m.in.:
Samorząd Studentów nie może działać w organizacyjnej próżni. Nikt z nas nie chce, by samorząd był konkurencją wobec istniejących organizacji. Samorząd nie jest i nie może być jakąś inną organizacją, dlatego też konieczna jest zmiana polityki władz odnośnie rejestrowania organizacji studenckich. Strajki i manifestacje wiosenne były ostatnim syg-nałem alarmowym. Do czego taka polityka prowadzi? Do dzisiaj zostały zarejestrowane przy UAM tylko dwie organizacje skupiające studentów-katolików: Koło Uczelniane Przyjaciół Powściągliwości i Pracy oraz Związek Akademicki „Młoda Polska”. W tych dniach złożony zostanie wniosek o legalizację Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Mamy nadzieję, że tej najbardziej reprezentatywnej organizacji naszego środowiska pozwoli się na prowadzenie legalnej działalności. Bez istnienia pluralizmu organizacyjnego nie-możliwe jest normalne działanie Samorządu Studenckiego. Rejestracja NZS jest w tej chwili najważniejszym elementem tego pluralizmu.
Na koniec Radke zwrócił się wprost do gen. Jaruzelskiego: „Panie Przewod-niczący Rady Państwa. Studenci polskich uczelni potrzebują legalizacji NZS tak jak robotnicy potrzebują zalegalizowanej Solidarności”9. Słowa te wywołały
5 Tamże, s. 144‒145.
6 J. Bartkowiak, Element antysocjalistyczny. Samorząd Studentów na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w latach 1980‒1989, Zgierz–Dębogóra 2017, s. 472.
7 F. Kaczmarek, Niezależne Zrzeszenie Studentów w Poznaniu wobec…, s. 145.
8 J. Bartkowiak, Element antysocjalistyczny…, s. 484.
9 Cyt. za: J. Bartkowiak, Element antysocjalistyczny…, s. 485. Cały tekst przemówienia A. Radke zob.: AIPN Po 00206/137, s. 103, Meldunek uzupełniający nr 179/88, 5 X 1988. Tekst ten został też
demonstracyjne oklaski i okrzyki: „NZS, NZS!!!”. Po skończonej inauguracji rozrzucano też ulotki z napisem „NZS wita w nowym roku akademickim”10. W kolejnych tygodniach i miesiącach odbywały się różne spotkania działa-czy NZS, a od lutego 1989 r. organizowano liczne akcje (wiece, demonstracje, przemarsze), w których domagano się rejestracji zrzeszenia. Burzliwy przebieg miała demonstracja z 21 marca. Po manifestacji, która odbyła się na placu Mi-ckiewicza, uformował się duży pochód, który ruszył w stronę placu Wolności.
Został on jednak zablokowany na ulicy Fredy przez oddziały ZOMO. Część demonstrantów schroniła się w Collegium Maius i nie chciała go opuścić, gdyż osoby wychodzące były zatrzymywane przez funkcjonariuszy MO. Budynek zo-stał odblokowany dopiero po kilku godzinach wskutek interwencji u wojewody11.
Intensywność działań NZS w przestrzeni publicznej podczas obrad Okrą-głego Stołu była więc duża. Rosło jednak rozczarowanie jego wynikami, o czym wspomina Andrzej Radke: „Wielu kolegów było sceptycznych przed wyborami czerwcowymi. Czuli się zlekceważeni przez Okrągły Stół i nie angażowali się w kampanię wyborczą opozycji”12. Podobnie wspomina Przemysław Alexan-drowicz: „Byłem uczestnikiem podstolika młodzieżowego i nie byłem w stanie znieść tego, jak próbowano nam robić wodę z mózgu”13. Trzeba jednak dodać, że postulat rejestracji NZS poparła powołana w Krakowie 16 II 1989 r. Konferencja Rektorów Polskich Uniwersytetów14.
Dnia 23 maja Sąd Wojewódzki w Warszawie odrzucił wniosek o rejestrację NZS ze względu na zapis w statucie o prawie do strajku15. Wywołało to ostre napięcie wśród działaczy NZS, których część czuła się zlekceważona przez Okrągły Stół i nie chciała angażować się w kampanię wyborczą Solidarności.
Redakcja poznańskiego pisma NZS „Podaj dalej” wyraziła jednak jednoznacz-ne stanowisko zatytułowajednoznacz-ne Żale na bok16. Wzywano w nim do włączenia się
opublikowany przez czasopismo „Podaj dalej”. Zob.: Przemówienie Andrzeja Radke na inauguracji roku akademickiego UAM, „Podaj dalej” 1989, nr 16.
10 F. Kaczmarek, Niezależne Zrzeszenie Studentów w Poznaniu wobec…, s. 146.
11 Tamże, s. 148.
12 J. Bartkowiak, Element antysocjalistyczny…, s. 506.
13 Tamże.
14 W jej skład wchodzili rektorzy wszystkich polskich uniwersytetów. W regulaminie konferencji zapisano m.in.: „Celem Konferencji, będącej autonomicznym zgromadzeniem rektorów, jest zacieśnie-nie współpracy między Uniwersytetami, aby mogły sprostać wyzwaniom współczesności przyszłości”.
Konferencja oprócz regulaminu wyraziła też w 10. punktach swoje stanowisko i opinie. W pkt. 1. wy-raziła „nadzieję na pomyślne wyniki obrad «okrągłego stołu», które powinny pomóc w rozwiązywaniu niektórych problemów środowiska akademickiego”. Punkt 2. zawierał natomiast expressis verbis wyra-żony postulat rejestracji NZS: „Rektorzy popierają wniosek o szybką rejestrację NZS w ramach prawa młodzieży akademickiej do zrzeszania się”. Zob.: „Informator UAM”, 21 III 1989, s. 13‒16.
15 Było to już drugie odrzucenie przez Sąd Wojewódzki wniosku o rejestrację NZS. Pierwszy wniosek został odrzucony 9 XI 1988 r.
16 Żale na bok, „Podaj dalej” 1989, nr 25.
„wszystkimi siłami w walkę przedwyborczą”17. I niemała część studentów włą-czyła się w prace ukonstytuowanego 16 kwietnia w klasztorze oo. Dominikanów poznańskiego Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” (KOS), na którego czele stanął prof. Janusz Ziółkowski. Choć w jego 68-osobowym składzie znalazł się tylko jeden przedstawiciel NZS – Andrzej Radke, to komitet mocno wspie-rał postulat rejestracji zrzeszenia18. Na największym wiecu przedwyborczym KOS w poznańskiej Arenie 28 kwietnia odczytano tekst przyjętej dwa dni wcześ-niej uchwały komitetu, wzywającego do natychmiastowej rejestracji NZS. Padły tam znamienne słowa:
Komitet Obywatelski jest głęboko zaniepokojony sytuacją w środowisku studenckim Po-znania i całej Polski – jest ono następstwem nikłych ustaleń „Okrągłego Stołu” w sprawach szkolnictwa wyższego, a zwłaszcza niezarejestrowania dotąd NZS, co łamie postanowie-nia zawarte przy Okrągłym Stole. […] Komitet Obywatelski „Solidarność” w Poznaniu zwraca się do władz Ministerstwa Edukacji Narodowej i sądu rejestrującego Warszawa--śródmieście o natychmiastowe zarejestrowanie NZS w oparciu o przedłożony statut19. Wspomniana decyzja Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z 23 maja o braku rejestracji NZS wywołała protesty studentów. 29 maja Międzyuczelniana Komisja Koordynacyjna NZS zorganizowała na placu Mickiewicza wiec protestacyjny, w którym uczestniczyło ok. 300 osób20. Powołano Międzyuczelniany Komitet Strajkowy (MKS) w Poznaniu (UAM, Akademia Medyczna, Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych, Akademia Rolnicza, Politechnika Poznańska i AWF), który ogłosił strajk okupacyjny na terenie Collegium Maius. Do strajkujących do-łączyli także studenci Akademii Muzycznej21. Członkami MKS-u ze strony UAM byli: Andrzej Mikosz, Andrzej Sorówka i Filip Kaczmarek. Jak wspominał ten ostatni, był to „najbardziej pracowity strajk w Europie Wschodniej”22. Strajkujący studenci (było ich. ok. 110) przygotowywali bowiem w nocy materiały wyborcze, wspierające kandydatów Solidarności. Okupowany budynek Collegium Maius został oplakatowany i rankiem 30 maja przechodnie mogli na nim przeczytać
17 Tamże.
18 F. Kaczmarek, Niezależne Zrzeszenie Studentów w Poznaniu wobec…, s. 153.
19 Cyt. za: R. Reczek, Reakcja lokalnych władz i społeczeństwa Wielkopolski na rozwój wydarzeń w 1989 roku, [w:] Krok ku wolności…, s. 115-116. Cały tekst uchwały zob.: AIPN Po, 764/11, Uchwała, 26 IV 1989 r., k. 29.
20 2 III 1989 r. podczas spotkania w auli Wydziału Nauk Społecznych UAM ponad 100 działaczy NZS z wszystkich (poza Akademią Muzyczną) poznańskich uczelni powołało Międzyuczelnianą Ko-misję Koordynacyjną NZS (MKK NZS). W jej skład z UAM weszli dwaj studenci: Przemysław Woźny i Roman Szymanda. Zob.: F. Kaczmarek, Niezależne Zrzeszenie Studentów w Poznaniu wobec…, s. 152.
21 J. Bartkowiak, Element antysocjalistyczny…, s. 507.
22 F. Kaczmarek, Niezależne Zrzeszenie Studentów w Poznaniu wobec…, s. 154–159. Było to jedno z haseł strajku, które miało sugerować, że nie jest on sposobem unikania nauki, tylko formą walki poli-tycznej o realizację celu rejestracji NZS. Ponieważ strajk przypadł na okres letniej sesji egzaminacyjnej, niektórzy strajkujący studenci, jak np. A. Radke, zdawali w jego trakcie egzaminy.
m.in. wymyślone ad hoc hasła, np.: „Jeśli pragniesz silnej Polski, kandydatem twym Ziółkowski”; „Zagłosujmy solidarnie, a komuna zginie marnie”23.
Równolegle do strajku okupacyjnego na placu Mickiewicza trwała głodówka, w której początkowo uczestniczyło sześciu studentów (w tym Andrzej Radke), a ostatecznie siedemnastu. Protestujących studentów poparli publicznie m.in.
prof. Janusz Ziółkowski w imieniu Komitetu Obywatelskiego, dr hab. Stanisław Mikołajczak w imieniu Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” UAM oraz prof.
Brygida Kürbis z Instytutu Historii UAM, która stwierdziła wprost: „Sprawa rejestracji NZS jest tak samo ważna jak Solidarności. Może to wreszcie na kimś zrobi wrażenie”24.
Decyzja o przerwaniu strajku zapadła na szczeblu krajowym i została podjęta przez Ogólnopolski Komitet Strajkowy NZS. Obawiano się bowiem, że strajki studenckie mogłyby zostać wykorzystane przez propagandę PRL-u. Poznański NZS podporządkował się tej decyzji i ogłosił ją 31 maja o godz. 12.00 na wiecu na placu Mickiewicza. Strajk zawieszono do października25. Jak słusznie zauważył Filip Kaczmarek: „Cele Solidarności okazały się ważniejsze niż interes samego Zrzeszenia”26. Cztery dni później odbyły się historyczne wybory, które całkowicie zmieniły polską rzeczywistość.
Zanim jednak do tego doszło Uniwersytet obchodził jubileusz 70-lecia swoje-go istnienia. Czterodniowe uroczystości rozpoczął 7 V 1989 r. koncert Orkiestry Kameralnej „Amadeus” Polskiego Radia i Telewizji w Poznaniu pod dyrekcją Agnieszki Duczmal. Dzień później w Auli UAM odbyło się uroczyste posiedzenie
senatów poznańskich uczelni, których rodowód wywodzi się z Uniwersytetu Poznańskiego, czyli UAM, Akademii Medycznej, AWF-u i Akademii Rolniczej.
W posiedzeniu wziął udział także Zarząd PTPN. W uroczystości uczestniczyli zaproszeni goście, m.in.: minister edukacji narodowej prof. Jacek Fisiak, prezes Sądu Najwyższego prof. Adam Łopatka, I sekretarz KW PZPR w Poznaniu gen.
Edward Łukasik, wojewoda poznański Bronisław Stęplowski, wojewoda kali-ski Marian Jóźwiak, wojewoda pilkali-ski Zbigniew Rosińkali-ski, wojewoda gorzowkali-ski Krzysztof Zaręba, przedstawiciele województw leszczyńskiego, konińskiego i zielonogórskiego, prezydent Poznania Andrzej Wituski, a także biskup pomoc-niczy archidiecezji poznańskiej ks. Zdzisław Fortuniak. Warto podkreślić, że rektor UAM prof. Bogdan Marciniec w swoim przemówieniu wśród organizacji studenckich wymienił także NZS, „na którego rejestrację – jak powiedział – ciągle czekamy”27. Był to duży ukłon w stronę studentów i niezarejestrowanego jeszcze zrzeszenia.
23 Tamże, s. 156.
24 Tamże. Cytowana wypowiedź znalazła się w „Podaj dalej” z 31 V 1989 r. (wydanie strajkowe).
25 J. Bartkowiak, Element antysocjalistyczny…, s. 507.
26 F. Kaczmarek, Niezależne Zrzeszenie Studentów w Poznaniu wobec…, s. 156.
27 „Informator UAM”, 7‒10 V 1989, s. 11.
Rektor w swoim wystąpieniu niewiele miejsca poświęcił przeszłości Uni-wersytetu, skupiając się na jego współczesności. Kreśląc perspektywy rozwoju uczelni, tak mówił o powstającym na Morasku kampusie:
W październiku zamierzamy otworzyć podwoje dwóch budynków w miasteczku uni-wersyteckim na Morasku. Będą to 2 zakłady i pracownia dydaktyki Instytutu Fizyki. Cały Wydział Matematyczno-Fizyczny (jeden z 9 na Uniwersytecie) wg. planu przeniósłby się na Morasko na 75-lecie uczelni, oczywiście, o ile znajdą się środki w br. (ok. 2 miliardów złotych28) i w latach następnych, a nie jest to pewne. Liczby te pokazują skalę problemu i oddalają przeniesienie całego Uniwersytetu być może na… 100 lecie uczelni29. Dziś, kiedy obchodzimy właśnie setną rocznicę utworzenia Alma Mater Posnaniensis, wiemy, że do przeniesienia całego UAM na Morasko nie doszło i nigdy już chyba nie dojdzie. Obecnie znajduje się tam siedem na 15 istniejących wydziałów30.
Przemówienie ministra Fisiaka, który zabrał głos zaraz po wystąpieniu rek-tora, zbudowane zostało wokół tezy o konieczności współdziałania uczonych z państwem pro publico bono. Minister w nawiązaniu do historii mówił:
Utworzenie Uniwersytetu w Poznaniu – o szerokim zakresie kształcenia było w 1919 roku wyrazem polskiej racji stanu i głębokich korzeni polskiej myśli politycznej. Sięgano bowiem do chlubnych tradycji polskich uniwersytetów. Kiedy bowiem cofniemy pa-mięć ku znacznie bardziej odległemu horyzontowi czasowemu, to widzimy, że historia polskich uniwersytetów, historia polskich szkół wyższych, przez wiele wieków była nierozerwalnie związana z podstawowymi interesami państwa polskiego i jego racji stanu. […] W tym właśnie nurcie współdziałania uczonych z państwem widzieć należy Uniwersytet w Poznaniu31.
Profesor Fisiak był ostatnim PRL-owskim ministrem edukacji (w tym szkol-nictwa wyższego) w ostatnim rządzie PRL-u, jakim był gabinet Mieczysła-wa Rakowskiego. Rząd ten rozpoczął proces liberalizacji polskiej gospodarki, wprowadzając doń w sposób ograniczony mechanizmy rynkowe i zainicjował ostrożną decentralizację państwa. Minister w swoim wystąpieniu podkreślił, że przekazał rektorom szereg uprawnień zastrzeżonych dotychczas dla Mini-sterstwa Edukacji Narodowej, w tym uprawnienia do powoływania wydziałów i jednostek międzyuczelnianych. Stwierdził, że listami do rektorów zachęcał ich
„do podejmowania eksperymentów w zakresie rekrutacji na studia, dydaktyki,
28 Według dzisiejszego przelicznika, uwzględniającego denominację z 1995 r., byłoby to 200 tys.
złotych.
29 „Informator UAM”, 7‒10 V 1989, s. 12.
30 Na temat Moraska zob. film z 2014 r. przygotowany przez Uniwersyteckie Studio Filmowe: http://
usf.amu.edu.pl/filmoteka/z-filmoteki-uam/kampus-morasko [dostęp: 10 X 2018].
31 Tamże, s. 13‒14.
obejmowania przez uczelnię patronatu nad szkołami średnimi i podstawowy-mi, podejmowania współpracy środowiskowej z uwzględnieniem instytutów PAN oraz jednostek resortowego zaplecza naukowego”32. Przypomniał też, że na mocy ministerialnej decyzji, UAM stał się z dniem 1 I 1989 r. jedną z pięciu w Polsce uczelni eksperymentalnych33. Było to duże wyróżnienie dla poznańskiego Uniwersytetu. Status takiej uczelni dawał jej bowiem możliwość autorskiego tworzenia programów kształcenia i określania planów studiów, które miały odpowiadać wymogom współczesnej dydaktyki. Eksperymento-wanie dotyczyło także systemu finansowania badań, współpracy z przemy-słem i regionem oraz administrowania uczelnią. Jak później stwierdził rektor w sprawozdaniu z działalności UAM za rok akademicki 1988/1989, otrzymany
„status uczelni eksperymentalnej traktowany jest jako etap wypracowywania i przygotowania koncepcji funkcjonowania uniwersytetu w Polsce na przełomie XX i XXI wieku”34.
Po zakończeniu oficjalnych przemówień okolicznościowy wykład zatytuło-wany Rola Uniwersytetu w rozwoju kultury polskiej wygłosił prof. Gerard La-buda. Następnie uczestnicy uroczystego senatu udali się do pobliskiego Zamku (zwanego wówczas Pałacem Kultury), gdzie rektor Marciniec otworzył wystawę Uniwersytet Poznański 1919‒1989. Po drodze rektorzy złożyli wiązanki kwiatów pod pomnikiem Adama Mickiewicza i pod pomnikiem poznańskiego Czerwca
‘56. Znamienne, że zarówno w „Informatorze UAM”, jak i w uniwersyteckiej kronice, ten ostatni pomnik asekuracyjnie określany był jeszcze mianem po-mnika Jedność35.
Po południu władze rektorskie spotkały się w małej auli z zaproszonymi gośćmi, a wieczorem odbyło się spotkanie z prezydentem Poznania, który podjął uczestników jubileuszu w Sali Białej poznańskiego Ratusza.
Obchody 70-lecia Uniwersytetu celebrowano także 9 maja, kiedy m.in. wrę-czono odznaczenia państwowe pracownikom UAM i nadano tytuł doktora honoris causa prof. Friedrichowi Beierowi – dyrektorowi Instytutu Maxa Plan-cka w Monachium. Jubileusz zakończył Festiwal Sportu UAM, który odbył się 10 maja na stadionie Posnanii.
Warto wspomnieć, że w związku z jubileuszem w przestrzeni publicznej pojawił się nowy podmiot związany z uczelnią, mianowicie Stowarzyszenie Absolwentów UAM, które odbyło wówczas swoje pierwsze posiedzenie.
Uni-32 Tamże, s. 14.
33 Poza UAM uczelniami eksperymentalnymi były: Akademia Rolnicza w Krakowie, Politechnika Wrocławska, Szkoła Główna Planowania i Statystyki w Warszawie (dzisiejsza Szkoła Główna Handlowa), Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Opolu.
34 Sprawozdanie JM Rektora prof. dr. hab. Bogdana Marcińca z działalności Uniwersytetu im.
Adama Mickiewicza w roku akademickim 1988/1989 przedstawione Senatowi Akademickiemu w dniu 22 września 1989 r., Kronika UAM za lata 1987‒1990, Poznań 1999, s. 49.
35 „Informator UAM”, 7‒10 V 1989, s. 3. Kronika UAM za lata 1987‒1990, s. 310.
wersytet przystąpił też do międzynarodowego stowarzyszenia – Konferencji Rektorów Uniwersytetów Europejskich.
O coraz większym otwarciu na świat świadczy rozwój – zarówno Biblioteki i Czytelni Brytyjskiej oraz Ośrodka Alliance Française – instytucji powołanych jeszcze przez rektora Fisiaka36 – jak też inauguracja działalności Ośrodka Kultury Arabskiej przy UAM37. Uniwersytet nawiązał też nowe kontakty z uczelniami z zagranicy. Na przykład w czerwcu rektor podpisał umowę z Uniwersytetem Bayreuth w zakresie współpracy w dziedzinach nauk ścisłych, prawnych i filo-logicznych. Po latach tę międzynarodową aktywność UAM z końca lat osiem-dziesiątych prof. Andrzej Kwilecki tak ocenił:
[…] współpraca zadzierzgnięta przez UAM z uniwersytetami Europy i świata, w okresie kryzysu lat osiemdziesiątych, oznaczała coś więcej niż tylko polepszenie warunków do pracy naukowej i dydaktycznej. Poprzez nią bowiem Uniwersytet im. Adama Mickiewi-cza stawał się oknem na świat dla Poznania i Wielkopolski, czynnikiem przenoszenia na miejscowy grunt niektórych doświadczeń zagranicznych i najnowszych rozwiązań, czy to w zakresie organizacji demokratycznych instytucji, samorządu, nowych rozwiązań prawnych, nowoczesnych form kształcenia zawodowego, czy to w zakresie nauczania i upowszechniania znajomości języków obcych38.
Dziś, dwadzieścia lat później, wypada się z tą oceną tylko zgodzić.
Znakiem zachodzących wówczas zmian i inspiracji czerpanych z rozwią-zań uczelni zachodnich było rozwijanie przez UAM działalności gospodarczej.
Przejawiało się to m.in wchodzeniem Uniwersytetu w skład nowo powoływa-nych spółek, jako ich udziałowiec. O ile w latach 1987‒1988 – za rektoratu prof.
Fisiaka – uczelnia miała udział w czterech takich spółkach (AMU-MODELS, AMU-SOFT, AMU-WAG i INFOCENTRUM), to w okresie zaledwie siedmiu miesięcy sprawowania funkcji rektorskiej przez prof. Marcińca przystąpiła do dwóch kolejnych. I tak 31 V 1989 r. podpisano umowę powołującą spółkę z o.o.
UNISIL, której udziałowcami zostali: UAM, Zakłady Azotowe w Tarnowie, Huta Stalowa Wola, Poznańskie Zakłady STOMIL oraz sześcioosobowy zespół wynalazców z Zakładu Chemii Metaloorganicznej (Wydział Chemii), który opracował technologię produkcji krajowych silanów39. Z kolei tydzień później, 6 czerwca, zarejestrowana została spółka INTER-ALMA, której udziałowcami poza UAM stały się: Politechnika Poznańska, Akademia Ekonomiczna, Akademia Medyczna, Akademia Rolnicza oraz Rada Okręgowa ZSP w Poznaniu. Celem
36 Biblioteka i Czytelnia Brytyjska została otwarta 6 X 1986 r., a Ośrodek Alliance Française zain-augurował swoją działalność 12 V 1987 r.
37 Wydarzenie w dniu 24 IV 1989 r.
38 A. Kwilecki, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w latach 1982‒1990, [w:] Alma Mater Po-snaniensis. W 80. rocznicę utworzenia Uniwersytetu w Poznaniu, pod red. P. Hausera, T. Jasińskiego, J. Topolskiego, Poznań 1999, s. 288.
39 „Informator UAM”, 15 VI 1989, s. 9.
spółki było wspólne zarządzanie w okresie letnim bazą noclegową i stołówkami w domach studenckich (z pominięciem dotychczasowych pośredników, którymi były firmy turystyczne)40.
Wybory parlamentarne z 4 VI 1989 r. przyniosły bezapelacyjne zwycięstwo Solidarności. Senatorem został były rektor UAM prof. Janusz Ziółkowski, zaś mandaty poselskie uzyskali: dr Hanna Suchocka z Wydziału Prawa i Administracji UAM oraz dr Paweł Łączkowski, były wicedyrektor Instytutu Socjologii, wówczas zatrudniony w Poznańskim Oddziale Centralnego Ośrodka Oświaty i Postępu w Rolnictwie. 24 VIII 1989 r. premierem został Tadeusz Mazowiecki, a niecały mie-siąc później Sąd Wojewódzki zarejestrował NZS41. Okres PRL-u dobiegał końca.
Wybory parlamentarne z 4 VI 1989 r. przyniosły bezapelacyjne zwycięstwo Solidarności. Senatorem został były rektor UAM prof. Janusz Ziółkowski, zaś mandaty poselskie uzyskali: dr Hanna Suchocka z Wydziału Prawa i Administracji UAM oraz dr Paweł Łączkowski, były wicedyrektor Instytutu Socjologii, wówczas zatrudniony w Poznańskim Oddziale Centralnego Ośrodka Oświaty i Postępu w Rolnictwie. 24 VIII 1989 r. premierem został Tadeusz Mazowiecki, a niecały mie-siąc później Sąd Wojewódzki zarejestrował NZS41. Okres PRL-u dobiegał końca.