Usługi w klasyfikacjach gospodarki narodowej obowiązujących po 1989

ORAZ PODZIAŁ TERYTORIALNY JAKO PODSTAWA BADAŃ USŁUG

III. 1. Usługi w klasyfikacjach gospodarki narodowej obowiązujących po 1989

III. 1. 1. Klasyfikacja Gospodarki Narodowej – KGN

Najdłużej funkcjonującą klasyfikacją działalności gospodarczych w powojennej Polsce była Klasyfikacja Gospodarki Narodowej (KGN). Po raz ostatni zmian w jej obrębie dokonano w 1985 roku. Wówczas to na podstawie zarządzenie nr 21, Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 25 maja 1985 r., w sprawie Klasyfikacji Gospodarki Narodowej w oparciu o art. 12 pkt. l ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. o statystyce państwowej (Dz. U. Nr 7, poz. 58) straciło moc zarządzenie nr 7 z dnia 25 kwietnia 1980 roku w sprawie klasyfikacji działalności gospodarczej. Nowa klasyfikacja weszła w życie 1 stycznia 1986 roku. W najbardziej ogól–

nym sformułowaniu wprowadzona klasyfikacja stanowiła podstawę agregowania w statystyce i planowaniu, danych liczbowych dotyczących przedsiębiorstw, jednostek budżetowych oraz innych jednostek gospodarki narodowej według przedmiotu podstawowej, ale przeważającej działalności tych jednostek.

Zaznaczyć należy, że zmiany wprowadzone do Klasyfikacji Gospodarki Narodowej obowiązującej od 1986 r. w zasadzie nie naruszały układu KGN obowiązującego w latach 1981–

1985. Wprowadzone zmiany dotyczyły dostosowania do generalnych przekształceń leżących u podstaw rozwoju gospodarki narodowej. Dotyczyły one trzech zakresów:

– podziału działów, funkcjonujących wcześniej, na dwa lub więcej, które skutkowały dalszymi zmianami w symbolice i nazewnictwie gałęzi,

– likwidacji niektórych branż oraz wprowadzeniu nowych, odpowiednio do aktualnych potrzeb analizy gospodarki narodowej oraz zachodzących zmian w strukturach organizacyjnych, – zmianie nazw niektórych branż oraz wprowadzeniu nowych definicji rodzajów działalności

charakteryzujących jednostki zaliczane do niektórych branż. Miało to na celu zespolenie stosowanych określeń w KGN z aktualną praktyką gospodarczą.

Klasyfikacja Gospodarki Narodowej, była w zasadzie klasyfikacją czteroszczeblową (tab. 21). Ogólna zbiorowość jednostek gospodarki narodowej została podzielona na sferę produkcji materialnej i sferę poza produkcją materialną (poziom najwyższy). Na tym poziomie odpowiadał on zasadom budowy syntetycznych bilansów gospodarki narodowej. W obrębie sfer wyróżniono odpowiednio 9 i 10 działów. Podział ten wynikał z ogólnych potrzeb analiz makroekonomicznych. W tej postaci odpowiadał ówczesnemu społecznemu podziałowi pracy ukształtowanemu w procesie historycznego rozwoju. Z kolei w obrębie 19 działów wyróżniono 86 gałęzi. Przy czym liczba gałęzi w poszczególnych działach, była zróżnicowana.

Blisko 30 % z nich przypadło na dział Przemysł (29), w przeciwieństwie do jednej wyróżnionego w pozostałych branżach usług niematerialnych. Poziom gałęzi wykorzystywano między innymi do badań makroekonomicznych, prowadzonych w obrębie poszczególnych działów gospodarki narodowej. Na najniższym poziomie wyróżniono 371 branż. Ich liczba w obrębie poszczególnych gałęzi na ogół nie przekraczała 9. Podział gałęzi na branże wynikał z potrzeb analizy struktury gospodarki narodowej, badań przepływów międzygałęziowych, porównań międzynarodowych itp.

Przyjmując, za kryterium przynależności do „działalności usługowych”, podział na sfery zauważamy, że w przypadku działów, mamy do czynienia z ich równowagą. Schodząc natomiast na niższe szczeble podziału, uwidacznia się znacząca dysproporcja pomiędzy liczbą wyróżnionych gałęzi oraz branż. W przypadku obu najniższych szczebli podziału jest jak 3:1, na korzyść sfery produkcji materialnej. Opierając się natomiast o rodzaje wykonywanych działalności, występują–

cych w obrębie działów sfery produkcji materialnej, w pełni uzasadnionym jest rozpatrywanie działalności transportu, łączności, handlu, pozostałych gałęzi produkcji materialnej oraz gospodarki komunalnej jako działalności usługowych. Po tym zabiegu zauważamy, że taki sposób przyporządkowania zmienia w istotny sposób proporcje pomiędzy sektorem usług, a pozostałymi sektorami i niższymi szczeblami podziału KGN. Na szczeblu działów mamy wówczas do czynienia z blisko 4–krotna ich przewagą w sektorze usług. Gdy na niższych poziomach uzyskano praktycznie „równowagę” między nimi (gałęzie 48 do 46 w sektorze usług i odpowiednio dla branż 227 wobec 144).

Tab. 21. Poziomy hierarchiczne – schemat grupowania w Klasyfikacji Gospodarki Narodowej

Sfera Dział Gałęzie Branże

I szczebel II III IV

Przemysł 29

Budownictwo 9

Rolnictwo 5

Leśnictwo 5

Transport 9

Łączność 1

Handel 5

Pozostałe gałęzie produkcji materialnej 4

produkcji materialnej

Gospodarka komunalna 4

280

Gospodarka mieszkaniowa oraz niematerialne usługi

komunalne 3

Nauka i rozwój techniki 2

Oświata i wychowanie 4

Kultura i sztuka 2

Ochrona zdrowia i opieka społeczna 2 Kultura fizyczna, turystyka i wypoczynek 2 Pozostałe branże usług niematerialnych 1 Administracja państwowa i wymiar sprawiedliwości 3

Finanse i ubezpieczenia 2

poza produkcją materialną

Organizacje: polityczne, związków zawodowych i inne 2

Źródło: opracowanie własne na podstawie Klasyfikacja gospodarki ..., (1985)

Klasyfikacja Gospodarki Narodowej, podobnie jak każda klasyfikacja, jest umownie przyjętym usystematyzowanym wykazem działów, gałęzi i branż, który rozumiany jest jako grupy podmiotów, tak zwanych jednostek organizacyjnych gospodarki narodowej. Istotnym w tym przypadku jest to, że układ jej ma charakter hierarchiczny, a zaliczanie jednostek odbywa się na postawie prowadzonej działalności. Grupowanie, klasyfikowanie, jednostek do działu, gałęzi i branży, gospodarki narodowej odbywało przy uwzględnieniu całej działalności, z położeniem nacisku na przeważający rodzaj działalności. Odnośnie poszczególnych szczebli grupowania, różnica polega na tym, że w przypadku działu klasyfikowanie odbywało się na podstawie struktury zatrudnienia według rodzajów działalności, a na niższych poziomach, przeważającego przedmiotu działalności w oparciu o strukturę działalności jednostki, rozpatrywanej przez pryzmat udziału poszczególnych przedmiotów jej działalności w ogólnych rozmiarach działalności jednostki wyrażonych we właściwym dla tego działu mierniku efektów ¹. Kryterium gałęziowo branżowe mogło być wykorzystywane jako pomocnicze przy identyfikacji przynależności jednostki do działu.

Innym istotnym zagadnieniem z punktu widzenia klasyfikacji – grupowania – było określenie, zdefiniowanie jednostki klasyfikacyjnej, jednostki grupowania. Pod pojęciem jednostki klasyfikacyjnej rozumie się podmiot gospodarujący – jednostkę gospodarki narodowej – który zalicza się w całości do określonego działu (gałęzi, branży) gospodarki narodowej. W KGN wyróżniono dwa rodzaje jednostek, a mianowicie przedsiębiorstwo

1 Tak na przykład w: przemyśle na podstawie sprzedaży wyrobów, robót i usług; budownictwie wartości produkcji podstawowej; transporcie wartości przewozów; handlu wielkości obrotów itp.

i zakład. Wyróżnienie określonych rodzajów jednostek ma istotne znaczenie dla wartości poznawczej informacji liczbowych ze względu na przyjęcie większej lub mniejszej szczegółowości grupowania, ich jednorodności z uwzględnieniem szczegółowości prowadzo–

nych ewidencji, a co najistotniejsze z punktu widzenia badań geograficznych. W tym miejscu chodzi o możliwość uzyskania informacji w układzie terytorialnym ze względu na cechy przestrzenne jednostek.

Podstawową jednostką klasyfikacyjną stosowaną na szczeblu centralnym i w statystyce jest przedsiębiorstwo. W oparciu o nią dokonywano grupowania w układzie okresów czasowych i działów gospodarki narodowej. Natomiast dla potrzeb ujmowania danych w przekrojach terytorialnych i gałęziowo–branżowych jednostkę grupowania stanowił zakład. Jednak co należy zaznaczyć, w rozwinięciu metod grupowania w układzie przedsiębiorstw i zakładów, jednoznaczny podział jednostek grupowania, nie był już tak rygorystycznie przestrzegany, gdyż w opisie metody przedsiębiorstw zaznaczono iż stosowa–

na jest również w układach gałęziowych i terytorialnych. Stąd też obie jednostki grupowania posiadają atrybut położenia geograficznego. Oczywiście niemożliwe jest łączne analizowanie danych z wykorzystaniem obu jednostek klasyfikacyjnych. Uzyskane w ten sposób informacje odnoszą się do innego zbioru jednostek, przez co są nieporównywalne. Łączne ich analizo–

wanie prowadzi do błędnych wniosków.

Równolegle obok Klasyfikacji Gospodarki Narodowej funkcjonowała „Klasyfikacja usług” (1985). Stanowiła ona element składowy jednolitego systemu klasyfikacji gospodar–

czych, stanowiąc, obok Systematycznego Wykazu Wyrobów i Klasyfikacji Obiektów Budo–

wnictwa, odpowiednik przedmiotowy, podstawowej w jednolitym systemie klasyfikacji gospodarczych, podmiotowo ułożonej, Klasyfikacji Gospodarki Narodowej.

Stąd też pytanie, co jest przedmiotem klasyfikacji usług, co je stanowi i jakie było miejsce działalności usługowych w Klasyfikacji Gospodarki Narodowej ?

W klasyfikacji mamy do czynienia z systematycznym precyzowaniem jej przedmiotu.

Klasyfikacja usług określa usługi w szeroki sposób. W jej rozumieniu, usługi to „czynności nie tworzące bezpośrednio nowych dóbr, świadczone przez jednostki gospodarki narodowej na zewnątrz zarówno w sferze produkcji materialnej, jak i w sferze działalności poza produkcją materialną, odpłatnie lub nieodpłatnie, niezależnie od charakteru wykonawcy lub odbiorcy”

(Klasyfikacja usług, 1985, s. 6). Kryterium przedmiotu działalności dzieliło zasadniczo usługi na czynności wiążące się z dobrem materialnym albo z samym człowiekiem (tab. 22). Rozwinięcie ogólnego podziału stanowi doprecyzowanie rozumienia pojęcie usług zawarte w pięciu punktach.

Jednakże na cele opracowań planistycznych, statystycznych i ekonomicznych zastosowano kryterium ekonomicznego przeznaczenia danej usługi, czyli rodzajów odbiorcy (por. tab. 22).

Stosując je, wyznacza się usługi produkcyjne, konsumpcyjne oraz ogólnospołeczne, które w rozumieniu klasyfikacji usług rozumiane były jako podsfery, rozciągające się zarówno na sferę produkcji materialnej i poza nią.

Co równie istotne, z punktu widzenia budowy klasyfikacji usług, podobnie jak KGN, oparta jest ona na kryterium podmiotu działalności. Stąd też o zaliczeniu usługi do określonej grupy klasyfikacyjnej decydował jej charakter, bez względu na to, do jakiego działu w KGN została zaliczona jednostka gospodarki narodowej wykonująca daną usługę. Czyli innymi słowy usługi świadczone są przez podmioty gospodarki narodowej, na rzecz osób i innych jednostek gospodarki narodowej bez względu na ich miejsce w KGN niezależnie od ich podporządkowania organizacyjnego. Czyli decydujące znaczenie w klasyfikacji usług posiada usługobiorca ze swoim przyporządkowaniem (miejscem) w klasyfikacji, a nie usługodawca. Z drugiej strony działalności usługowe jak i podmioty je świadczące znajdują się na każdym poziomie klasyfikacji (sfera, dział, gałąź, branża) ¹.

1 Istniały nieliczne wyjątki od tej ogólnej zasady.

Tab. 22. Kryterium ekonomiczne wyróżnienia podsfer usług i działalności usługowe do nich zaliczone na podstawie rodzaju „podmiotu oddziaływania”

Podsfera Rodzaje działalności usługowych Kryterium

ekonomiczne rodzaju „podmiotu oddziaływania”

Produkcyjna (usługi produkcyjne) czynności będące współdziałaniem w procesie produkcji, ale nie tworzące bezpośrednio nowych dóbr, polegające na powiększaniu wartości użytkowej przedmiotów wytworzonych przez inne przedsiębiorstwa bądź też polegające na obsłudze procesu produkcyjnego, czynności o charakterze remontowym, naprawczym

i konserwacyjnym, oddziaływanie na przedmioty lub obiekty

wytwarzanie na zlecenie określonych przedmiotów z materiału powierzonego przez zleceniodawcę;

czynności polegające na udostępnianiu czasowej i bezpośredniej eksploatacji urządzeń i pomieszczeń w sferze cyrkulacji, to znaczy w zakresie transportu, łączności oraz handlu;

Konsumpcyjna (usługi konsumpcyjne) indywidualne i zbiorowe

czynności zaspokajające bezpośrednio potrzeby fizyczne i psychiczne człowieka w zakresie konsumpcji indywidualne i zbiorowej;

czynności zaspokajające potrzeby porządkowo–organizacyjne gospodarki narodowej i społeczeństwa jako całości, tj. działalność administracji państwowej, działalność instytucji finansowych i ubezpieczeniowych, wymiar Sprawiedliwości, bezpieczeństwo i obrona narodowa oraz działalność organizacji politycznych i społecznych;

Ogólnospołeczna (usługi ogólnospołeczne) oddziaływanie na człowieka

ponadto, na zasadzie wyjątku, do usług opłacanych przez ludność zalicza się wytwarzanie wyrobów na zamówienie i materiałów własnych zakładów usługowych,

uwzględniające indywidualne cechy łub życzenia konsumenta oraz budowę jednorodzinnych domów mieszkalnych i pomieszczeń gospodarczych zleconą przez inwestorów prywatnych z podstawowego materiału powierzonego.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Klasyfikacja usług ..., (1985)

III. 1. 2. Europejska (EKD) i Polska Klasyfikacja Działalności (PKD 2000, 2004)

Klasyfikacja Gospodarki Narodowej obowiązywała do 31 grudnia 1992 roku. Jej miejsce zajęła Europejska Klasyfikacja Działalności (EKD) ¹. Zarządzenie nr 28 Prezesa GUS z dnia 27 czerwca 1990 roku (Dz. Urz. GUS Nr 11, poz. 47) zawierało zasady i tryb jej wdrażania od 1 stycznia 1991. Wprowadzenie zmian w oraz samej klasyfikacji działalności gospodarczych w gospodarce narodowej, generalnie wynikało z przejścia, z centralnie sterowanego, na rynkowy model gospodarowania. Równoległymi przesłankami do jej wprowadzenia, była konieczność sporządzania jednorodnych porównań międzynarodowych oraz zestawień informacji statysty–

cznych porównywalnych z innymi krajami. Innymi słowy, można powiedzieć, że chodziło o dostosowanie polskiej statystyki do statystyki międzynarodowej, a w sposób szczególny odnoszący się do statystyki Unii Europejskiej. EKD w sposób zasadniczy różniła się od funkcjonującej wcześniej Klasyfikacji Gospodarki Narodowej. KGN miała charakter podmio–

towy, w której jednostką klasyfikacyjną był podmiot gospodarczy. Natomiast EKD prezentuje podejście przedmiotowe, w której jednostką klasyfikacyjną jest rodzaj działalności, prowa–

dzonej przez podmioty społeczno–gospodarcze.

1 czyli Statystyczna Klasyfikacja Działalności Gospodarczej Unii Europejskiej (NACE – Nomenclatures des Activities de Communite Europeene), wprowadzona rozporządzeniami Rady nr 3037/90 z dnia 9 października 1990 r. (OJ nr L 293 z 24.10.1990 r.).

Europejska Klasyfikacja Działalności funkcjonowała formalnie w polskiej statystyce do 31 grudnia 1999 roku. Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 października 1997 (Dz. U.

Nr 128, poz. 829) wprowadzono do stosowania w statystyce, ewidencji i dokumentacji oraz rachunkowości, a także w urzędowych rejestrach i systemach informacyjnych administracji publicznej Polską Klasyfikację Działalności (PKD 2000). Zaczęła ona obowiązywać od 1 stycznia 1998. Zaznaczyć należy, że od chwili jej wprowadzenia, aż do 31 grudnia 1999 stosowana była równolegle z EKD, aby od 1 stycznia 2000 być jedyną obowiązującą klasyfikacją działalności społeczno–gospodarczych w gospodarce narodowej.

Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 2004 r. (Dz. U. nr 33, poz. 289) z późniejszymi zmianami wprowadzonymi rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2004 r. (Dz. U. Nr 165, poz. 1727) została wprowadzona klasyfikacja PKD 2004. Zastąpiła ona klasyfikację wcześniejszą, również PKD (2000). Polska Klasyfikacja Działalności jest niczym innym, jak rozwinięciem przywoływanej wcześniej Statystycznej Klasyfikacji Działalności Gospodarczej Unii Europejskiej (NACE), wprowadzonej rozporządzeniami Rady nr 3037/90 z dnia 9 października 1990 r. (OJ nr L 293 z 24.10.1990 r.), z późniejszymi zmianami wprowadzonymi rozporządzeniem Komisji Europejskiej Nr 761/93 z dnia 24 marca 1993 r. (OJ Nr L 83 z 03.04.1993 r.) oraz Nr 29/2002 z dnia 19 grudnia 2001 r. (OJ nr L 6 z 10.01.2002 r.). Stąd też zachowuje ona pełną spójność i porównywalność metodologiczną, pojęciową, zakresową i kodową z klasyfikacją NACE Rev. 1.1

PKD jest umownie przyjętym, hierarchicznie usystematyzowanym podziałem zbioru rodzajów działalności społeczno – gospodarczej jakie realizują jednostki (podmioty gospodarcze). Klasyfikacja stosowana jest między innymi do:

– klasyfikowania podmiotów gospodarczych dla potrzeb krajowego, urzędowego rejestru podmiotów gospodarki narodowej REGON – według rodzaju prowadzonej przez nie działal–

ności,

– przedstawiania struktury gospodarki narodowej z punktu widzenia społecznego podziału pracy, – zestawiania dynamicznych szeregów dla potrzeb ekonomicznej analizy rozwoju gospodar–

czego,

– opracowywania bilansów gospodarki narodowej, w tym zintegrowanych rachunków narodo–

wych,

– sporządzania porównań międzynarodowych,

– zestawiania informacji statystycznych, odpowiednio porównywalnych z innymi krajami.

Klasyfikacja gospodarki narodowej (PKD 2004) jest / była klasyfikacją pięciopoziomową, z jednym pośrednim (podsekcje) dla niektórych sekcji ¹. W porównaniu z wcześniejszą klasyfi–

kacją (KGN) jest to o dwa poziomy więcej. Wyróżniono: sekcje, działy, grupy, klasy i podklasy.

Jedynym odpowiadającym poziomem jest poziom działu, których wyróżniono ponad trzykrotnie więcej. Zaznaczyć należy, że równocześnie przestały funkcjonować w klasyfikacji określenia gałęzi i branż rodzajów działalności.

Poziom pierwszy dzieli ogólną zbiorowość na 17 sekcji – kategorii rodzajów działalności, na które składają się czynności związane ze sobą z punktu widzenia tradycyjnie ukształtowanego, ogólnego podziału pracy. Poziom ten jest oznaczony kodem jednoliterowym (A – Q) (tab. 23).

Drugi poziom stanowią 62 działy w ramach których występują działalności mające zasadnicze znaczenie przy określaniu stopnia podobieństwa, jak i przy rozpatrywaniu powiązań występujących w gospodarce narodowej. Kolejne poziomy obejmują odpowiednio 224 grupy, 514 klas oraz 687 podklas.

Począwszy od EKD, która stanowiła podstawę do stworzenia na jej bazie, Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), mieliśmy do czynienia z jej stałą ewolucją. Zmiany dotyczyły każdego z jej poziomów. Skutkowały one z jednej strony zmianami nazewnictwa, a co za tym idzie zakresu treściowego i merytorycznego na coraz niższych poziomach klasyfikacji. Najbardziej widoczne zmiany dotyczyły zmian nazewnictwa na najwyższym poziomie klasyfikacji – sekcji.

Zmiany te od 1993 roku objęły łącznie 9 sekcji (tab. 24).

1 Dotyczy to sekcji Górnictwo (C–2 podsekcje) oraz Przetwórstwo przemysłowe (D–14).

Tab. 23. Polska Klasyfikacja Działalności 2004 Poziom PKD

sekcja

podsekcja dział grupa Klasa podklasa

A Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo – 2 6 14 19

B Rybactwo – 1 1 2 3

C Górnictwo 2 5 13 16 23

D Przetwórstwo przemysłowe 14 23 103 242 282

E Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę – 2 4 7 9

F Budownictwo – 1 5 17 36

G Handel hurtowy i detaliczny; naprawy pojazdów mechanicznych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego –

3 19 79 95

H Hotele i restauracje – 1 5 8 9

I Transport, gospodarka magazynowa i łączność – 5 14 21 48

J Pośrednictwo finansowe – 3 5 12 14

K Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem

działalności gospodarczej –

5 23 39 59 L Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia

społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne

–

1 3 10 11

M Edukacja – 1 4 6 21

N Ochrona zdrowia i pomoc społeczna – 1 3 7 15

O Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała – 4 12 30 39 P Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników – 3 3 3 3

Q Organizacje i zespoły eksterytorialne – 1 1 1 1

17 RAZEM 16 62 224 514 687

Źródło: opracowanie własne na podstawie elektronicznej obowiązującej Polskiej Klasyfikacji Działalności, www.stat.gov.pl

Tab. 24. Zmiany zakresu w ramach pierwszego poziomu klasyfikacji gospodarki narodowej

Sekcja EKD PKD PKD po 1 maja 2004

B Rybołówstwo i rybactwo Rybactwo

C Górnictwo i kopalnictwo Górnictwo

D Działalność produkcyjna Przetwórstwo przemysłowe E Zaopatrywanie w energię

elektryczną, gaz, wodę Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę K N Ochrona zdrowia i opieka

socjalna Q Organizacje i zespoły

międzynarodowe Organizacje i zespoły eksterytorialne Źródło: opracowanie własne na podstawie elektronicznej obowiązującej Polskiej Klasyfikacji Działalności,

www.stat.gov.pl

W konsekwencji tych zmian, w chwili obecnej, niższe poziomy wyróżniają rodzaje działalności, które zamknięte są w 62 działy (wcześniej 60), 224 klasy (222), 514 klas ([512EKD], 520) i 683 podklasy ([109], 683). Istotna różnica w liczbie wyróżnionych podklas pomiędzy EKD i PKD wynika z faktu, że w momencie wprowadzenia EKD wyróżniono podklasy tylko w ramach siedmiu sekcji (A, B, H, K, M, N, O). W konsekwencji dalszych prac, nad dostosowaniem klasyfikacji do polskich uwarunkowań, w ramach tego poziomu klasyfikacji, wprowadzono nazewnictwo dla podklas w pozostałych sekcjach.

W stosunku do wcześniejszych klasyfikacji PKD, w wyraźnie odmienny sposób, podchodzi do definiowania jednostek klasyfikacyjnych oraz zasad ich klasyfikowania. Przy określaniu jednostki statystycznej muszą być brane pod uwagę co najmniej trzy kryteria. Stanowi jej kryterium: (1) prawne, finansowe lub organizacyjne; (2) działalności; (3) geograficzne. Nie ozna–

cza to, że grupowania nie można dokonać ze względu na jedno z wyróżnionych kryteriów.

Z punktu widzenia badań przestrzennych istotnym jest kryterium geograficzne. Przy jego stosowaniu dokonuje się rozróżnienia pomiędzy obszarami odniesienia, a mianowicie: lokalnym, regionalnym, krajowym, wspólnotowym i światowym. Pomijając dwa ostatnie z wymienionych, pozostałe odnoszą się do jednostek podziału terytorialnego. Odniesienie regionalne dotyczy jednostek terytorialnych wydzielonych do celów statystycznych (NUTS), z poziomu regionu (NUTS 1), województwa (NUTS 2) podregionu (NUTS 3). Natomiast poziom lokalny, to powiat (NUTS 4) oraz miasto i gmina (NUTS 5). W tym miejscu warto podjąć krótką dyskusji na temat podziału terytorialnego i administracyjnego funkcjonujących w naszym kraju.

Opierając się na obecnie obowiązujących aktach prawnych, należałoby stwierdzić, że nie można mówić o podziale administracyjnym, a jedynie o dwóch równolegle funkcjonujących obok siebie podziałach terytorialnych. Pierwszym dokumentem jest Ustawa z dnia 24 lipca 1998 (Dz. U.

nr 96, poz. 603) wprowadzająca zasadniczy trójstopniowy podział terytorialny państwa. Jego jednostkami są gminy, powiaty i województwa. Wydaje się, że w zamyśle ustawodawcy, tak naprawdę chodzi o podział administracyjny państwa. Chociaż należy zaznaczyć, że nigdzie w dokumencie, nie zostało to nawet zasygnalizowane. Po półtorej roku weszło w życie rozporządzenie Rady Ministrów, z 13 lipca 2000 roku, w sprawie wprowadzenia Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS) (Dz. U. nr 58, poz. 685). Spowodowała ona podział obszaru kraju, na terytorialnie, hierarchicznie powiązane jednostki na 5 poziomach.

Zaznaczyć należy, że oba te akty prawne, jakkolwiek odnoszą się do siebie, co do zakresu merytorycznego, nie posiadają wzajemnych odniesień. Jest to tym bardziej widoczne, że struktura grupowań NTS ¹, ich symbole i sposób zapisu, oparta jest na systemie identyfikatorów i nazw jednostek podziału administracyjnego kraju (!), stanowiącego część składową Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (TERYT).

Równocześnie zaznaczyć należy, że liczba jednostek klasyfikacyjnych dla potrzeb statystycznych uległa zwiększeniu z dwóch do 9. Poza wcześniej obecnymi przedsiębiorstwem i zakładem (jednostka lokalna) pojawiły się: podmiot gospodarki narodowej (jednostka prawna), jednostka instytucjonalna, grupa przedsiębiorstw, jednostka rodzaju działalności, jednostka jednorodnej produkcji, jednostka lokalna rodzaju działalności oraz jednostka lokalna jednorodnej produkcji. Pomiędzy nimi można wyróżnić zachodzące relacje odnośnie liczby lokalizacji, jak i prowadzonych działalności (tab. 25).

Dodatkowo w ramach całej zbiorowości dzieli się je na jednostki wykorzystywane do celów: (1) sprawozdawczych, (2) badań i prezentacji oraz (3) analiz statystycznych. Prezentacja danych, opisujących strukturę działalności gospodarczych w ramach gospodarki narodowej, w obrębie tych trzech grup jednostek, może zostać dokonana w oparciu o tak zwaną jednostkę badaną, prezentacyjną lub analityczną.

1 W konsekwencji zapisów zawartych w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004, w sprawie zmiany rozporządzenia w sprawie wprowadzenia Nomenklatury Jednostek Terytorialnych (NTS) (Dz. U. nr 98, poz. 998), nomenklatura NUTS uzyskała status klasyfikacji, a co ważniejsze zmieniła „definicje jednostki” pierwszego poziomu klasyfikacji z terytorium kraju na 6 regionów, powstałych w wyniku „zgrupowania” województw. Spostrzeżenie to jest o tyle istotne, że podmiotem polityki regionalnej jest region rozumiany jako województwo, a nie jako suma

W dokumencie POZIOMU ROZWOJU USŁUG W POLSCE. (Stron 70-80)