2.2 Wpływ WPEK na angażowanie w edukację kulturalną dzieci uczęszczających do
2.2.4 Uwarunkowania realizacji WPEK
Procesowi wdrażania Warszawskiego Programu Edukacji Kulturalnej 2015-2020 towarzyszy szereg uwarunkowań, zarówno ułatwiających jak też utrudniających osiągnięcie zamierzonych efektów. Ich wpływ na realizację działań WPEK ujawnia się w kilku obszarach.
Warto przypomnieć, że są nimi:
różnorodność programów edukacji kulturalnej, uwzględniająca wielość dziedzin sztuki, kultur i podmiotów uczestniczących we wdrażaniu;
kreatywność programów edukacji kulturalnej, polegająca na wykorzystywaniu zróżnicowanych metod w celu pobudzania twórczej aktywności odbiorców;
badania zapewniające systematyczną kontrolę nad przebiegiem WPEK;
dostosowanie i innowacyjność programów adekwatne do kanałów informacji i komunikacji zapewnianych przez nowoczesne technologie;
efektywność wykorzystania zasobów rzeczowych, osobowych i finansowanych;
wysoki poziom programów edukacyjnych gwarantowany głównie przez instytucje oświaty;
współpraca wszystkich podmiotów zaangażowanych w realizację WPEK;
otwartość artystów i animatorów na wszystkich odbiorców swoich działań uwzględniająca ich zróżnicowane potrzeby i kompetencje kulturowe;
metropolitalny zasięg i lokalna realizacja programów z zakresu edukacji kulturalnej;
kompetencje kulturowe budowane i rozwijane we wszystkich grupach odbiorców34. Najistotniejszym uwarunkowaniem z punktu widzenia wszystkich poziomów realizacji WPEK okazuje się aktualna polityka miasta, stawiająca edukację kulturalną wśród zadań priorytetowych w jego strategii. Przyczynia się ona do wzmacniania sieci realizatorów WPEK, np. motywowania dyrektorów szkół (a za ich pośrednictwem również nauczycieli) do wprowadzania edukacji kulturalnej w swoich placówkach. Czynnikiem szeroko docenianym jest także aktywność Pełnomocnika Prezydenta m.st. związana z realizacją szeregu działań programowych dotyczących WPEK, organizacją wydarzeń w ramach WPEK, zarządzaniem serwisem internetowym i budżetem Programu, udziałem w komisjach przyznających dotacje
34 Warszawski Program Edukacji Kulturalnej 2015-2020, dz. cyt., s. 19-22.
29
na edukację kulturalną, tworzeniem sieci współpracy różnych podmiotów edukacji kulturalnej, a także udziałem w konferencjach i kongresach kultury. Całość tych działań wpływa korzystnie na promocję WPEK w Warszawie i w Polsce. Nie bez znaczenia pozostaje także wzajemna otwartość przedstawicieli wszystkich środowisk zaangażowanych we WPEK, która oddziałuje pozytywnie na atmosferę współpracy.
W kategorii uwarunkowań sprzyjających wdrażaniu Programu przez respondentów postrzegane są wybrane działania systemowe: Konkurs Warszawskiej Nagrody Edukacji Kulturalnej, „Warszawskie Inicjatywy Edukacyjne”, Program „PeGaz”, „Szkoła z Pomysłem na Kulturę”, Fundusz Animacji Kultury oraz system szkoleń kadr edukacji kulturalnej. Są one skutecznymi motywatorami dla animatorów. Kolejnym czynnikiem motywującym jest promowanie stanowiska Koordynatora Edukacji Kulturalnej w Szkole m.in. poprzez upowszechnianie opracowań przydatnych w pracy na tym stanowisku (wskazówki dot.
realizowanych projektów, źródeł wsparcia finansowego, a nawet zarys sylwetki
„koordynatora idealnego” dokonany na przykładzie konkretnego nauczyciela). Opracowania dostępne są w portalach edukacjakulturalna.pl i edukacjawarszawa.pl, a także przekazywane Koordynatorom Dzielnicowym z rekomendacją rozprowadzania ich w szkołach.
Według respondentów, portal edukacjakulturalna.pl jest bardzo skutecznym narzędziem promowania WPEK i informowania o działaniach z zakresu edukacji kulturalnej. Stanowi przy tym często wykorzystywaną oraz na bieżąco uzupełnianą bazę publikacji i raportów dotyczących WPEK. Docenia się także to, że portal poszerzony został o konto WPEK w serwisie społecznościowym Facebook. O walorach portalu świadczy również fakt, że w 2015 r. został on wyróżniony Nagrodą Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej jako systemowe wsparcie dla animatorów, edukatorów i nauczycieli35.
Listę pozytywnych uwarunkowań zamykają inicjatywy wzmacniania partnerstwa uczestników WPEK. Pierwsza to szerzenie dobrych praktyk w zakresie współpracy międzyszkolnej oraz współpracy szkół z instytucjami kultury (przykłady: konkursy międzyszkolne, akcje z zakresu edukacji muzealnej czy bibliotecznej realizowane z udziałem stołecznych muzeów i bibliotek dzielnicowych). Drugim czynnikiem jest aktywna postawa koordynatorów dzielnicowych, przejawiająca się w zapraszaniu do współpracy ich odpowiedników z poszczególnych instytucji. Uwarunkowania te przyczyniają się do zwiększania skali działań z zakresu edukacji kulturalnej, podejmowanych w mieście stołecznym.
Uwarunkowaniem, które w najsilniejszym stopniu utrudnia realizację WPEK jest niedostatecznie liczny zespół pracowników ds. jego wdrażania. Przyczyna problemów tkwi w braku środków finansowych przewidzianych na te cele. Skutkiem tego jest niemożność realizowania wszystkich możliwych (i pożądanych) działań z zakresu edukacji kulturalnej, które można byłoby prowadzić z udziałem liczniejszego zespołu. Sposobem zmiany sytuacji może być zwiększenie nakładów finansowych na potrzeby organizacyjne Programu.
Zdaniem Respondentów można byłoby m.in. zastąpić koordynatorów WPEK w poszczególnych biurach spójnym zespołem. Jednocześnie należy docenić pozytywny wpływ istniejącego systemu koordynatorów na zarządzanie Programem. Ich „zakorzenienie” w biurach zapewnia sprawniejszą komunikację oraz przepływ informacji o szeregu inicjatyw i
35 Nagroda dla Anny Michalak-Pawłowskiej za www.wpek.pl i mikrogranty [http://www.kulturalna.warszawa.pl/wpek,wiadomosc,5898.html?locale=pl_PL;].
30
działań istotnych z punktu widzenia realizacji WPEK. Rezygnacja z tego rozwiązania mogłaby utrudnić komunikację pomiędzy członkami zespołu WPEK i osłabić wpływ dyrekcji biur na kształt Programu. Obecność koordynatorów w poszczególnych biurach zwiększa poczucie ich uczestnictwa we WPEK. Wobec tego skuteczniejszym działaniem wydaje się zwiększenie zespołu pracującego w biurach.
Dodatkowe utrudnienie dla tego obszaru WPEK to lokalne braki instytucji partnerskich oraz częste zmiany pracowników w placówkach oświaty np. na stanowiskach Szkolnych Koordynatorów Edukacji Kulturalnej. Wpływ tych uwarunkowań powoduje niemożność równomiernego wdrażania Programu we wszystkich dzielnicach miasta, a także wymusza konieczność ponownego wdrażania do Programu podmiotów, które „wypadły z obiegu”
wskutek zmian kadrowych.
Poważną przeszkodę zdiagnozowaną przez dzielnicowe instytucje kultury stanowią trudności w pozyskaniu profesjonalnych animatorów, gotowych pracować w wymaganym wymiarze czasu (animatorzy często łączą pracę w kilku instytucjach). Sygnalizowana sytuacja jest skutkiem powstania firm komercyjnych, które trudnią się świadczeniem usług animatorskich.
Duży zasięg ich działalności przekłada się na uśrednienie poziomu zajęć i upodobnienie oferty wielu domów kultury. Sposobem przeciwdziałania zjawisku może być wprowadzenie do oferty instytucji kultury działań płatnych, które wygenerują środki na korzystanie z usług najlepszych animatorów, co zaowocuje podniesieniem jakości oferty kulturalnej.
Ostatnia grupa negatywnych uwarunkowań to problemy zgłaszane przez środowisko oświatowe. Błędem rzutującym na zmniejszenie wpływu WPEK jest sposób mianowania Szkolnych Koordynatorów Edukacji Kulturalnej, nierzadko polegający na delegowaniu do tej roli osób przypadkowych, nauczycieli nieangażujących się w życie kulturalne szkoły, a zatem nieodpowiednich. Bezpośrednią konsekwencją nieefektywnej sieci KEKSów jest niski zakres wdrożenia Szkolnych Programów Edukacji Kulturalnej. Może to niekiedy powodować dysonans pomiędzy celami stawianymi edukacji kulturalnej prowadzonej w szkołach a założeniami przyświecającymi WPEK.
Wpływ koordynatorów i realizatorów WPEK na działanie szkoły lub przedszkola współwarunkowany jest postawą dyrektora placówki i samego koordynatora. Pierwszy z nich może wspierać inicjatywy realizowane przez podwładnego lub nie wykazywać zainteresowania jego działalnością. Drugi – analogicznie – może angażować uczniów i nauczycieli w edukację kulturalną lub przyjąć postawę bierną. Idealny model włączania się instytucji do działań podejmowanych przez Koordynatorów Szkolnych mógłby polegać na niestawianiu ograniczeń nauczycielom chętnym do realizacji działań WPEK. W praktyce oznacza to np. wyrażanie zgody na wyjście z uczniami do instytucji kultury, zapewnienie zastępstwa na czas wyjścia (płatnego dla osoby zastępującej).
Dokładniejszy wgląd w uwarunkowania towarzyszące wdrażaniu Warszawskiego Programu Edukacji Kulturalnej 2015-2020 w szkołach i przedszkolach dają wyniki ankiety, którą w ramach niniejszego badania przeprowadzono wśród koordynatorów pracujących w tym środowisku. Badanym przedstawiono wykaz jedenastu czynników mających wpływ na realizowanie przez nich założeń Programu i poproszono, aby ocenili sytuację istniejącą pod danym względem w kategorii czynnika sprzyjającego, niesprzyjającego, częściowo sprzyjającego a częściowo niesprzyjającego lub niemającego większego znaczenia dla podejmowanych działań.
31
Koordynatorzy szkolni i przedszkolni najczęściej jako uwarunkowanie sprzyjające oceniali stosunek dyrekcji ich placówki do edukacji kulturalnej (87%), a niewiele rzadziej (80%) – ofertę współpracy ze strony innych placówek (szkół/przedszkoli, domów kultury, bibliotek itp.). Blisko trzy czwarte badanych oceniło jako sprzyjający stosunek nauczycieli oraz władz dzielnicy do edukacji kulturalnej (po 73%) oraz zainteresowanie uczniów uczestnictwem w działaniach z tego zakresu (70%). Dwie trzecie respondentów do sprzyjających uwarunkowań zaliczyło także współpracę z koordynatorem dzielnicowym (66%). Listę uwarunkowań wskazanych przez większość respondentów jako sprzyjające zamyka stosunek, jaki mają do edukacji kulturalnej rodzice dzieci uczęszczających do danej placówki (57%).
Jako uwarunkowania niesprzyjające wskazywano najczęściej deficyt czasu (24%) oraz deficyt funduszy, które można pozyskać na edukację kulturalną (21%).
Z kolei jako nieistotną oceniano zdecydowanie najczęściej współpracę z innymi koordynatorami szkolnymi – ewentualnych pożytków z takiej współpracy nie dostrzegał w przybliżeniu co drugi respondent (52%). Zarazem jednak wśród odpowiedzi na pytanie o to jakie wsparcie byłoby koordynatorom przydatne, propozycja częstszych spotkań z innymi koordynatorami powtarzała się szczególnie często, podobnie jak sugestia wprowadzenia dodatków motywacyjnych dla koordynatorów.
Wykres 2 Proszę ocenić wpływ każdego z wymienionych poniżej czynników na realizację przez Pana/Panią działań z zakresu edukacji kulturalnej:
Badanie szkolnych i przedszkolnych koordynatorów WPEK
Na pytanie o potrzebę wprowadzenia dodatkowych działań wspierających rolę Koordynatora Edukacji Kulturalnej w szkole lub przedszkolu w przybliżeniu co piąty respondent odpowiedział zdecydowanie twierdząco (19%), a co trzeci wybrał odpowiedź „raczej tak”. Z kolei prawie połowa koordynatorów raczej nie widzi takiej potrzeby (47%), a co setny uważa dodatkowe wsparcie za zdecydowanie niepotrzebne.
sprzyjająca częsciowo sprzyjająca, a cześciowo nie niesprzyjająca nie ma znaczenia
32
Osoby, które deklarują potrzebę wprowadzenia dodatkowych działań wspierających rolę KEKSa wymieniły wiele form preferowanych przez siebie rozwiązań36. Są to:
mocniejsze wsparcie finansowe – na przykład:
o dodatek motywacyjny dla koordynatorów w przedszkolach i szkołach (funkcja ta ma charakter dodatkowy, nieodpłatny)
o specjalny dodatek dla koordynatora na zakup biletów do kin, teatrów itd.
o specjalny budżet w każdej szkole, którym dysponowałby koordynator szkolny o nagroda w ramach Indeksu Kulturalnego w postaci biletu do kina/teatru
cykliczne spotkania koordynatorów z różnych placówek oraz częstsze spotkania z koordynatorami dzielnicowymi, wymiana doświadczeń
wzbogacenie oferty dotyczącej szkoleń i warsztatów dla koordynatorów przedszkolnych i szkolnych:
o szkolenia i warsztaty związane z praktycznymi działaniami, np. jak zorganizować festiwal, przegląd, jak pozyskiwać fundusze na przedsięwzięcia kulturalne
o dostosowanych do szczebla edukacji (przedszkole / szkoła)
o szerszy dostęp do warsztatów edukacyjnych w Bibliotece Multimedialnej
zwiększenie zasobów kadrowych zaangażowanych w edukację kulturalną w szkołach i przedszkolach
o zmniejszenie koordynatorom liczby godzin dydaktycznych, na rzecz zdobywania wiedzy i kompetencji w zakresie szeroko pojętego życia kulturalnego; przyznanie godzin na zajęcia dot. edukacji kulturalnej z młodzieżą
o zwiększenie liczby osób odpowiedzialnych za edukację kulturalną w poszczególnych szkołach
o oddelegowanie instruktorów, z różnych dziedzin (teatr, plastyka), którzy mogliby wspierać/urozmaicać ofertę kulturalną
poszerzenie oferty kulturalnej dla dzieci lub zwiększenie jej dostępności cenowej:
o wprowadzenie obligatoryjnych zajęć kulturoznawczych, odbywających się poza szkołą w czasie lekcji, przeznaczonych m.in. na warsztaty filmowe (np.
kino Muranów), spotkania dyskusyjne (np. Dom Spotkań z Historią), koncerty filharmoniczne
o zapewnianie dostępu do informacji o wydarzeniach kulturalnych oraz
„ciekawych miejscach kulturalnych”
o darmowe spektakle dla dzieci z możliwością zwiedzenia teatru
o spotkania autorskie z pisarzami literatury dla dzieci na terenie przedszkola.
36 CAWI.
33