Jeśli Kościół wymaga ciągłej odnowy i reformy, to historia nie-zbicie wskazuje, że zarówno sobory powszechne (w odniesieniu do Kościoła powszechnego), jak i synody (w odniesieniu do Kościołów lokalnych i partykularnych) stanowią odpowiedni po temu instru-ment . Zachodząca zaś między soborami i synodami ścisła relacja oznacza, że te ostatnie stanowią rodzaj pasa transmisyjnego, który umożliwia wdrażanie w życie kościelnych wspólnot lokalnych oraz wspólnot partykularnych nauki i postanowień dyscyplinarnych tych pierwszych .
Potrzeba upowszechnienia i recepcji bogatego dorobku Soboru Watykańskiego II przez Kościół w Polsce znalazła swój wyraz już od 1967 roku — między innymi w inicjowaniu synodów diecezjal-nych . Środkiem służącym realizacji tego zadania w wymiarze nieco szerszym stał się II Polski Synod Plenarny (1991—1999), przepro-wadzony w okresie doniosłych zmian politycznych i społecznych dokonujących się w Polsce . Synod ten podjął wyzwanie czasu, jakim było przeprowadzenie w duchu soborowym tak bardzo potrzebnej w tym kraju nowej ewangelizacji . Uchwalone przez to zgromadzenie dokumenty, oparte na doktrynie Vaticanum II, pogłębiające świa-domość eklezjalną ludu Bożego w kraju nad Wisłą, miały stać się kołem zamachowym ożywienia wiary, kształtowania postaw etycz-nych i budzenia odpowiedzialności za Kościół u progu XXI stulecia .
234 Zob . Synod Archidiecezji Wrocławskiej 1985—1991…, s . 484; IV Synod Diece-zji Tarnowskiej…, s . 224; II Synod DieceDiece-zji Włocławskiej…, s . 106; I Synod DieceDiece-zji Łowickiej 1995—1999…, s . 71; III Synod Archidiecezji Łódzkiej…, s . 140—141;
III Synod Diecezji Kieleckiej…, s . 248 .
235 Zob . I Synod Diecezji Drohiczyńskiej…, s . 94—95 .
236 Zob . II Synod Diecezji Włocławskiej…, s . 110 .
101 4 .4 . Uwagi końcowe
Urzeczywistnianie dzieła posoborowej odnowy i reformy doko-nuje się również podczas synodów prowincjalnych i zgromadzeń synodalnych w Kościołach partykularnych . Zarówno synod pro-wincjalny krakowski i czternaście synodów diecezjalnych odbytych przed zamknięciem II Polskiego Synodu Plenarnego, jak i dwadzie-ścia pięć synodów diecezjalnych zainicjowanych po jego zakończe-niu, podjęło zadanie recepcji nauki Soboru Watykańskiego II, a te ostatnie — także recepcji uchwał synodu plenarnego . Podczas gdy siedem pierwszych synodów (o charakterze doktrynalno-teologicz-nym), zwołanych przez biskupów diecezjalnych przed promulgacją KPK z 1983 roku, służyło głównie asymilacji nauczania soborowe-go, synody zakończone po ogłoszeniu tej kodyfikacji podejmują
— w większej części — zadanie dostosowania prawa diecezjalnego do norm kodeksowych (nowo powstałe diecezje tworzą prawo die-cezjalne od podstaw) . Obydwa przypadki ujawniają głęboką troskę biskupów diecezjalnych, wykonujących na synodach swą władzę ustawodawczą, o odnowę duszpasterską własnych Kościołów par-tykularnych .
Troska duszpasterska ustawodawców synodalnych w Polsce ob-jęła między innymi znaczący obszar życia społecznego i zarazem kościelnego, jaki stanowi, zbudowana na małżeństwie, rodzina, ów Kościół domowy, szczególna wspólnota miłości i solidarności . Do-strzegając zagrożenia chrześcijańskiego etosu współczesnej rodziny, zgromadzenia synodalne nie tylko jednoznacznie przypomniały na-ukę Kościoła w tym zakresie, lecz również wskazały drogi urzeczy-wistniania chrześcijańskiego ideału instytucji rodzinnej . W uchwa-łach synodalnych nie pominięto też stosownych wyzwań stojących współcześnie przed duszpasterzami .
Gdy chodzi o II Polski Synod Plenarny, to obszerny dokument Powołanie do życia w małżeństwie i rodzinie, oparty na Piśmie Świętym, dokumentach Vaticanum II oraz posoborowych enuncjacjach Stolicy Apostolskiej, stanowi pogłębiony i szeroki wywód zawierający zasa-dy nauki katolickiej w przedmiocie życia małżeńskiego i rodzinne-go, a także jej odniesienie do współczesnych uwarunkowań rodziny oraz stosownych wskazań skierowanych pod adresem zarówno Kościoła, jak i świeckich władz publicznych .
W analogiczny sposób problematykę rodziny ujmuje synod pro-wincjalny krakowski oraz synody diecezjalne . Analiza uchwał tych zgromadzeń pozwala stwierdzić, że czynią to jednak w sposób dość zróżnicowany, w zależności od przyjętej formuły synodalnej (stricte jurydycznej czy bardziej doktrynalno-duszpasterskiej) . Podczas gdy jedne formułują odnośne treści na temat rodziny jedynie w postaci
zwięzłych norm prawych (statuty), a inne czynią to także (lub wy-łącznie) w odpowiednich instrukcjach, to jeszcze inne — na wzór II Polskiego Synodu Plenarnego — pochylają się nad wymienioną instytucją w obszernych niejednokrotnie i wielowarstwowych opi-sach sytuacji i odpowiednich wskazaniach duszpasterskich .
Wola ustawodawców synodalnych zaradzenia potrzebom du-chowym i materialnym rodziny oraz nadania jej czy utrwalenia chrześcijańskiego kształtu generalnie nakazała im nakreślić warunki życia tej podstawowej komórki społecznej, wskazać jej podstawowe zadania, zwrócić baczną uwagę na duszpasterstwo rodzin oraz ukierunkować działania duszpasterskie dotyczące związków tak zwanych nieregularnych .
Z licznych kart uchwał synodalnych poświęconych rodzinie przebija niezwykła troska pasterzy Kościoła w Polsce i pozostałych uczestników synodów o rodzinę . Można powiedzieć, że dają tym samym wyraz przekonaniu, że — jak głosi konstytucja soborowa Gaudium et spes — „szczęście osoby i społeczności ludzkiej oraz chrześcijańskiej wiąże się ściśle z pomyślną sytuacją wspólnoty małżeńskiej i rodzinnej” (n . 47) . Kierując się wskazaniami Vatica-num II, normami KPK oraz enuncjacjami Konferencji Episkopatu Polski237 o obowiązku świadczenia pomocy małżeństwu i rodzinie spoczywającym na Kościele, zgromadzenia synodalne diagnozują warunki życia współczesnej rodziny oraz wskazują odpowiednie formy działań duszpasterskich na rzecz tej instytucji na różnych poziomach: od regionalnego do parafialnego . W poczuciu ogromnej odpowiedzialności za losy polskiej rodziny synody wzywają wiele środowisk do aktywizacji oraz do współpracy z duszpasterzami, tym ostatnim zaś uświadamiają, że ofiarna służba rodzinie stanowi ich szczególną misję .
237 Zob . między innymi Instrukcja Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele katolickim [5 IX 1986] . „Miesięcznik Pasterski Płocki” 1987, nr 3, s . 81—115; Instrukcja Episkopatu Polski w sprawie duszpasterstwa małżeństw o różnej przynależności kościelnej [11 III 1987] . „Miesięcznik Pasterski Płocki” 1987, nr 3, s . 115—124; Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski dla duszpasterzy z dnia 22 października 1998 r. dotycząca małżeństwa konkordatowego [z załącznikiem] . W: W . Góralski: Zawarcie małżeństwa konkordatowego w Polsce . Warszawa 1998, s . 129—137; Konferencja Episkopatu Polski: Dyrektorium duszpasterstwa rodzin.
Dokument przyjęty podczas 322. Zebrania Plenarnego Konferencji Episkopatu Polski w Warszawie w dniu 1 maja 2003 r. Warszawa 2003 .
Wojciech Góralski